1, 2. 1) ¿Buchʼu baʼyel la spas li Diose, xchiʼuk kʼuxi la stunes li Jeovae? 2) ¿Kʼusi chakʼ ta ilel ti lek chapalik li anjeletike?

LI Jeovae jaʼ Spasoj li vinajelbalumile, pe lek xchapet spasoj skotol. Li buchʼu baʼyuk la spase jaʼ li Xnichʼone, ti jaʼ jun espiritue. Li stuke chichʼ biiltasel «li Cʼope», taje jaʼ ta skoj ti jaʼ yajkʼopojel li Diose. Li «Cʼope» ta epal xa jabil chtun ta stojolal Jeova, yuʼun xi chal li Vivliae: «Ta sliquebal banamile, te onoʼox oy o li Cʼope. Li Cʼope te xchiʼinoj sbaic xchiʼuc li Diose». Xchiʼuk xi to chal xtoke: «Jaʼ ta sventa laj yichʼ pasel scotol li cʼusitic oye. Ti manchuc oy li Cʼope, me jchopuc muʼyuc cʼusi pasbil tana ti jechuque». Mas xa jutuk ta chaʼmil jabil li Diose la stak talel ta Balumil li «Cʼope», ti bu la spasbe kʼusi tskʼan yoʼonton Stot kʼuchaʼal tukʼil vinik ti jaʼ Jesucristoe (Juan 1:1-3, 14).

² Kʼalal te toʼox oy ta vinajele, li Xnichʼon Diose tukʼ yoʼonton tun ta stojolal kʼuchaʼal jun «pʼijil j-abtel» (Prov. 8:30, TNM). Jaʼ ta sventa «iʼayin scotol li cʼusitic oy ta vinajele» (Col. 1:16). Ta sventa li anjeletik taje, jun loʼil ta Vivlia xi chale: «Ta mil (1,000) noʼox li bochʼotic chtunic ta stojole; ta millón (1,000,000) noʼox li bochʼotic te vaʼalic ta stojole» (Dan. 7:10). Li stukike biiltasbilik kʼuchaʼal yajsoltarotak Jeova ti lek chapalike (Sal. 103:21).

3. ¿Kʼu to yepal oy li kʼanaletik xchiʼuk li planetaetike, xchiʼuk kʼu yelan chapalik?

 ³ ¿Kʼusi van xuʼ xkaltik ta sventa li yantik kʼusitik pasbile, jech kʼuchaʼal ti mu albajuk yepal kʼanaletik xchiʼuk li planetaetike? Ta sventa li kʼanaletike, li periodiko Chronicle ta Houston, Texas, chal li kʼusi achʼ to la xchanbeik skʼoplal ti oy ta smiyonal xa noʼox kʼanaletik xchiʼuk planetaetik ti «oxib to velta jech yepal x-echʼ kʼuchaʼal xchapojik toʼox li sientifikoetike». Skotol li kʼanaletike lek ta jujutsop oyik ti galaxia sbie, li galaxiaetike stsoboj sbaik ta jujutsop ti cúmulo sbie, vaʼun li epal cúmulo sbie stsoboj sbaik xtok ti supercúmulo sbie.

4. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti lek chapalik li yajtuneltak Dios ta Balumile?

⁴ Li anjeletik ta vinajele, li kʼanaletik xchiʼuk li planetaetik ti oy ta vinajelbalumile lek chapal ti kʼu yelan xvinaje (Is. 40:26). Jaʼ yuʼun oy lek srasonal ti lek chchapan ek li yajtuneltak ta Balumile. Oy ta yoʼonton ti lekuk chapalike, taje toj tsots skʼoplal yuʼun oy to kʼusitik skʼan spas ti toj tsotsik skʼoplale. Ti kʼu yepal yajtuneltak tunem ta stojolal li ta voʼnee xchiʼuk li avie jaʼ chakʼ ta ilel ti «Diose mu jaʼuc Dios ti lec chil vochlajetele. Jaʼ Dios ti tscʼan lec noʼox lamalutic, ti jun noʼox coʼntontique» (kʼelo 1 Corintios 14:33, 40).

5. ¿Kʼuxi mak skʼoplal li kʼusi chapanbil xaʼox ta sventa krixchanoetik yoʼ snojesik li Balumile?

