1, 2. a) ¿Pitam Jehova Diosqa unancharqa manaraq imatapas unanchachkaspan? b) ¿Ima ruwayniyoqtaq karqa Diospa sapallan Churinqa? c) ¿Imataq qawachiwanchik angelkunaqa mana chaqwapi kasqankuta?

TUKUY Unanchaq Jehova Diosqa imatapas allinta tanteaspanmi ruwan. Manaraq imatapas unanchachkaspanmi sapallan Churinta unancharqa. Payqa huk angel hinam karqa, hinaspam ‘Simiwan’ sutichasqa karqa Diospa rantinpi rimasqanrayku. Simiwan sutichasqa Churinqa millonnintin watakunam Diosta servirqa. Diospa Palabranmi nin: “Tukuy imapa qallariyninpiqa karqañam Simiqa, chay Simiqa karqa Dioswanmi”, nispa. Nintaqmi: “Diosmi paynintakama unancharqa tukuy imakunatapas, mana paywan unanchaptinqa tukuy imakunapas manam kanmanchu karqa”, nispa. Pasaq iskay waranqa masnin watakunapim, Diosqa Simita kay Pachaman kachamurqa. Payqa runayaruspanpas mana pantaq Jesucristom karqa, hinaspanmi allintapuni Taytanpa munayninta ruwarqa (Juan 1:1-3, 14).

² Diospa Churin kay Pachaman manaraq hamuchkaspanqa, Jehova Diospa ‘ruraysiqnin maestro hinam’ karqa (Prov. 8:30). Paynintakamam Diosqa hanaq pachapi millo-millonnintin angelkunata unancharqa (Col. 1:16). Angelkunamanta rimaspanmi Biblia nin: “[Diostaqa] waranqantin waranqantinmi servirqa. Paypa ñawpaqninpim manaña yupay atina karqa”, nispa (Dan. 7:10).  Kay angelkunaqa manam chaqwa-chaqwachu kachkanku, chaymi Biblia nin Diospa “tropankuna” kasqanta (Sal. 103:21).

3. a) ¿Hayka lucerokunataq hanaq pachapi kan? b) ¿Imayna hukllawasqam kachkanku?

³ ¿Imatam nichwan hanaq pachapi hinaspa kay Pachapi Diospa tukuy ima unanchasqanmanta? Arí, Jehova Diosqa mana yupay atina achkallaña lucerokunatam unancharqa. Huk qellqapa (Chronicle) nisqanman hinaqa, millo-millonnintin lucerokunas kan, yachaysapa runakunapa ñawpaqpi yupasqankumantapas kimsa kuti masninraq. Chay millo-millonnintin lucerokunaqa manamá chaqwachu kachkanku, aswanqa sapa millonnintinpim hukllawasqa kachkanku, chaytam sutichanku galaxia nispa. Waranqantin galaxia nisqakunapas hukllawasqam kachkanku cúmulos nisqapi. Chay cúmulos nisqakunapas hukllawasqam kachkanku supercúmulos nisqapi.

4. ¿Imanasqam nichwan kay Pachapi Jehova Diospa serviqninkuna mana chaqwapi kasqankumanta?

⁴ Hanaq pachapi angelkunapas chaynataq lucerokunapas manamá chaqwapasqa hinachu kachkanku (Is. 40:26). Hanaq pachapi chayna kaptinqa, manamá nichwanchu kay Pachapi Jehova Diospa serviqninkunapas chaqwa-chaqwapi kasqankumantaqa. ¿Imanasqa? Paykuna ancha allin llamkayniyoq kasqankurayku. Jehova Diosqa ñawpaqmantaraqmi llaqtanta huk sonqollata kawsachin, chaymi ñawpaq tiempopi hina kunan tiempopi serviqninkunapas huk sonqolla yupaychanku. Qatiqninpi qawasun Jehova Dios ‘mana chaqwa ruraq’ kasqanmanta hinaspa serviqninkunata imayna yanapasqanmanta (leey 1 Corintios 14:33, 40).

5. ¿Imanasqam runakuna pisi-pisimanta kay Pachaman huntanankupaq Diospa munayninqa mana ruwakurqachu?

