1, 2. (a) Koai ta Iehova i anga mua mai, e akapeea a Iehova te taangaanga anga iaia? (e) Akapeea tatou i kite ei e kua akanoo meitakiia te au angera?

E RAVE ana a Iehova i te au mea ravarai na roto i te tu mako tikai. Te mea mua tana i rave, kua anga aia i tana Tamaiti ko Iesu. I roto i te Pipiria, kua kapikiia a Iesu e ko “te Logo,” no te mea koia te vaa tuatua maata no te Atua. Te na ko ra e: “I vai ana te Logo i muatangana, i te Atua ra oki te Logo.” Kua tavini aia ia Iehova i te rangi no te au mirioni ua atu mataiti. Te akakite katoa ra te Pipiria no runga ia Iesu e: “Nana i anga te au mea katoatoa; kare ua tetai mea i angaia.” Tere atu i te 2,000 mataiti i topa, kua tono a Iehova i te Logo ki te enua nei ei tangata apa kore, ko Iesu Mesia. Kua rave a Iesu i ta tona Metua i inangaro iaia kia rave.—Ioa. 1:1-3, 14.

² I mua ake i tona aere mai anga ki te enua nei, kua tavini a Iesu i te Atua ei “pu rave angaanga.” (Mase. 8:30, NW) Na roto ia Iesu, kua anga a Iehova i te au mirioni ua atu angera i te rangi. (Kolo. 1:16) Te akakite maira te Pipiria e kua akanoo meitaki a Iehova i te au nuku angera. Te na ko ra e: “Kua tausani oki te tausani anga i te tavini anga kiaia, e kua ngauru oki te tausani anga i te manotini i te tu anga ki mua iaia.”—Dani. 7:10; Sala. 103:21.

3. Eaa te maata o te au etu, e akapeea te au etu e te au paraneta te akanooia anga?

 ³ I te tuatau i anga mai ei a Iehova i te ao katoa e pini ua ake, kua anga aia i te au etu e te au paraneta kare e rauka ia tatou i te tare. Eaa te maata o te au etu e te au paraneta? Kua taiku mai tetai nutipepa, te Houston, Texas, Chronicle e, e pirioni pirioni ua atu au etu e te au paraneta, me kore e toru taime te numero o te au etu e te au paraneta i runga ake i te numero ta te aronga taieni i tare i mua ana. Kua akanoo meitakiia ainei teia au etu e te au paraneta? Ae, kua akanooia te au etu ki roto i te au vananga etu. I roto i te okotai vananga etu, e maata te au paraneta e e pirioni ua atu au etu. Maata o teia au vananga etu, kua akanooia ki roto i te au pupu etu maata (clusters), e kua akanooia te reira ki roto i te au pupu etu maatamaata (superclusters).

4. Eaa ra i tau ei kia manako e ka akanoo meitaki te Atua i tona au tavini i te enua nei?

⁴ Kua akanooia te au angera i te rangi e te au etu e te au paraneta i te ao katoa nei na roto i te tu mako tikai! (Isa. 40:26) No reira, ka rauka ia tatou i te irinaki e kua akanoo meitaki te Atua i tona au tavini i te enua nei. E mea puapinga no ratou kia akanoo meitakiia no te mea e maata ta ratou angaanga puapinga ka rave. No te au tauatini mataiti, kua akanoo meitaki a Iehova i tona iti tangata kia rauka ia ratou i te akamori iaia. Maata te au akaraanga e akapapu maira e kua vaitata te Atua kia ratou, e “kare oki te Atua i te tumu o te kononinoni pu ua, no te au ra.”—E tatau ia 1 Korinetia 14:33, 40.

5. Akapeea to te Atua akakoroanga no te enua te tamanamanataia anga?

⁵ Te anga mai anga a Iehova ia Adamu e Eva, kua akakite aia kia raua e: “Kia anau korua, e kia maata roa, e e akaki i te enua nei, e e akavi; e kia mana korua ki rungao i te au ika o te tai, e ki rungao i te au manu o te reva, e ki rungao i te au mea ora katoa e totoro aere ua ki rungao i te enua nei.” (Gene. 1:28) Kare a Iehova i anga i te mirioni ua atu tangata i te taime okotai. Ka anau mai a Adamu raua ko Eva i ta raua tamariki, e ka anau mai ta raua tamariki i ta ratou uaorai tamariki, e ka akaki ratou i te enua katoa ki te tangata. Kua akakoro te Atua ia ratou kia maani i te enua ei parataito. Inara, te akarongo kore anga a Adamu raua ko Eva, kua tamanamanataia taua akakoroanga ra. (Gene. 3:1-6) Kare te maataanga o te tamariki a Adamu raua ko Eva i tavini ia Iehova. Kua “kite akerā Iehova, e kino maata to te tangata i te enua nei, e kua kino anake te au manako katoa, e te akakoroanga katoa o to ratou ngakau i te au rā katoa ra.” No te au kino tei tupu, ‘kua kino roa te enua e kua ki te enua i te takinga-kino.’ No reira, kua akaue te Atua e ka takore aia i te aronga kino pouroa na roto i tetai vai puke.—Gene. 6:5, 11-13, 17.