⁵ Kʼalal la spas Jeova li baʼyel krixchanoetike xi laj yalbee: «Bolanic; epajanic. Nojesic li banamile; ventainic o. Pasic ta mantal scotol li choyetique, li mutetique, xchiʼuc scotol li chonetic ti xquilet ta banamil chanovique» (Gén. 1:28). Li kʼusi oy ox ta yoʼonton li Jeovae jaʼ ti lekuk chapal kʼuxi tsnojesik batel li Balumile xchiʼuk ti ta kʼunkʼun chkʼataj ta Paraiso yuʼunik spʼejel li Balumile. Li kʼusi lek xaʼox chapanbile jaʼo mak skʼoplal kʼalal muʼyuk la xchʼunik mantal li Adán xchiʼuk Evae (Gén. 3:1-6). Ta mas tsʼakale, «li Mucʼul Diose laj yil ti iʼepaj smulic li cristianoetic ta banamile, xchiʼuc ti jaʼ noʼox batem ta yoʼntonic o snopel li cʼusitic chopole» ta skoj taje, «nojem ta mulil li banamile yuʼun toj chopol li cʼusitic tspasique». Jaʼ yuʼun li Diose laj yakʼ talel jun nojelal ta voʼ ta spʼejel Balumil sventa xlaj li chopol krixchanoetike (Gén. 6:5, 11-13, 17).

6, 7. 1) ¿Kʼu yuʼun lek ilat yuʼun Jeova li Noee? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.) 2) ¿Kʼusi kʼot ta stojolal li chopol krixchanoetik ta skʼakʼalil Noee?

⁶ Akʼo mi jech, li Noee lek ilat yuʼun li Diose, yuʼun «jaʼ jun lequil vinic» ti «jaʼ noʼox stuc oy ta yoʼnton tspas cʼusi tscʼan Dios ta scotol cristianoetic ti cʼalal cuxul li Noee», ta skoj ti «lec laj yil sbaic xchiʼuc li Diose» albat yuʼun Jeova ti akʼo spas jun mukʼta arkae (Gén. 6:8, 9, 14-16). Taje laj yichʼ pasel sventa xkol krixchanoetik xchiʼuk chonbolometik. La xchʼun mantal li Noee yuʼun «la spas scotol jech chac cʼu chaʼal iʼalbat yuʼun li Mucʼul Diose» xchiʼuk ta skoj ti koltaat yuʼun li yutsʼ yalale lek chapal tsuts yuʼunik li arkae. Kʼalal ochik xaʼox li ta arkae la «smacbe stiʼ barco stuc li Mucʼul Diose» (Gén. 7:5, 16).

⁷ Kʼalal tal li nojelal ta voʼ ta sjabilal 2370 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike li Jeovae la smil «li yantique ichamic o scotolic: jaʼ li cristianoetique, li chonbolometic ti stacʼ tsʼunele, li mutetic xviletique, xchiʼuc li chonetic ti xquilet ta banamil xanovique». Pe li Noé xchiʼuk li yutsʼ yalale muʼyuk xlajik (Gén. 7:23). Jkotoltik li avie jaʼutik snitilul Noé, xnichʼnabtak xchiʼuk li yajnilike. Pe mi junuk chopol krixchano muʼyuk bu x-och ta arka sventa xkom snitilulalik ta skoj ti muʼyuk xaʼiik li kʼusi «laj yal ta jamal cʼusi tucʼ ta pasel» li Noee (2 Ped. 2:5).

8. ¿Kʼuxi laj yichʼ akʼel ta ilel ti lek chapalik li voʼneal Israel kʼalal laj yal Jeova ti akʼo x-ochik li ta Albil Balumile?

⁸ Kʼalal echʼ xaʼox 800 jabil yechʼel li nojelal ta voʼe, li Diose la xchapan ta jun lum li j-israeletike. Lek laj yichʼ chapanel li kʼusitik ta sventa xkuxlejalike, pe mas to li kʼusitik ta  sventa li yichʼel ta mukʼ Diose. Akʼo mi oy epal paleetik xchiʼuk jleví viniketik li ta Israele, pe jech xtok oy «antsetic ti te chchabiic tiʼchʼulna pasbil ta [nukul]» (Éx. 38:8). Pe akʼo mi jech, kʼalal laj yalbe j-israeletik Jeova ti akʼo x-ochik li ta Canaane, li jkʼol kuxlejal taje la stoy sbaik, vaʼun xi laj yalanbee: «Li voʼoxuque me junuc muʼyuc chaʼochic batel ta banamil ti bu laj calboxuc chbat cacʼ naclanique» yuʼun «jaʼ noʼox chcomic li Caleb xchiʼuc Josuee», yuʼun jaʼ lek aʼyej laj yichʼik tal kʼalal ay skʼelik li Albil Balumile (Núm. 14:30, 37, 38). Jech kʼuchaʼal chal li smantaltak Diose, li Moisese la stʼuj ta xkʼexol li Josuee (Núm. 27:18-23). Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xlik beiltasvanuk li Josuee xi laj yichʼ albele: «Tsotsan me; oyuc me lec stsatsal avoʼnton. Mu me xaxiʼ; mu me xchibaj avoʼnton. Vuʼun chajchiʼinot scotol cʼacʼal buyuc noʼox chabat, vuʼun li Mucʼul Diosun avuʼune» (Jos. 1:9).

9. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba Rahab ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ta stojolal li slumale?

⁹ Melel onoʼox ti te oy Jeova ta stojolal li Josuee. Jech kʼuchaʼal liʼe, jkʼeltik kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal j-israeletik kʼalal jaʼo te nopol oyik ta Canaán li ta lum Jericoe. Li ta sjabilal 1473 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, li Josuee la stak batel chaʼvoʼ viniketik sventa xbat skʼelik li lum taje, vaʼun te laj yojtikinik Rahab ti jaʼ jun ants ti chchon sbae. Li stuke te la snakʼ ta sjol sna li jpaʼivanejetike, sventa tsnakʼ ta stojolal li viniketik ti jaʼ stakoj talel li ajvalil ta Jericoe. Li Rahabe xi laj yalbe li jpaʼivanejetike: «Ta jnaʼ ti yacʼojboxuc xa ta acʼobic Mucʼul Dios li osil liʼi, [...] yuʼun caʼyojcutic ti Mucʼul Dios la staquijesboxuc li Tsajal Nab cʼalal laloqʼuic tal ta Egipto banamil yuʼun lajelovic tal liʼi. Xchiʼuc caʼyojcutic noxtoc ti laj avulesic [...] li chib ajvalil yuʼunic te oyic ta jot ucʼum Jordane, jaʼ li Sehón xchiʼuc Oge; jaʼ li ajvaliletic yuʼun amorretique». Xi to laj yal xtoke: «Li Mucʼul Diose, jaʼ li Dios avuʼunique, jaʼ Dios yuʼun li vinajele xchiʼuc li banamile» (Jos. 2:9-11). Ta skoj ti koʼol la snop skʼopik xchiʼuk li s-organisasion Jeova li vaʼ kʼakʼal taje, jaʼ chabiatik yuʼun Jeova sventa kuxul xkom Rahab xchiʼuk yutsʼ yalal kʼalal jaʼo ochik j-israeletik li ta Jericoe (Jos. 6:25). Li Rahabe laj yakʼ ta ilel xchʼunel yoʼonton,  la smuyubta li Jeovae xchiʼuk laj yichʼbe ta mukʼ li slumale.

10. ¿Kʼusi laj yalbe jnitvanejetik ta relijion yuʼun judioetik li Jesuse, xchiʼuk kʼu yuʼun jech laj yal?

¹⁰ Kʼalal jaʼ xaʼox jbabe li Josuee, li Israele la stsalik epal lumetik xchiʼuk la snaklebinik li Canaane. Pe ¿kʼusi kʼot ta pasel li ta tsʼakale? Kʼalal echʼ batel li jabiletike, li j-israeletike ep ta velta muʼyuk la chʼunik li mantaletik yakʼoj Diose. Kʼalal la stak talel Xnichʼon ta Balumil li Jeovae, li j-israeletike jaʼo muʼyuk la xchʼunbeik tajek smantal Jeova xchiʼuk li yaj-alkʼoptake, jaʼ yuʼun xi laj yalbe skʼoplal Jerusalene: «Voʼot ti atalel o chamil li yajʼalcʼoptac Diose» (kʼelo Mateo 23:37, 38). Li Diose la spʼaj li jnitvanejetik ta relijion yuʼun judioetike, ta skoj ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaike. Jaʼ yuʼun xi albatik yuʼun li Jesuse: «Ta xlocʼ batel ta atojolic li ventainel yuʼun Diose. Jaʼ te ta xbat ta stojolic li bochʼotic lec tstucʼulanique» (Mat. 21:43).

11, 12. 1) ¿Kʼusi sprevail oy ti jaʼ lik yakʼbe bendision yan organisasion ta baʼyel siglo li Jeovae, ti maʼuk xa li judioetike? 2) ¿Buchʼutik jaʼ kʼotik li ta achʼ organisasion ti lek laj yil li Diose?

