Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

TSHIENA-BUALU TSHINENE | MUDI NZAMBI UMONA DINUA DIA MAKANYA

Tshipupu tshia pa buloba bujima

Tshipupu tshia pa buloba bujima

Makanya adi ashipa bantu muinshi muinshi.

  • Ndishipe bantu 100 000 000 mu bidimu bishale ebi.

  • Ku tshidimu tshionso, makanya atu ashipa bantu batue ku 6 000 000.

  • Badi batshinka ne: mu sekonde isambombo yonso, muntu udi ufua bua makanya.

Bidi bimueneka ne: kakuena dishintuluka nansha dikese to.

Bamfumu ba matunga badi batshinka ne: bantu bobu batungunuke ne kunua makanya mudibu banua mpindieu, pakuamba tufike mu 2030, bungi bua bantu badi bafua ku tshidimu tshionso bua dinua dia makanya nebuvule kupita pa 8 000 000. Bamfumu aba badi batshinka kabidi ne: kunua makanya nekushipe bantu 1 000 000 000 ku ndekelu kua siekele wa 21.

Makanya adi enzela too ne badi kabayi baanua bibi. Banu ba makanya badi bakengesha bena mu mêku abu mu lungenyi ne mu malu a makuta, ne badi kabidi bashipesha bantu 600 000 ku tshidimu tshionso badi bapuyakana mishi ya makanya abu. Makanya adi atudisha badi baanua ne badi bapuyakana muishi wawu makuta a bungi bua kudiondopesha.

Masama makuabu atu asaka baminganga bua kuenza bikole makebulula bua kupeta luondapu, kadi bua kujikija tshilumbu tshia dinua dia makanya kabiena nanku to, bualu mushindu wa kutshijikija mmumanyike. Margaret Chan, mutangidi wa malu a tshibambalu tshia buloba bujima tshia makanda a mubidi, wakamba ne: “Tshipupu tshia dinua dia makanya ntshikebesha kudi bantu, ne bu mbulamatadi ne batangidi ba bantu basue bulelela kutshijikija bavua mua kutshijikija.”

Bena mu matunga a bungi bakanyisha bua kuluisha tshilumbu etshi mu mushindu wa pa buawu. Mu ngondo wa 8/2012, matunga 175 akanyisha bua kukandika dinua dia makanya. * Kadi nansha nanku, matunga adi ne bukole bua bungi adi atungunuka ne kuenza makanya. Ku tshidimu tshionso, biapu bidi bienza makanya bidi bitula miliyare ne miliyare ya dolare bua kuenzeja piblisite bua kukoka bantu bapiabapia, nangananga bantu bakaji ne bansonga badi mu matunga mashidimuke. Bu mudi makanya akuata bantu ku bupika, bidi bimueneka ne: bungi bua bantu badi bafua bua dinua dia makanya nebuvule bikole munkatshi mua miliyare ya bantu bakadi bakuatshike ku bupika ebu. Bantu badi banua makanya matuku aa bobu kabayi balekele, nebafue bikole mu bidimu 40 kumpala eku.

Nansha mudi bantu ba bungi basue kulekela dinua dia makanya, piblisite ne bukole budi nabu makanya aa, bidi bipangisha bua kuenza bualu ebu. Ke tshivua tshifikile Naoko. Wakatuadija kunua makanya patshivuaye ne bidimu dikumi ne bia mu njila. Mushindu uvuaye umona muvuabu benza piblisite ya makanya yakamusaka bua kutungunuka ne kuanua. Nansha muvuaye umona baledi bende bafue bua disama dia kansere ka bisulusulu, wakatungunuka anu ne kunua makanya nansha muvuaye udikoleshela bana bende babidi. Udi wamba ne: “Nansha muvuabi bingenza buôwa bua kupeta kansere ka bisulusulu ne bintonda bua bana banyi, mvua anu mutungunuke ne kunua makanya. Mvua ngela meji ne: tshiakukokesha bua kulekela dinua dia makanya to.”

Kadi, Naoko wakalekela dinua dia makanya. Wakapeta bukole bua kulekela kunua makanya mu mukanda uvua muambuluishe miliyo ne miliyo ya bantu bua kumbuka ku bupika bua makanya. Mmukanda kayi awu? Suaku ubale tshiena-bualu tshidi tshilonda.

^ tshik. 11 Mu mapangadika avuabu bangate bavua balomba bua kulongesha bantu njiwu idi ifumina ku dinua dia makanya, kukepesha piblisite idi biapu bia makanya bienzeja, kubabandishila bitadi ne kuenza programe muimpe bua kuambuluisha bantu bua balekele kunua makanya.