OMENIMA 1923. Ondyuo yokulingila Onosinema Noviimbo mo São Paulo, ankho yeyula ovanthu! Ankho tuivite vala ondaka yapama ya George Young. Tyina apopia otyo apitiyua Moputu. Ovanthu aveho 585, ankho vekahi nokutehelela nawa. Ono testu Mbombimbiliya Moputu ankho mbumonekela mo tela. Konthyulilo, ovanthu ovanyingi avapewa omukanda Milhões Que Agora Vivem Jamais Morrerão! ankho wapitiyua Moputu, nomo Ingelesi, nomo Alemão, nomo Italiano. Elongomona ankho liaenda nawa! Atyiivala kovanthu ovanyingi. Etyi palamba ononthiki onombali, ondyuo ankho yeyula vali ovanthu pala okutehelela elongomona ekuavo. Mahi omokonda yatyi ankho tulingila omaliongiyo oo?

Menima 1867, Sarah Bellona Ferguson, woko Estados Unidos, wailukilile ko Brasil nombunga yae. Mo 1899, etyi Sarah atanga omukanda umwe upopia konthele Yombimbiliya omphange yae apola ko Estados Unidos, aimbuka okuti wavasa otyili. Mokonda ankho uhanda vali okutanga omikanda ovio, ahoneka okuita Omutala Womulavi mo Ingelesi. Wahambukilwe unene nonondaka Mbombimbiliya, moluotyo, ahonekela Omukuatate C. T. Russell, okuti, “kutupu omunthu uli unene kokule uhapondola okuvasiwa.”

Sarah Ferguson walingile atyiho evila opo apopile vakuavo otyili Tyombimbiliya, mahi ankho ovikando ovinyingi ulipula olie makuatesako ombunga yae, nae muene, novanthu aveho onondalawa vekahi mo Brasil. Mo 1912, o Mbetele yoko Brooklyn aimupopila okuti ko São Paulo makuya omunthu watyinda ono tratadu ononyingi mbuna osapi yati, Onde Estão os Mortos? Moputu. Mo 1915, wapopia okuti wahanunuka etyi anoñgonoka okuti Ovalilongesi ovanyingi Vombimbiliya ankho vakevelela okuti kuakamba vala katutu opo vaye keulu. Apopi etyi asoka konthele yotyo, ahoneka okuti: “Iya o Brasil, novanthu aveho vakala ko América do Sul? . . . Inkha munoñgonoka okuti ko América do Sul kuna ovanthu ovanyingi, mamutyivili okutala okuti  kuna ovilinga ovinyingi viokuteya viesukisa okulingwa.” Tyotyili, ankho kuna ovilinga ovinyingi viokuteya viesukisa okulingwa!

Mo 1920, ovakuendye etyinana voko Brasil ankho vataha owato yovilwa, ankho vaya komaliongiyo amwe Mepundaumbo lio Nova York putyina owato wavo ukahi nokupangiyua. Etyi vakondoka mepundaumbo limwe litiwa Rio de Janeiro, ko Brasil, avapopila vakuavo ovipuka ovipe velilongesa Mombimbiliya. Kapakalele ehimbwe, mu Tyitalale yo 1923, George Young, ankho o peregrino (hono wihanua okuti omutalelipo womauaneno) eya ko Rio de Janeiro, avasiko ovanthu vesuka notyili. Aiti omikanda ominyingi viapitiyua Moputu. Pakala vala katutu, Omukuatate Young, aende no kepundaumbo limwe litiwa São Paulo, ankho lina ovanthu vehungi po 600.000. Etyi ehikako alingi elongomona, iya aave omukanda Milhões Que Agora Vivem Jamais Morrerão!, ngetyi tyapopiwa konthyimbi yonthele ei. Omukuatate Young wati: “Mokonda ankho ndyike, ankho ndyitei vala kuetyi tyipopia ono jornale.” Wayauisako okuti: “O tratadu oyo, ankho mo Brasil omukanda wotete wapelue ovanthu ovanyingi ankho wahonekua o noletela I.B.S.A.” *

O Watch Tower (Omutala Womulavi) 15 ya Dezembro yo 1923, wapopile konthele yo Brasil, okuti: “Tyina tusoka okuti oko ovilinga viahimbika vala mu 1 ya Pepo Linene, iya ankho tutupu omikanda pomuvo opo, tyilekesa nawa okuti Tatekulu ukahi nokuyamba ovilinga evi.” Onthele oyo tupu ankho ipopia okuti Omukuatate Young walingile omalongomona evali ko São Paulo, mahi omalongomona oo ankho o amwe vala pomalongomona 21 alingile okuhimbikila mu 1 ya Pepo Linene alo 30 ya Tungonkhe, iya ovanthu aveho vakalelepo okuvehonyekela vena 3.600. Ko Rio de Janeiro, onondaka Mbouhamba mbeliyandyanene katutu-katutu. Iya palambele vala onohanyi mbehehi, akuaawa omikanda vilamba po 7.000 Moputu! Mahi, Omutala Womulavi Moputu, wahimbika mu Kuhuhu na Kayovo yo 1923.

Omutala Womulavi wapopile okuti etyi George Young akatalelapo Sarah Ferguson, “omphange Sarah ahuvu unene. Akuate mokuvoko kuomukuatate Young, otyo emutala motyipala, konyima emupulu okuti: ‘Ñgaa ove tyilityili Uperegrino?’” Pakala vala katutu, omphange oo, novana vae vekuana, avambatisalwa. Wakevelele omanima 25 opo ambatisalwe! O Sentinela 1 ya Agosto yo 1924, yapopile okuti ko Brasil kuambatisalwa ovanthu 50, iya ovanyingi ankho ovoko Rio de Janeiro.

Hono, palambale omanima 90, katuesukisile vali okupula okuti: “Iya o Brasil, novanthu aveho vakala ko América do Sul?” Ko Brasil kuna Onombangi mba Jeova valamba po 760.000 vekahi nokuivisa onondaka onongwa. Iya mo América do Sul aiho, onondaka Mbouhamba mbukahi nokuiviswa Moputu, nomo Espanhol, no momalaka omakuavo. Etyi Sarah Ferguson apopile mo 1915, ankho otyili, watile, ‘kuna ovilinga ovinyingi viokuteya viesukisa okulingwa.’—Yapolwa momikanda vietu viapakwa nawa ko Brasil.