¹¹ Li ta baʼyel sigloe, li Jeovae la spʼaj li jteklum Israel ta skoj ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaike. Pe akʼo mi jech, maʼuk skʼan xal ti muʼyuk junuk organisasion ta Balumil ti tukʼ yakʼoj sbaik ta stojolal li Jeovae. Li Jeovae laj yakʼbe bendision jun achʼ organisasion ti lek chapalik xchiʼuk ti jaʼ yakʼoj ta yoʼontonik li Jesucristoe xchiʼuk li chanubtaseletik yuʼune, ti lik ta Pentecostés ta sjabilal 33 ta jkʼakʼaliltik. Li vaʼ kʼakʼal taje, te van 120 yajtsʼaklomtak Jesús te tsobolik ta Jerusalén ti jaʼ to chaʼiike «ta ora noʼox laj yaʼyic oy cʼusi tsots ibacʼ ta vinajel. Tsots xvoʼet jech chac cʼu chaʼal tsatsal icʼ. Tsots ibacʼ ta sjunul na» xchiʼuk «laj yilic oy cʼusi iyal tal; xcoʼlaj xchiʼuc yat cʼocʼ. Te ivul spuc sba ta sbaic jujunic. Jech scotolic inoj ta yoʼntonic li Chʼul Espiritue, jech lic cʼopojicuc ta yantic cʼopetic, jaʼ ti cʼusi cʼopal iʼacʼbat yalic yuʼun Chʼul Espiritue» (Hech. 2:1-4). Li kʼusi labal sba kʼot ta pasel taje, jaʼ chakʼ ta ilel Jeova ti te oy ta stojolal li achʼ organisasione, ti te tsakal skʼoplalik li yajtsʼaklomtak Cristoe.

¹² Li vaʼ kʼakʼal ti toj labal sba kʼusi kʼot ta pasele, «oxmil (3,000) la xchʼunic» ti jaʼ kʼotik ta yajtsʼaklomtak Cristoe. Jech xtok, «ta jujun cʼacʼal iʼepajesatic yuʼun Cajvaltic, yuʼun laj yicʼ tal li bochʼotic scʼoplal chcolique» (Hech. 2:41, 47). Ta skoj ti toj lek x-abtejik li yajtsʼaklomtak ta baʼyel sigloe, «jech ipuc o li scʼop Diose, iʼepajic ta jyalel li jchʼunolajeletic te ta Jerusalene. Oy ep paleetic la xchʼunic ec» (Hech. 6:7). Epal krixchanoetik ti oy ta yoʼontonike la xchʼamik li kʼusi laj yalik li achʼ organisasione. Ta mas tsʼakal li Jeovae laj yakʼ ta ilel ti jaʼ chkoltavan kʼalal laj yikʼanan talel «yanlum cristianoetic» li ta s-organisasione (kʼelo Hechos 10:44, 45).

13. ¿Kʼusi abtelal skʼan spasik li achʼ organisasione?

¹³ Lek xvinaj ti kʼusi abtelal albatik ti akʼo spasik li yajtsʼaklomtak Cristoe. Jaʼ stuk laj yakʼbe ta ilel li yajtsʼaklomtake, yuʼun kʼalal laj xaʼox yichʼ voʼe lik xchol ta sventa li ventainel yuʼun Dios ta vinajele (Mat. 4:17). Li Jesuse la xchanubtas komel yajtsʼaklomtak sventa spasik li abtelal taje. Xi laj yalanbee: «Voʼoxuc chavalic batel liʼ ta lum Jerusalén, xchiʼuc ta yosilal Judea, xchiʼuc ta Samaria banamil, xchiʼuc ta sbejel banamil li cʼusi laj avilic ta jventae» (Hech. 1:8). Li baʼyel yajtsʼaklomtak Cristoe laj yaʼibeik smelolal li kʼusi skʼan spasike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta Antioquía te ta Pisidiae, li Pablo xchiʼuk li Bernabee xi tsots yoʼonton laj yalbeik judioetik ti chkontrainvanike: «Voʼoxuc li israeloxuque, oy ta aventaic ti baʼyuc ta jcholcutic avaʼyic li scʼop Diose. Pero ta sventa ti muʼyuc ta aventaic chavichʼic li achʼ cuxlejal  sventa sbatel osile, jaʼ yuʼun liʼ ta orae jaʼ te chibatcutic ta stojol li yanlum cristianoetic mu xotquinic Diose. Yuʼun jech laj yalbuncutic li Cajvaltique: “Laj cacʼ cʼotan ta luz yuʼun li yanlum cristianoetique, yuʼun jech voʼot ta aventa xuʼ chcol cristianoetic cʼalal to ta stiʼiltac banamil”» (Hech. 13:14, 45-47). Te xa onoʼox ta baʼyel siglo ti laj yakʼik tal ta ojtikinel kolebal li jvokʼ s-organisasion Jeova ta Balumile.

