Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Kimsa chachanakaw kunatï cheqäki uk yatjjatañatak chʼamachasipjjäna

Kimsa chachanakaw kunatï cheqäki uk yatjjatañatak chʼamachasipjjäna

“¿KUNAS cheqajja?” sasaw Roma marka apnaqeri Poncio Pilatojj Jesusar juchañchkasajj jupar jisktʼäna (Juan 18:38). Ukampis Pilatojj aleqakiw uk jisktʼaskäna. Ukhamajj kunatï cheqäki ukajj ¿kunäpachänsa Pilato chachatakejja? Amuyatajj kuntï maynir creyiñapatak yatichaski jan ukajj kuntï maynejj creyiñ amtki ukänwa. Jichhürunakanjja, waljanirakiw jupjam amuyapjje.

‘¿Kunarus creyiñajj wakisispa?’ sasaw Europa markankirinakajj 1500 marat 1600 maranakkamajj jisktʼasipjjäna. Jupanakajj jilïr tatakuran (papa) wali munañanïtap parlir istʼasa ukat Católica Iglesian yatichäwinakap istʼasaw jilsupjjäna, ukampis Católica Iglesian yatichäwinakap contra saytʼirinakaw (reforma) Europa markpachar yaqha amuyunakampi mayjtʼayasipkäna. ¿Kunjamatsa kunatï cheqäki uk yatipjjaspäna?

Ukanakat kimsaniw kunatï cheqäki uk yatjjatañatak chʼamachasipjjäna. * Kunatï cheqäki ukat kunatï kʼarïki uk ¿kunjamatsa amuyapjjäna? ¿Kunanaksa yatjjatapjjäna? Uk uñjañäni.

BIBLIA PACHPA QANAÑCHPAN

Wolfgang Capito sat waynajj kuntï creykäna ukarojj wal arjjatirïna. Ukat leyinakata, qollañata ukat teología toqetwa yatjjatäna. 1512 maranjja, mä iglesian pʼeqtʼiripänwa, qhepatjja, tatakuran yanapiripjamaw Maguncia sat markan irnaqjjäna.

Qalltanjja, reformistanakan jaqenakar jan sinti mayjtʼayañapatakiw jarktʼañ munäna, ukampis qhepatjja jupanakampiw mayachasjjarakina. Nayra sarnaqäwinakat yatjjatiri James M. Kittelson chachajj akham siwa: “‘¿Kunatsa ukham yatiyaskta?’ sasin jisktʼatajja, Capito chachajj akham sänwa: ‘Kuntï maynejj parlaski ukajj cheqati janicha uk yatiñatakejj Bibliat yatjjatasakiw amuysna’” sasa. Jupajj Bibliat yatjjatasaw kuntï Católica Iglesian vinota, tʼantʼata ukat santonakar yupaychañat yatichapki ukajj jan Bibliarjamätap amuyjjäna. (“ ‘Uka arunakajj ¿cheqapunïpachati janicha?’ uk sum yatjjatapjjäna” siski uka recuadro uñjjattʼäta.) 1523 maranjja, tatakuran yanapiripjam irnaqaskäna uk jaytawayjjänwa, ukat Estrasburgo markanwa jakasjjäna. Uka markansti reforma utjañapatakejj wal chʼamachapjjäna.

Capito chachan utapanjja, Cátolica Iglesiat jitheqtirinakaw Biblian yatichäwinakapata ukat religionat parlañatak tantachasipjjerïna. Jupanakat mä qawqhanejja, Diosajj kimsa diosanakat mayar apthapitawa (Trinidad) siski uka yatichäw arjjatasipkakïnwa, ukampis Capito chachan qellqatapanjja ‘jan jupanakjam amuyatapaw qhan amuyasïna’ sasaw La reforma radical sat qellqatajj qhanañchi. ¿Kunatsa mayj amuypachäna? Miguel Servet sat teólogo chachajj Bibliampiw uka yatichäwejj jan cheqätap qhanañchäna, ukatwa jupajj ukham amuypachäna. *

Trinidad yatichäwi contra parlasajj Capito chachajj jakäwip aptʼasispänwa, ukatwa kuntï amuykän ukjja, jan taqenir yatiykänti. Ukampis Servet chachar janïr uñtʼkans ukhaw qellqatanakapan Trinidad yatichäwir jan creyitapajj qhan amuyasjjäna. Mä qawqha tiempotjja, Capito chachata ukat masinakapat parlkasajja mä tatakurajj akham sänwa: “Jupanakajj kunanakatï religionat jan sum yatiski ukanakat parlañatakiw jamasat tantachasipjjerïna, [ukat] Trinidad yatichäwirojj janiw creyjjapjjänti” sasa. Patak maranak qhepatjja, uka yatichäwir jan creyipkäna uka qellqerinakan sutinakapajj mä listan uñstkäna, ukanjja sutipaw nayrankäna.

