OSAPI YOKONDYE | OÑGENI HUKU ATALA OKUPUENA
Ovanthu Vankhia Mouye Auho
Okupuena tyikahi nokuipaa unene.
Tyaipaa ovanthu 100.000.000 momanima okualamba.
Otyo tyilekesa okuti menima kunkhia ovanthu 6.000.000.
Otyipuka tyavali tyikahi nokuipaa unene ovanthu hono.
Kutupu natyike tyilekesa okuti mavetyiyekepo.
Ovatumini vapopia okuti inkha ovanthu vatualako nokupuena alo menima 2030, kese nima makunkhi ovanthu valamba po 8.000.000. Iya vapopia okuti okupuena alo konthyulilo yotyita 21 matyipaa ovanthu 1.000.000.000.
Omakaya kaanyono vala vana vekahi nokupuena. Tupu anyona ombunga yavo, vamona ononkhumbi nokukala novitateka violuhepo, novanthu 600.000 vankhia kese nima mokonda yokukolwa nomuihi womakaya. Omakaya aetela oluhepo aveho mombunga mokonda yokumana onombongo pokuovola ekongoko.
Okupuena tyelikalela nomauvela omakuavo onondotolo valinga ononkhono opo vatale oñgeni maveehakula, okupuena katyipuiya okumanuako. Dr. Margaret Chan, onkhalamutwe Yeongano Liekongoko Ouye Auho, wati: “Omakaya otyitateka tyahindwa novanthu, tyipondola okumanuako inkha ovatumini novanthu aveho valinga ononkhono.”
Hono mouye auho ovanthu vekahi nokulinga ononkhono opo vakale nekongoko ewa. Mu Kwenye Kunene yo 2012, ovilongo 175 vialinga ononkhono pala okutala oñgeni vipondola okumanako otyitateka tyomakaya. * Mahi, kuna vana vekahi nokulinga ononkhono ononene mbokutualako notyitateka otyo. Kese nima, onondyuo mbokulinga omakaya mbukahi nokumana onombongo ononyingi pala okuvasa ovalandi ovape vomakaya, haunene ovakai novakuendye vakala movilongo viovanthu vokuamona. Ovipepe viomakaya vikahi nokuliyawisa unene movanthu ovanyingi vekahiyale nokupuena. Inkha ovanthu kavayekepo okusipa, ononkhia mambutualako okuliyawuisa momanima malandulako.
Okupopia ngatyina otyipuka otyiwa konthele yokupuena novipepe tyikahi nokuhongiliya ovanthu vahanda okutyiyekapo. Ongotyo ankho tyikahi Naoko. Wehimbika okupuena puetyi omukainthu. Mokonda okupuena ankho tyipopiwa unene motelevisau, etyitale ngatyina otyiwa. Ovohe vankhia nouvela womapunga, ngwe atualako okupuena, namphila atekula ovana vae vevali. Naoko wati: “Ankho ndyina owoma wokuti mandyitambula ouvela womapunga, nokunyona ekongoko liovana vange, mahi okupuena hihande okutyiyekapo. Ankho ndyisoka okuti nalumwe mandyiyekepo okupuena.”
Mahi Naoko wetyiyekapo. Wavasa etyi tyemukuatesako okufinda otyituwa otyo, muetyi tyakuatesako ovanthu ovanyingi okuyekapo omakaya. Otyo oityi? Mbambavo tualako okutanga.
^ palag. 11 Ononkhono ombo muakutikinya okulongesa ovanthu konthele yotyiponga tyokupuena, okutyilika onondando mbomakaya, nokufetesa unene vana veelinga, nokupopila mo nolaliu nono jornale pala okukuatesako ovanthu okulityilika okusipa.