⁵ Punta tayta-mamanchikta Dios unancharuspanmi nirqa: “Wawa-churiyoqyá kaychik, kay pachamanyá huntaychik, munaychakuychikyá lamar qocha challwakunapi, munaychakuychikyá alton pawaq animalkunapi. Munaychakuychikyá allpapa hawanpi, llapallan qasqonpa puriq animalkunapi”, nispa (Gen. 1:28). Runakunaqa miraspankum pisi-pisimanta kay Pachaman huntananku karqa enteron Pacha sumaq huerta kanankama. Ichaqa, Adanwan Eva mana kasukusqankuraykum Diospa chay munayninqa mana ruwakurqachu (Gen. 3:1-6). Tiempopa risqanman hinam, Diosqa “qawarqa kay pachapi runakunaqa llumpay mana allin rurayllapiña kasqankuta chaynataq piensasqankupas, lliw yuyayninkupas sapa punchaw mana allinllaña kasqanta”. “Diospa qayllanpim kay pachapi kaq runakuna lliw pierdekururqaku hinaspankum dañanakuyllapiña kawsarqaku”. Chaymi Jehova Diosqa sinchi parawan mana allin runakunata chinkachinanpaq tantearurqa (Gen. 6:5, 11-13, 17).

6, 7. a) ¿Imanasqam Noeyqa “Diospa favorecesqan karqa”? (Qaway 21 kaq paginapi dibujota.) b) ¿Imam pasarqa Noeypa tiemponpi mana allin runakunata?

⁶ Noeymi ichaqa, ‘runamasinkunamantapas allin ruraq runa’ kasqanrayku “Diospa favorecesqan karqa”. ‘Diospa agradonpaq kawsasqanraykum’ Jehova Diosqa kamachirqa hatun buqueta ruwananpaq (Gen. 6:8, 9, 14-16). Buque imayna ruwasqa kananpaq Noeyta kamachisqanqa allinpunim karqa animalkunawan runakunapas mana wañunankupaq. Noeyqa kasukuspanmi “Diospa tukuy kamachisqanta hina” ruwarqa. Allin tanteasqanwan hinaspa familianpa yanapakuyninwanmi chay buque ruwayta tukururqa. Animalkuna yaykuyta tukuruptinñataqmi ‘Diosqa wichqarurqa punkuta’ (Gen. 7:5, 16).

⁷ Cristianokunapa tiemponmanta ñawpaq 2370 kaq watapi sinchi parata kachamuspanmi, Jehova Diosqa ‘kay pachapi llapallan kawsaqkunata’ chinkarachirqa, ichaqa Noeytawan familiantam buquepi salvarqa (Gen. 7:23). Kunan tiempopi lliw runakunaqa, Noeypawan churinkunapa mirayninkunam kanku. Noeypa tiemponpi mana allin runakunaqa wañurqakum. ¿Imanasqa? Willakusqanta  mana kasukusqankurayku, payqa ‘salvacionmanta willakuqmi’ karqa (2 Ped. 2:5).

8. ¿Imataq qawachiwanchik Israel runakuna mana chaqwapi hina kasqankumanta?

⁸ Sinchi para chayamusqanmanta 800 wata masnin pasaytam, Jehova Diosqa Israel runakunata llaqtan kananpaq rikurirachirqa. Diosmi allinta tantearurqa imayna kawsayninku hinaspa imayna yupaychayninku mana chaqwapi hina kananpaq. Payta allinta yupaychanankupaqmi churarqa sacerdotekunata hinaspa levitakunata. Karqataqmi ‘Diosman asuykuna carpapa punkunpi servikuq warmikunapas’ (Ex. 38:8, Chuya Qellqa, revisión 2012 [CQ12]). Ichaqa, Canaan lawman yaykunankupaq Jehova Dios kamachiptinmi, achka Israel runakunaqa manchapakuspanku Diosta mana kasukurqakuchu. Josueywan Calebllam Prometesqa Allpa wateqamusqankumanta kutimuspanku allinta rimarqaku. Chaymi Diosqa chay mana iñiyniyoq Israel runakunata nirqa: “Manam mayqannikichikpas yaykunkichikchu chay allpamanqa. Juraspayraq chaypi yachanaykichikpaq qosqay allpamanqa manam yaykunkichikchu. Jefonepa churin Calebwan Nunpa churin Josueyllam yaykunqakuqa”, nispa (Num. 14:30, 37, 38). Tiempopa risqanman hinam Jehova Diosqa llaqtanta pusananpaq Josueyta churarurqa (Num. 27:18-23). Canaan lawman yaykunankupaqña kachkaptinkum Diosqa Josueyta kaynata nirqa: “Ñoqapunim kamachiki kallpanchakuspayki qarinchakunaykipaq. Amayá manchakuychu nitaq hukmanyaychu, yupaychasqayki ñoqa Tayta Diosqa mayta riptikipas qanwanmi kasaq”, nispa (Jos. 1:9).