“Biblian yatichäwinakaparjam jan lurapjjatap laykuw” Católica Iglesiajj aynachtʼaski sasaw Wolfgang Capito chachajj amuyäna

Capito chachajj Bibliaruw atinisïna. Jupajj akham sänwa: “Teología toqet yatjjatañatakejj Biblia pachpa ukat Criston leyip pachpa qhanañchpan” sasa. Kittelson chachajj jupat akham amuyarakïna: “Bibliat jan yatjjatapjjatap laykuw teólogos escolásticos jupanakajj pantjasipjje” sasa.

Martin Cellarius (Martin Borrhaus sutimpiw uñtʼasiraki) waynajja, Capito chachjamarakiw Bibliat kunatï cheqäki uk wal yatjjatañ munirïna. Jupasti 1526 maranjja Capito chachan utapanwa jakasïna.

‘CHEQPACH DIOSAR UÑTʼAÑA’

De Operibus Dei sat libron tapapa, uka libronwa kunsa Católica Iglesiajj yatichi ukat kunsa Bibliajj yatichi ukanakajja, Martin Cellarius chachajj qhanañchäna

Cellarius chachajj 1499 maränwa nasïna. Jupajj teología, filosofía toqenakat wal yatjjatirïna. Wittenberg (Alemania) markanwa yatichirjam trabajäna, uka markanwa reforma sasin uñtʼatäki ukajj qalltäna. Mä jukʼa tiempotjja, Martín Lutero ukat yaqhanakampiruw uñtʼäna. ¿Kunjamatsa jaqenakan yatichäwinakapat Biblian cheqa yatichäwinakap amuyaspäna?

Teaching the Reformation (Enseñanza de la Reforma) sat librorjamajja, ‘Biblia sapüru liyisa, ukat ukarjam amuytʼasa, oración mayisisa ukat arrepentisisakiw kuntï Bibliajj yatichki uk sum amuysnajja’ sasaw Cellarius chachajj amuyäna. Ukham lurasajj ¿kunanaksa yatjjatatayna?

Julio phajjsin 1527 maranwa, kuntï Cellarius chachajj yatjjatkäna ukanak De Operibus Dei (Sobre las obras de Dios) sat libron qhanañchäna. ‘Kuntï Católica Iglesiajj tʼantʼampita vinompita yatichki ukajj janiw Jesusan cheqpach jañchipa ukat wilapäkiti’ sasaw säna. Robin Barnes yatichirejja, uka librot akham sarakiwa: “Biblian utjki uka profecianakatsa qhanañcharakiwa, cheqas walja llakisiñanaka ukat tʼaqhesiñanakaw utjani, ukatsti alajjpachansa Oraqensa kusisiñaw utjarakini” sasa (2 Pedro 3:10-13).

Jesusajj kunjamäkiti ukjja, Cellarius chachajj qhanañcharakïnwa. Trinidad yatichäwi contra janis cheqak qhanañchkchïnjja, “Alajjpachankir Awkimpi” ukat “Jesucristo sat wawapampejj” jan pachpäpjjatap sum amuyayäna. ‘Walja diosanak utjki ukanakatjja, Jesusajj maynïriwa, ukat Taqe chʼamani Diosan wawaparakiwa’ sasaw sarakïna (Juan 10:34, 35).

Robert Wallace chachajja, Cellarius chachan qellqatapanjj janiw kunjamtï uka tiempon Trinidad yatichäwit amuyaskäna ukham amuyaykänti sasaw 1850 maran Antitrinitarian Biography (Biografía antitrinitaria) sat libropan qhanañchäna. * Ukatwa walja yatjjatatanakajj “jupajj janiw Trinidad yatichäwir creykänti” sasin sapjje. ‘Cellarius chacharuw cheqpach Diosaru ukat Cristor uñtʼapjjañapatak Diosajj yanaptʼäna’ sasaw jupat sapjjaraki.

BIBLIARJAM YATICHASIÑAPWA MUNÄNA

Wittenberg sat markanwa, 1527 uka maranakan Johannes Campanus sat teólogo yatiñanit uñtʼat chachajj jakäna. Jupajj reforma qalltkän uka markans jakaschïnjja, Martín Lutero chachan yatichäwinakapajj janiw chuymapar purtʼkänti. ¿Kunatsa?

Tatakura misaski ukhajj tʼantʼampi vinompejj Jesusan cheqpach jañchiparu ukat wilaparuw tuku sasaw Católica Iglesiajj yatichi. Ukajj janiw ukhamäkiti sasaw Campanus chachajj säna. Kuntï Martín Luterojj tʼantʼampi vinompejj Criston jañchipa ukat wilap pachpawa siski ukas janiw cheqäkarakiti sänwa. André Séguenny chachajja, Campanus chachat akham sänwa: “Tʼantʼajja, tʼantʼakiskiwa, misa apaski ukan kuntï tʼantʼampejj luraski ukajja, Criston cuerpopa sañwa muni” sasa. Ukat 1529 maran Marburgo markan ukanakat parlañatak tantachasipkäna ukanjja, kuntï Campanus chachajj Biblian jikjjatkäna ukanak janiw parlayañ munapkänti. Qhepatjja, Wittenberg markankir masinakapajj jupar yaqhachjjapjjänwa.