6, 7. (a) Eaa te tumu i akaora ai a Iehova ia Noa? (Akara i te tutu mua o teia atikara.) (e) Eaa tei tupu ki te au tangata ravarai tei akarongo kore kia Noa?

⁶ Kare te au tangata pouroa i mate i roto i te Vaipuke. Ko Noa, kua “kite aroaia mai aia e Iehova” no te mea “e tangata tuatua-tika” aia e “kua aaere a Noa raua ko te Atua.” Kua akaue a Iehova ia Noa kia akatu i tetai araka maatamaata e kua oronga Aia i te au ikuikuanga tei anoanoia kia rave i te reira. (Gene. 6:8, 9, 14-16) Kua maaniia te araka kia pānu aere i runga i te vai kia kore e mate te au tangata e te au manu i roto me tupu te Vaipuke. Kua rave tikai a Noa e tona ngutuare tangata i ta Iehova i akaue kia ratou. I muri ake te apaiia anga te au manu ki roto i te araka, kua topiri a Iehova i te ngutupa.—Gene. 7:5, 16.

⁷ Kua akamatakite a Noa i te tangata no runga i te Vaipuke, inara kare ratou i akarongo. (2 Pete. 2:5) Kua tupu te Vaipuke i te mataiti 2370 M.T.N. Kua takore a Iehova i  “te au mea ora katoa,” inara kua akaora aia ia Noa, tana tamariki tamaroa, e ta ratou au vaine i roto i te araka. (Gene. 7:23) Ko te au tangata ravarai i te enua nei i teia tuatau, no roto mai ratou i te uanga o te tangata akarongo mou ko Noa e tona ngutuare tangata. Inara, kua mate te au tangata tei akarongo kore ki te au akamatakiteanga a Noa i roto i te Vaipuke.

8. Akapeea te Atua te akanoo meitaki anga i tona iti tangata te akaue anga aia i te ngati Iseraela kia aere ki roto i te Enua Taputouia?

⁸ Tere atu i te 800 mataiti i muri ake i te Vaipuke, kua akanoo te Atua i to Iseraela ei iti tangata. Kua akanoo katoa aia i te au tuanga o to ratou oraanga, te tu tikai ka akamori ratou iaia. Ei akaraanga, kua akanoo aia i tetai ia ratou kia riro mai ei kau taunga e ei ngati Levi. Kua akanoo katoa aia i tetai au vaine kia rave i te au angaanga i ko “i te ngutupa o te Are uipaanga.” (Exo. 38:8) I muri mai, kua akaue a Iehova i tona iti tangata kia aere kia noo ki Kanaana. Inara no te mataku, kare ratou i inangaro i te aere, no reira kua akakite a Iehova kia ratou e: “Ko te ka kore roa e tae ki te enua, taku i taputou ra e, e noo kotou i reira, mari ra ko Kaleba te tamaiti a Iephune, e ko Iosua te tamaiti a Nuna.” Ko Iosua raua ko Kaleba te nga tangata ua tei oki mai ma tetai ripoti meitaki i muri ake i to raua tutaka anga i te Enua Taputouia. (Nume. 14:30, 37, 38) I muri mai, kua akanoo a Iehova ia Iosua ei arataki no te ngati Iseraela. (Nume. 27:18-23) I mua ake te arataki anga a Iosua i te iti tangata ki roto i te enua ko Kanaana, kua akakite a Iehova kiaia e: “Kia matutu, e kia maroiroi roa, auraka e mataku, auraka oki e ngarangara, tei vaitata katoao oki to Atua ko Iehova ia koe i to au aerenga katoa ra.”—Iosu. 1:9.