9. ¿Imaynatam Rahabqa Jehova Diostawan llaqtanta qawarqa?

⁹ Jehova Diosqa tukuy tiempom Josueyta yanaparqa. Qawasun 1473 watapi ima pasasqanmanta. Israel runakunam Jerico llaqtapa hichpanpi kachkarqaku, hinaptinmi Josueyqa iskay runakunata kamachirqa Jerico llaqtata wateqamunankupaq. Chay wateqaqkunaqa Rahab sutiyoq chuchumika warmipa wasinmanmi chayarurqaku. Paymi wasinpa qatanpi chay wateqaqkunata pakaykurqa Jerico runakuna hapirunankupaq hamuptinku. ¿Imanasqataq pakaykurqaqa? Paymi wateqaqkunata nirqa: “Yachanim Tayta Dios kay allpa qosunaykichikta [...]. Uyarirqanikum Egipto nacionmanta lloqsimuptikichik Puka Lamar  Qochata Tayta Dios qayllaykichikpi chakirachisqanta. Uyarirqanikutaqmi Jordan Mayupa waklaw chimpanpi kaq Amor casta runakunapa iskay reyninkuta [...] imam rurasqaykichiktapas”, nispa. Nirqataqmi: “Yupaychasqaykichik Tayta Diosqa cielokunapi chaynataq kay pachapipas hina kaq Diosllam”, nispa (Jos. 2:9-11). Jehova Diospi hinaspa llaqtanpi hapipakusqanraykum, Diosqa Rahabta hinaspa familianta salvaykurqa Israel runakuna Jerico llaqtata puchukachiptinku (Jos. 6:25). Rahabqa iñiyniyoq warmim karqa hinaspapas Jehova Diostawan llaqtantam respetarqa.

10. ¿Imatam Jesus nirqa judiokunapa religionninpi punta apaqkunata?

¹⁰ Josueywanmi Israel runakunaqa Canaan lawpi llaqtakunata puchukachispanku chaypi munaychakurqaku. Ichaqa, ¿imam pasarqa tiempopa risqanman hina? Israel runakunaqa 1500 watakuna pasasqanpim sapa kuti Diospa contranpi mana allinkunata ruwarqaku. Jesuspa tiemponpipas paykunaqa Jehova Diosta qalaypaqta qepancharuspankum mana kasukurqakuchu, chaymi Jesus nirqa: “¡Jerusalen, Jerusalen! ¡Qamqa Diosmanta willakuqkunatam wañuchinki!”, nispa (leey Mateo 23:37, 38). Mana kasukuq kasqankuraykum Jehova Diosqa judiokunapa religionninpi punta apaqkunata qepancharurqa. Chayraykum Jesus nirqa: “Diospa munaychakuyninmi qamkunamanta qechusqa kanqa, hinaspam Diospa munaychakuyninta ruruchiq llaqtamanña qosqa kanqa”, nispa (Mat. 21:43, CQ12).

11, 12. a) ¿Imataq qawachin mosoq llaqtanta Jehova Dios chaskisqanmanta? b) ¿Pikunam Diospa mosoq llaqtanpi karqaku?