Johannes Campanus sat chachajj Restitution sat libropanwa Trinidad yatichäwejj jan Bibliarjamätap qhanañchäna

Reformistanakatakejja, kuntï Campanus chachajj Awkita, Yoqata ukat qollan ajayut amuykäna ukaw jupanakar jukʼamp colerayäna. Kunattejj 1532 maran Restitution (Restitución) sat libropanjja, Jesusampi Awkipampejj janiw pachpäpkiti, pä jaqëpjjewa, ukampis ‘mayakïpjjewa’ kunjamtï mä chacha warmejj ‘mayakïpkaspas’ ukhamäpkejja, ukhamarakiw Jupanakajj mayakïpjje, ukampis yaqha yaqhäpjjewa sasaw säna (Juan 10:30; Mateo 19:5). Awkejj Yoqat sipan jukʼamp munañanïtap qhanañchañatakejja, Bibliajj uka pachpa uñachtʼäwimpi yatichatapwa amuyäna. Bibliajj akham siwa: “Chachasti warmin pʼeqeparakiwa, kunjamatejj Diosajj Criston pʼeqepäki ukhama” sasa (1 Corintios 11:3).

¿Qollan ajayut kamspachänsa? Campanus chachajj kuntï Bibliajj siski ukarjamaw akham säna: “Qollan Ajayojj mä jaqjamawa, sasajj janiw Bibliajj siskiti [...]. Qollan ajayojj Diosan mä yanapiripäkaspas ukham amuyañasa, Jupajj uka chʼamampiw taqe kuns luri” sasa (Génesis 1:2).

Campanus chachajj Dios contra saytʼiri, ukat Jesusan uñisiripäkaspas ukham Luterojj uñjäna, ukat yaqha reformistajj jiwayapjjañap mayïna. Campanus chachajj janiw uk yäqkänti. La reforma radical sat qellqatajj jupat akham siwa: “Jupanakajj janiw qollan qellqatanakarjam lurapkiti ukat janiw kunjamtï apostolonakajj amuyapkän ukham amuyapkiti ukatwa Iglesiajj aynachtʼaski sasaw säna” sasa.

Campanus chachajj janiw pachpa religionap uttʼayañ munkänti. Jupajj ‘sectanaka ukat Católica Iglesiat tʼaqaqtat gruponak’ taypinwa kunatï cheqäki uk thaqäna, ukampis janiw kuns jikjjatkänti. Jupajj kunjamtï nayrïr cristianonakajj yatichapkäna ukham Católica Iglesian yatichañap munäna. Ukampis Iglesia pʼeqtʼirinakaw carcelar jistʼantapjjäna. Inas 20 jila maranak carcelankchïna, ukat 1575 maranwa jiwjjpachäna sasaw nayra sarnaqäwinakat yatjjatirinakajj sapjje.

“TAQE KUN YANTʼAPJJAM”

Capito, Cellarius, Campanus ukat yaqha chachanakarusa, kunatï cheqäki uk sum amuyañatakejj Bibliat sum yatjjatañaw yanaptʼäna. Yatjjatapkäna ukanakajj janis taqpachajj Bibliarjamapunïkchïnjja, uka altʼat chuyman chachanakajj Bibliatwa sum yatjjatapjjäna, ukat kunatï cheqäki uk yatjjatasajja, wali askit uñjapjjäna.

Apóstol Pablojj akham sasaw cristian jilat kullakanakarojj säna: “Taqe kun yantʼapjjam, ukatsti kunatejj askïki ukana katjjarupjjam” sasa (1 Tesalonicenses 5:21). Jumatï kunatï cheqäki uk yatjjatañatak thaqhasktajja, ¿Kunsa Bibliax chiqpachapuni yatichi? sat librow yanaptʼiristam, ukajj Jehová Diosan Qhanañchirinakapan luratawa.

^ tʼaqa 4 Uka toqejj jukʼamp yatjjatañatakejja, Yatiyañataki enero 15, 2012 revistat 7, 8 jananaka 14-17 tʼaqanak uñjjattʼäta. Ukajj Jehová Diosan Qhanañchirinakapan luratawa.

^ tʼaqa 8 Jukʼamp yatjjatañatakejja, “Miguel Servet y su búsqueda en solitario de la verdad” siski uka yatichäwi liytʼäta, ukajj ¡Despertad! de mayo de 2006 revistanwa jikjjatasi, ukasti Jehová Diosan Qhanañchirinakapan luratawa.

^ tʼaqa 17 Kunjamsa Cellarius chachajj Cristot parlañatakejj qellqäna ukjja, Robert Wallace chachajj libropan akham siwa: “Jupajj deus sasaw minúscula letrampi qellqäna. Diosat parlañatakejj Deus sasin mayúscula letrampiw qellqerïna” sasa.