9. Eaa to Rahaba manako no runga ia Iehova e Tona iti tangata?

⁹ Kua tauturu te Atua ko Iehova ia Iosua i te au ngai tana i aere. Ei akaraanga, i roto i te mataiti 1473 M.T.N., te noo puakapa ra te ngati Iseraela vaitata ki te oire o Ieriko. Kua tono a Iosua i tetai nga tangata kia tutaka aere ia Ieriko e kua aravei raua i te vaine akaturi, ko Rahaba. Kua tauta te au tangata i roto i te oire i te opu ia raua, inara  kua uuna a Rahaba ia raua i runga i te tauu o tona are. Kua akakite a Rahaba ki te nga tangata tutaka e: “Kua kite au e, kua orongaia e Iehova te enua no kotou; . . . Kua akarongo ana oki matou e, kua tamarōia e Iehova te Tai Muramura ia kotou . . . , e ta kotou oki ravenga i nga ariki toko rua o te ngati Amori.” Kua akakite katoa aia e: “Ko to kotou Atua ra oki ko Iehova, ko te Atua ïa no te rangi i runga ra, e no raro katoa nei no te enua.” (Iosu. 2:9-11) Kua turuturu a Rahaba e tona ngutuare tangata i te iti tangata o Iehova. I muri mai, te autu anga te ngati Iseraela i te oire ko Ieriko, kua akapapu a Iehova e kua akaoraia Rahaba e tona ngutuare tangata. (Iosu. 6:25) Kua akangateitei tikai a Rahaba ia Iehova e Tona akaaerenga.

10. Eaa ta Iesu i akakite ki te au arataki akonoanga ngati Iuda, e no teaa ra?

¹⁰ I te tuatau i arataki ei a Iosua i te ngati Iseraela, kua puapingaia ratou e kua autu ratou i te au oire i roto i te enua ko Kanaana. Inara mei te 1,500 mataiti i muri mai, kua akarongo kore te ngati Iseraela kia Iehova. Te aere mai anga a Iesu ki te enua nei, kua kapiki aia i te ngati Iseraela i Ierusalema e ko “tei ta i te au peroveta,” no te mea kua kino roa to ratou tu akarongo kore kia Iehova e tana au peroveta. (E tatau ia Mataio 23:37, 38.) No to ratou tu akarongo kore, kua kopae a Iehova i te au arataki akonoanga ngati Iuda. Kua akakite a Iesu kia ratou e: “E apai keia te basileia o te Atua nei ia kotou, e tukuia atu ki te aronga e akaua mai i te ua.”—Mata. 21:43.

11, 12. (a) Eaa te akapapuanga e kua mareka a Iehova i te akaaerenga ou e kare i te iti tangata o Iseraela? (e) Koai ma tei kapitiia mai ki roto i teia akaaerenga ou?

¹¹ I muri poto ake to Iesu tae anga mai ki te enua, kua kopae a Iehova i te iti tangata o Iseraela. Inara te vai nei rai tetai akaaerenga o te au tavini akarongo mou i te enua nei tei akarongo kia Iesu e tana au apiianga. I roto ia Penetekote 33 T.N., kua mareka mai a Iehova i tetai akaaerenga ou, kare i te iti tangata o Iseraela. Mei te 120 pipi a Iesu tei akaputuputuia e kua “aruru maira no runga mai i te rangi, mei te matangi viviki maata ra; kua ki rava akera te are i nooia e ratou.” E oti, “kua mama maira te arero manga kia ratou, mei te ai ra te tu, e to iora ki rungao ia ratou katoa ra. E ki akera ratou ravarai i te Vaerua Tapu, kua tuatua iora i te tuatua ke.” (Anga. 2:1-4) Kua akaari mai teia e te turuturu ra a Iehova i tona akaaerenga ou o ta Iesu au pipi.

¹² I taua rā ra, mei te 3,000 tangata tei kapiti mai ki te akaaerenga ou o Iehova. Te akakite maira te Pipiria e ko “te aronga i akaoraia ra, kua kapitiia ïa e te Atu [ko Iehova] i te ekalesia ra, kare e rā i tukua.” (Anga. 2:41, 47) Kua puapinga tikai te au pipi a Iesu i roto i te angaanga tutuanga e kua akakite mai te Pipiria e: “Tupu atura te tuatua a te Atua; e maata rava atura oki te au pipi i Ierusalema.” E maata te aronga akaaka, kapiti mai te au kau taunga tei ariki i te au apiianga a Iesu. (Anga. 6:7) I muri mai, te apai mai anga a Iehova i te aronga o te au pa enua ke ki roto i te putuputuanga Kerititiano, e akapapuanga te reira e te turuturu ra aia i teia akaaerenga ou.—E tatau ia Angaanga 10:44, 45.