¹¹ Punta cristianokunapa tiemponpim Jehova Diosqa Israel nacionta mana kasukuq kasqanrayku qepancharurqa. ¿Chayraykuchu nichwan Diospa llaqtan kay Pachapi manaña kasqanmanta? Manamá. Diosqa Jesuspa yachachisqanman hina kawsaq qatiqninkunatam mosoq llaqtan kananpaq akllarurqa. Chay mosoq llaqtanqa 33 kaq watapa Pentecostes punchawninpim qallaykurqa. Chay punchawpim Jesuspa 120 qatiqninkunaqa Jerusalenpi kaq wasipi huñunasqa kachkarqaku, hinaptinmi ‘qonqayllamanta cielomanta qapariyllawanña wayra hina hamuqta uyarirurqaku chaymi tiyasqanku wasitapas qapariyninwan huntariykurqa’. Chaymi “sapakamapaq nina hina lenguachkaq umankupa hawanpi rikuriramurqa. Llapallankuman Chuya Espiritu huntaykuptinmi mana yachasqanku idiomakunapi rimayta qallaykurqaku Chuya Espiritupa rimachisqanman hina” (Hech. 2:1-4). Chayna pasasqanmi sutillata qawachirqa Jesuspa qatiqninkunata Jehova Dios chaskisqanmanta.

¹² Chay punchawllapim “yaqa kimsa waranqa runakuna” iñiqkunaman yapakurqaku. Bibliapa nisqanman hinaqa, Jehova Diosmi “sapa punchaw paykunaman yaparqa salvasqa kaqkunata” (Hech. 2:41, 47). Jesuspa qatiqninkuna ‘Diospa palabranta aswan-aswan willakuptinkum llapa iñiqkuna aswan-aswan mirarqa Jerusalen llaqtapi’. ‘Achkallañam sacerdotekunapas Jesusman iñikuykurqaku’ (Hech. 6:7). Qawasqanchikman hinaqa, achkallaña allin sonqoyoq runakunam Diospa chay mosoq llaqtanpi kaqkunapa willakusqanta chaskikurqaku. Tiempopa risqanman hina “mana judio” kaqkunatapas cristianokuna kanankupaq Jehova Dios saqespanmi, kaqmanta qawachirqa chay mosoq llaqtanta chaskisqanta (leey Hechos 10:44, 45).

13. ¿Ima llamkayta ruwanankupaqmi Jehova Diosqa kamachirqa mosoq llaqtanta?

¹³ ¿Ima llamkayta ruwanankupaqmi Jehova Diosqa kamachirqa Jesucristopa qatiqninkunaman? Kikin Jesusmi qatiqninkunaman sutillata qawachirqa ima llamkay ruwanankumanta. Bautizakusqan qepallamanmi payqa ‘Diospa munaychakuyninmanta’ willakuyta qallaykurqa (Mat. 4:17). Chayta ruwanankupaqmi Jesusqa qatiqninkunata yachachirqa. Nirqataqmi: ‘Ñoqamantam willakunkichik Jerusalen llaqtapi, lliw Judea lawpi, Samaria lawpi hinaspa kay pachapa cantonkama’, nispa (Hech. 1:8). Punta cristianokunaqa allintam yacharqaku ima ruwanankumanta. Huk kutipim, Pisidia law Antioquia llaqtapi Pablowan  Bernabey kachkaspanku contrankupi kaq judiokunata nirqaku: “Diospa palabrantaqa qamkunamanmi puntataqa willanayku karqa. Ichaqa mana chaskiyta munaptikichikqa hinaspa wiñay kawsaytapas mana chaskinaykichikpaq hina piensaptikichikqa mana judio runakunamanñam willakamusaqku. Señorqa kaynatam kamachiwarqaku: ‘Achkiyta hinaraqmi churaruyki nacionkunapaq. Chaynapi tukuy hinastinpi kaqkunaman salvaq kasqaymanta willakunaykipaq’” nispa (Hech. 13:14, 45-47). Punta cristianokunapa tiemponmantaraqmi, kay pachapi Diospa llaqtanqa hinalla willakuchkan runakuna salvakunankupaq Diospa ima ruwasqanmanta.

14. a) ¿Imam Jerusalenta pasarqa punta cristianokunapa tiemponpi? b) ¿Pikunam mana wañurqakuchu?

