Ditsebi di akanyetša gore ge e ba maemo a a ka tšwela pele, ka 2030, palomoka ya bao ba hwago ngwaga le ngwaga ka baka la go kgoga e tla fihla go batho ba fetago 8 000 000. Le gona di akanyetša gore go kgoga go tla ba go bolaile batho ba 1 000 000 000 mafelelong a lekgolo la bo-21 la nywaga.

Motšoko ga o kgome bao ba kgogago feela. O kgoma le ditho tša lapa tšeo di šalago di phela ge motho yoo a bolawa ke motšoko, tša šala di imelwa maikwelong le ditabeng tša ditšhelete, e bile o kgoma le batho ba 600 000 bao ba sa kgogego eupša ba hwago ngwaga le ngwaga ka baka la go hema muši wa bao ba kgogago. Bothata bjo bo kgoma motho yo mongwe le yo mongwe ka ge ditshenyagalelo tša kalafo di dula di hlatloga.

Ka go se swane le mauba a mangwe a malwetši ao a dirago gore dingaka di nyake pheko, leuba le le a alafega e bile tharollo ya lona e a tsebja. Ngaka Margaret Chan, e lego molaodipharephare wa Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo ([World Health Organization]), o itše: “Leuba le la go kgoga le bakwa ke batho gomme go ka dirwa diphetogo tše dikgolo tša go le fediša ge go ka dirwa maiteko a mohlakanelwa a mebušo le batho ka kakaretšo.”

Maiteko a lefase ka bophara a go leka go fediša tlhobaboroko ye ya tša maphelo a foloditše. Go tloga ka August 2012, dinaga tše e ka bago tše 175 di ile tša dumelelana ka taba ya go gata megato ya go fediša go kgoga motšoko. * Lega go le bjalo, go na le tutuetšo e matla yeo e dirago gore leuba le le tseme medu. Ngwaga le ngwaga, intaseteri ya motšoko e senya diranta tše dibilione ka papatšo e le gore e goketše bareki ba bafsa, kudukudu basadi le bafsa bao ba dulago dinageng tšeo di hlabologago. Tsela yeo motšoko o lemalelwago gabonolo ka yona, e dira gore go bonagale eka o tla dula o lemaletšwe kudu ke batho ba bilione bao ba šetšego ba o lemaletše. Dipalopalo tša bao ba hwago di tla oketšega ka lebelo nywageng ya ka godimo ga e masome a mane e tlago, ka ntle le ge bao ga bjale ba kgogago ba ka tlogela.

Go bapatša motšoko le go o lemalela go dira gore batho ba bantši ba ikwe ba kgakgetšwe mokgweng wo woo ba nyakago go o tlogela. Naoko o bile le phihlelo yeo. O ile a thoma go kgoga ge e be e le mofsa. Ge a ekiša tsela yeo a bego a bona batho ba kgoga ka gona dipapatšong, o ile a ipona eka o bohlale. Le ge batswadi ba gagwe ba ile ba hwa ka baka la kankere ya maswafo, o ile a tšwela pele a kgoga le ge a be a godiša barwedi ba gagwe ba babedi. O dumela ka gore: “Ke be ke tshwenyegile gore nka ba le kankere ya maswafo e bile ke tshwenyegile ka boemo bja maphelo bja bana ba ka, eupša ke be ke sa kgone go kgaotša. Ke be ke nagana gore nka se tsoge ke kgaoditše go kgoga.”

Lega go le bjalo, Naoko o ile a kgaotša. O ile a hwetša tutuetšo ya gore a fenye mokgwa wo mothopong o swanago woo o thušitšego batho ba dimilione gore ba kgaotše go kgoga. Mothopo woo ke ofe? Hle tšwela pele ka go bala.