Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

DIAMBU DIA KAPA | IHI I BANZA NZAMBI IA LUNGU NI KU BUAKULA

Maka a mu Bhita ku Mundu Uoso

Maka a mu Bhita ku Mundu Uoso

O ku buakula, ku di jibha.

  • O makanha a jibha kiá 100.000.000 ja athu mu hama ia mivu ia bhiti.

  • Mivu ioso o makanha a jibha 6.000.000 ja athu.

  • Muthu umoxi ku mundu uoso u fua mu samanu dia tu ithangana mukonda dia makanha.

Se-ku kijimbuete kilondekesa kuila o ima ia-nda lunguluka.

O jingana amba kuila se o ima i suluka kiki katé ku muvu 2030, o athu ene mu fua mu mivu ioso mukonda dia ku buakula, a-nda tenesa 8.000.000 ndenge. Kienhiki, ene a zuela kuila katé ku disukilu dia hama ia 21, o makanha a-nda jibha 1.000.000.000 ja athu.

O makanha kene mu bhanga ngó kia iibha kua ió ene mu a buakula, kana. A bhanga ué kia iibha ku muiji uâ, mu ku a talesa hadi ni ku a ta mu uadiama ua dikota; a bhanga ué kia iibha ku 600.000 ja athu ene mu fua mivu ioso mukonda dia dixi dia makanha. Mundu uoso u tala hadi mu kuila o usakelu mu ididi ia ku saka u bhinga kitadi kiavulu.

O maka enhá ka difu ni uhaxi u bhangesa o asaki ku di longa kiavulu phala ku sanga o milongo, mukonda o maka enhá ala ni milongo; athu oso ejiia ihi ia bhingi phala ku a zubha. O Dr. Margaret Chan, uala ku pholo dia Organição Mundial da Saúde, uambe: “O muthu muéne u bhanga o makanha, kienhiki, o jinguvulu ni athu oso a tena ku zubha o maka enhá se a kalakala kumoxi.”

Ku mundu uoso, athu ene mu bhanga ima iavulu phala ku zubha o maka enhá. Tundé ku mbeji ia Kakuinhi ua muvu 2012, sai 175 a jixi a xikama ia a soto ndunge phala ku sosolola o maka a lungu ni makanha. * Maji saí kima kiene mu bhangesa o uhaxi iú ku di bandekesa kiavulu. Mivu ioso, o matenda a ku bhanga makanha, a ta mazunda ni mazunda a ji dolale mu ku fumanesa o makanha phala uoso ka mu buakula hanji u kale ni vondadi ia ku mateka, bhenge-bhenge o ahatu ni minzangala a tungu mu jixi ja katunda. O kifua kia ku buakula kilondekesa kuila ku mazunda a athu ene mu buakula, avulu-ku a-nda kufua. Se o athu enhá keha o kifua kiki, mundu uavulu ua-nda fua mu makuinhi a uana a mivu ku pholo.

Mukonda dia fuma iene mu bhana o athu ku makanha, mundu uavulu ua mu bua mu kibhetu kiki ni ku fika kuila saí kizuua a-nda tena ku di jituna. Kiki kiene kia bhiti ni muhatu dijina diê Naoko. Muéne ua mateka o ku buakula mu unzangala uê. Mu ku mona kuila o ukexilu iú akexile mu u zangeleka kiavulu mu mitelembe ia izunzumbia, ia bhangesa o muhatu iú ku divua kiambote. Né muene ni ku mona kuila o jindandu jê a fuile mukonda dia makanha, muéne ua suluka ni ku buakula né muene ni ku sasa ana kiiadi. Muéne uambe: “Nga kexile ni uôma ua ku kuata kisongo ku izavu, eme nga kexile mu banza ué kiavulu ana’mi. Maji ki ngi kexile ni nguzu ia kueha o ku buakula. Nga fikile kuila nuka ngeji tena ku tolola o kifua kiki.”

Maji Naoko ua tolola o kifua kiki. Muéne ua sange nguzu ia ku bhanga kiki mu kididi muene mu sanga athu avulu o nguzu ia kueha o makanha. Kididi kiebhi? Tua ku dióndo, suluka ni ku tanga.

^ kax. 11 O jindunge jiji ja lungu ni ku longa o athu o iluezu ijila ku makanha, ku bhana itumu ku matenda a bhanga o makanha, ku bandekesa o madijimu a makanha, ni ku bhana milongi ia tokala phala ku kuatekesa oso ió a mesena kueha o ukexilu ua ku buakula.