14. ¿Kʼusi kʼot ta stojolal Jerusalén li ta baʼyel sigloe, xchiʼuk buchʼutik kolem komik?

¹⁴ Skotol li judioetike muʼyuk la xchʼamik li lekil aʼyeje, ta skoj taje muʼyuk lek kʼusi chkʼot ta stojolalik, yuʼun xi la spʼijubtas Jesús li yajtsʼaklomtake: «Cʼalal chavilic liʼ xa joyibtabil ta soldadoetic li lum Jerusalene, naʼic me ti yuʼun laj xa sta yorail [...] chichʼ vuqʼuesele. Voʼoxuc ti liʼ nacaloxuc ta Judea banamile, jatovanic batel ta anil ta vitsetic. Li bochʼotic liʼ oyic ta yut lume, acʼo loqʼuicuc batel. Li bochʼotic loqʼuemic batele, mu xa me xʼochic tal» (Luc. 21:20, 21). Kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi laj yal li Jesuse. Ta skoj ti oy skʼopik li judioetike, li jromail soltaroetik ti jaʼ jbabe yuʼunik li Cestio Galoe bat sjoyik Jerusalén ta sjabilal 66 ta jkʼakʼaliltik. Akʼo mi jech, ta anil noʼox batik, taje jaʼo yorail jatavik lokʼel yajtsʼaklomtak Cristo li ta Jerusalene xchiʼuk li ta Judeae. Jech kʼuchaʼal laj yal jun j-al-loʼil ti Eusebio sbie ep echʼ xtuchʼik ukʼum Jordán sventa xjatavik batel ta Pela te ta Pereae. Li jromail soltaroetik ta sjabilal 70 ti jaʼ jbabe yuʼunik li jeneral Titoe sutik talel xchiʼuk tal slajesik li Jerusalene. Pe akʼo mi jech, li tukʼil yajtsʼaklomtak Cristoe kolem komik ta skoj ti la xchʼunik li pʼijubtasel laj yakʼ Jesuse.

15. ¿Kʼusi vokoliletik la snuptanik li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe?

¹⁵ Akʼo mi laj yilik vokoliletik, nutsel xchiʼuk yantik prevaetik li yajtsʼaklomtak Cristoe, lik epajikuk li ta baʼyel sigloe (Hech. 11:19-21; 19:1, 19, 20). Li baʼyel yajtsʼaklomtak Cristoe lekubik ta mantal yuʼun akʼbatik bendision yuʼun Dios (Prov. 10:22).

16. Sventa lekuk oyikuk ta mantal ta jujuntal li yajtsʼaklomtak Cristoe, ¿kʼusi skʼan spasik?

¹⁶ Sventa lekuk oyikuk ta mantal li yajtsʼaklomtak Cristoe, skʼan xakʼik persa ta jujuntal. Tsots skʼoplal ti xchanik li Skʼop Diose, ti xbatilanik li ta tsobajeletik sventa xichʼik ta mukʼ li Diose xchiʼuk ti baxbolikuk ta xcholel li mantale. Spasel taje jaʼ sventa lekuk oyikuk ta mantal xchiʼuk sventa jmojuk oyikuk, jech kʼuchaʼal chichʼ pasel li avie. Li tsobobbailetike lek chapal, oy moletik xchiʼuk yajkoltaobbatak ti oy ta yoʼonton chkoltavanike, xchiʼuk tstabeik sbalil tsobobbail ti tsots ch-abtejik li ermanoetik taje (Filip. 1:1; 1 Ped. 5:1-4). ¡Solel muyubajik van ta skoj ti oy jun jkʼelvanej kʼuchaʼal Pablo ti la svulaʼan li tsobobbailetike! (Hech 15:36, 40, 41.) Solel labal sba li kʼusitik xkoʼolaj-o ta sventa ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ Dios avie xchiʼuk ti kʼu yelan la spasik li baʼyel yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe. ¡Solel ta jtojtik ta vokol ti lek xchapanoj yajtuneltak Jeova li ta voʼne xchiʼuk li avie! *

17. ¿Kʼusi ta jchantik li ta yan xchanobile?

¹⁷ Kʼalal chnopaj xa talel slajeb li sbalumil Satanás li ta slajebal kʼakʼal liʼe, li jvokʼ s-organisasion Jeova liʼ ta Balumile solel anil xa tajek ch-epajik batel. ¿Mi yakal jech chapas kʼuchaʼal chal li s-organisasion Jeovae? ¿Mi yakal chachʼi batel li ta mantale? Li ta yan xchanobile te chal kʼuxi xuʼ jpastik taje.