13. Eaa te angaanga puapinga ta te Atua i oronga ki tona akaaerenga ou?

¹³ Kare e ekoko e kua oronga te Atua i tetai angaanga puapinga ki te au pipi a Karaiti. Ia Iesu i runga nei i te enua, kua akanoo aia i te akaraanga meitaki no ratou. Muri ake i tona papetitoanga, kua akamata a Iesu i te tutu aere no runga i “te basileia o te ao.” (Mata. 4:17) Kua apii atu a Iesu i tana au pipi kia rave i teia angaanga. Kua akakite aia kia ratou e ka riro ratou ei kite nona “i Ierusalema nei, e Iudea katoa oki e pini ua ake, e Samaria katoa oki, e tae ua atu ki te  openga o te enua.” (Anga. 1:8) Kua marama tikai ainei te au pipi a Iesu i ta ratou ka anoano i te rave? Ae! I tetai atianga, kua akakite a Paulo raua ko Banaba ki te ngati Iuda e ka tutu aere te au pipi a Iesu ki te au iti tangata katoa. Kua akakite a Paulo raua ko Banaba e: “Ko ta te Atu oki ïa i ikuiku mai kia matou nei, ‘Kua akonoia koe e au ei turama no te etene, kia riro koe ei ora e tae ua atu ki te openga o te enua ra.’” (Anga. 13:14, 45-47) Mei te anere mataiti mua mai, kua akakitekite aere te akaaerenga o te Atua ki te tangata katoa no runga i ta Iehova i rave kia akaora i te tangata.

14. Eaa tei tupu ki Ierusalema i te anere mataiti mua, e koai ma tei akaoraia mai?

¹⁴ Kare te maataanga o te ngati Iuda i ariki i te tuatua meitaki no runga ia Iesu, e kare katoa ratou i akarongo ki ta Iesu akamatakiteanga e ka takoreia a Ierusalema. Kua akamatakite aia i tana au pipi e: “Kia akara ra kotou ia Ierusalema i te takako angaia e te au nuku, kua vaitata rava tona pou i reira, kia kite mai kotou. Te aronga e noo i Iudea ra, ka oro ratou ki te maunga i reira; e to roto i te oire ra, ka aere ïa ki vao; e auraka to te au ngai katoa ra e tomo akaou ki roto i te oire.” (Luka 21:20, 21) Mei ta Iesu i totou, kua takoreia a Ierusalema. Kua meameaau te ngati Iuda ki to Roma, e i roto i te mataiti 66 T.N., kua takapini te nuku vaeau o Roma ia Ierusalema e kua vaitata ratou i te takore i te reira. Inara, kua akaruke vave te nuku vaeau, e kua oronga te reira i tetai atianga no te au pipi a Iesu kia akaruke ia Ierusalema e Iudea. Manganui ia ratou tei oro ki tetai tua mai o te Kauvai Ioridana e kua oro ki te au maunga. I roto i te mataiti 70 T.N., kua oki mai te nuku vaeau o Roma e kua takore ratou ia Ierusalema. Eaa tei tupu ki te au Kerititiano? Kare ratou i mate no te mea kua akarongo ratou ki te akamatakiteanga a Iesu.

15. Eaa te tumu i maata ai te tangata tei piri mai ki roto i te putuputuanga Kerititiano?

¹⁵ I roto i te anere mataiti mua, kua takinokinoia te au Kerititiano e kua timataia to ratou akarongo. Noatu rai, e manganui te tangata tei riro mai ei au Kerititiano. (Anga. 11:19-21; 19:1, 19, 20) Eaa ra i tupu ei te reira? No te mea kua mareka mai a Iehova i te putuputuanga Kerititiano.—Mase. 10:22.

16. Eaa ta te au Kerititiano pouroa ka rave ei akamatutu i to ratou akarongo?

¹⁶ Kia vai ketaketa to ratou akarongo e kia vai taokotai, e maata ta te au Kerititiano e anoano ra i te rave. Kua anoanoia ratou kia tatau i te au irava, kia aere putuputu ki te au uipaanga, e kia maroiroi i roto i te angaanga orometua. Kua akanoo meitakiia te au putuputuanga. Kua akanooia te aronga pakari e te au tavini tauturu tei oronga puareinga ua i te tauturu ki te au Kerititiano, e kua puapingaia te au putuputuanga mei te au tautaanga maroiroi a teia au taeake. (Phili. 1:1; 1 Pete. 5:1-4) Pera katoa, kua mataora ratou i te atoro anga a te au akaaere tutaka, mei ia Paulo rai. (Anga. 15:36, 40, 41) E mea umere tikai i te kite e akapeea ta tatou akamorianga i teia tuatau i aite ei ki to te au Kerititiano i te anere mataiti mua. E mea mareka na tatou i te kite e e akanoo meitaki ua ana a Iehova i tona au tavini! *

17. Eaa ta tatou ka uriuri i roto i te atikara ka aru mai?

¹⁷ Te noo nei tatou i roto i te au ra openga, e kare e roa atu ka takoreia te ao o Satani. Noatu rai, te tere viviki nei te tuanga o te akaaerenga a te Atua i runga nei i te enua. Te aru vaitata ra ainei koe i ta Iehova akaaerenga? I roto i te atikara ka aru mai, ka akaari mai te reira e akapeea koe me rave i te reira.