¹⁴ Yaqa llapallan judiokunaqa manamá Diosmanta willakuytaqa chaskikurqakuchu, chaymi Jesuspa willakusqantapas mana kasukurqakuchu. Paymi qatiqninkunata nirqa: “Jerusalenpa muyuriqninpi tropakunata qawarispaqa, chay llaqta purmachinanku tiempo chayaramusqantam yachankichik. Judea lawpi kaqkunaqa orqokunamanyá ayqechunku, Jerusalen llaqtapa chawpinpi kaqkunapas lloqsichunkuyá. Chakrapi kaqkunapas amañayá llaqtamanqa kutiykuchunkuchu”, nispa (Luc. 21:20, 21). Jesuspa chay willakusqanqa imam nisqanman hinam cumplikurqa. Judiokunam Roma tropakunapa contranpi hoqarikururqaku, hinaptinmi Cestio Galo kamachiqninwan chay tropakunaqa Jerusalenta muyurirurqaku 66 kaq watapi. Ichaqa qonqayllamantam chay tropakunaqa kutikurqaku. Chay pasakusqanmi Jesuspa qatiqninkunapaq allinpuni karqa Jerusalenmanta hinaspa Judea lawmanta ayqekunankupaq. Ñawpaq tiempokunamanta yachaq Eusebio sutiyoq runapa nisqanman hinaqa, Jesuspa achka qatiqninkunam Jordan mayuta chimpaspanku Perea lawpi Pela sutiyoq llaqtaman ayqekurqaku. Hinaptinmi 70 kaq watapi, Roma tropakunaqa Tito kamachiqninwan kaqmanta kutiramuspanku Jerusalenta puchukachirqaku. ¡Mayna allinmá karqa Jesuspa willakusqanta kasukuspanku chay cristianokunapa ayqekuyninkuqa! Chayraykumá mana wañurqakuchu.

15. ¿Ima sasachakuykunapim punta cristianokunaqa tarikurqaku?

¹⁵ Punta cristianokunaqa cheqnisqa, qatikachasqa hinaspa llumpay sasachakuykunapim tarikurqaku, chayna kaptinpas iñiqkunaqa hinallam yapakurqa (Hech. 11:19-21; 19:1, 19, 20). ¿Imanasqam astawan yapakurqa? Jehova Dios bendecisqanraykum (Prov. 10:22).

16. ¿Imatam sapa cristianokuna ruwananku karqa iñiyninkupi allin takyasqa kanankupaq?

¹⁶ Punta cristianokuna iñiyninkupi allinta takyanankupaqqa, Diospa Palabrantam sapakama estudiananku karqa, huñunakuykunaman rinanku karqa hinaspa Diosmanta willakunanku karqa. Chayna ruwayninkuqa allintapunim yanaparqa iñiyninkuta kallpanchanankupaq hinaspa iñiqmasinkunawan huk sonqolla kanankupaqpas. Kunan tiempopipas chaynallataqmi. Chay tiempopi Diospa llaqtanqa manam chaqwapichu tarikurqa. Cristianokunaqa kusisqam tarikurqaku ancianokunapa chaynataq siervo ministerialkunapa yanapakuyninwan (Filip. 1:1; 1 Ped. 5:1-4). Sapa kutitaqmi iñiyninkupi kallpanchasqa tarikunankupaq chaskiqku congregacionkunata watukuq ancianokunatapas, paykunamanta huk kaqninmi karqa apostol Pablo (Hech. 15:36, 40, 41). Kunan tiempopipas chayna kasqantam sutillata Diospa llaqtanpi qawanchik. ¡Anchatamá kusikunchik ñawpaqpi hina kunan tiempopipas Jehova Dios serviqninkunata mana chaqwata kawsachisqanmanta!

17. ¿Imamantam qatiqnin yachachikuypi qawasun?

¹⁷ Tukupay punchawkunapimá kawsachkanchik, Satanaspa munaychakusqanqa chinkananpaqñam kachkan. Ichaqa, kay Pachapi Diospa llaqtanqa astawanmi ñawparichkan. Chaynaqa, ¿kasukuchkanchikchu? ¿Iñiyninchikpi ñawparichkanchikchu? Chaymantam qatiqnin yachachikuypi qawasunchik.