1. Pwata a péchékkúleló ewe ririin tong lefilen Kot me Néún we?

 JESUS KRAIST, néún Jiowa we, a erá: “Üa echeni Semei.” (Joh. 14:31) A pwal apasa: “Ewe Sam a echeni ewe Nau.” (Joh. 5:20) Itá sisap máirú ren minne Jesus a apasa, pún seni lóóm lóóm lupwen a nónnóm lón láng, i néún Kot “sousile angang.” (SalF. 8:30) Lón án Jiowa me Jesus angangfengen, ewe Nau a silefichi napanapen Seman we me a wor chómmóng popun an epwe tongei Seman we. Ar chiechiéchfengen, a apéchékkúlaló ewe ririin tong lefiler.

2. (a) Met weween ach sipwe tongei emén? (b) Ikkefa ekkewe kapas eis sipwele káé usun?

² Ach tongei emén a wewe ngeni ach sipwe echeni seni alóllóólun letipach. Ewe soumakken kélfel, Tafit, a eáni ei kél: “Ai Samol mi Lapalap, üa echenuk, en ai pöchökül.” (Kölf. 18:1) Itá epwe pwal ina usun meefiach ngeni Kot, pún i a echenikich. Ika sia álleasochisi Jiowa, i epwe pwári an tong ngenikich. (Álleani Tuteronomi 7:12, 13.) Nge met, sia tongeni wesewesen tongei Kot inaamwo ika sise kúna i? Met weween ach sipwe tongei Jiowa? Met popun sipwe tongei i? Ifa usun sipwe pwáraatá pwe sia tongei Kot?

3, 4. Pwata mi tufich ach sipwe tongei Jiowa?

³ “Kot Ngün” ina minne sise tongeni kúna i. (Joh. 4:24) Iwe nge, mi tufich ach sipwe tongei Jiowa, me ewe Paipel a allúkú ngenikich ach sipwe pwáraatá ena tong. Áwewe chék, iei met Moses a ereni ekkewe chón Israel: “Kopwe echeni ewe Samol mi Lapalap om Kot ren unusen lelukom, ren unusen ngünum, pwal ren unusen tufichum.”​—Tut. 6:5.

⁴ Pwata sia tongeni tongei Kot ren alóllóólun letipach? Pún Kot a férikich pwe epwe pwúkún nóm rech ewe memmeef ach sipwe mochen fel ngeni me ewe tufich ach sipwe pwáraatá tong. Lupwen sia sissileeló Jiowa, a péchékkúleló ach tong ngeni me ei mettóch a atoto ngenikich pwapwa. Ina weween alon Jesus ei: “Ra feiöch chon silei pwe ra wöüngau lon pekin ngünür, pun ir repwe mwüni Mwün Läng.” (Mat. 5:3) Iei met A. C. Morrison a erá lón néún we puk itelapan Man Does Not Stand Alone usun án aramas pwúkún mochen fel ngeni emén: “Itá sipwe ingeló ren amwararen án aramasen unusen fénúfan kúkkútta Kot me lúkú i.”

5. Pwata sia silei pwe sia tongeni kúkkútta Kot me kúna i?

⁵ Mi tufich ach sipwe kúkkútta Kot me kúna i? Ewer, pún Kot a mochen ach sipwe kúna i me ririéch ngeni. Aposel Paulus a affata ei mettóch lupwen a afalafal ngeni ekkewe mwichen aramas lón ewe Areopakus, ikewe ie ra tongeni netáái imwenfelin ewe kot Atena, án chón Aten kot lóóm lóóm. Anchangei pwe ka nóm lón ena atun Paulus a fós usun “ewe Kot mi föri fanüfan me meinisin mine a wor lon,” me a áweweei pwe Kot “esap nonom lon imwenfel mi för ren pöün aramas.” Paulus a pwal sópweló me apasa, “seni eman aramas i [Kot] a föri sokun aramas meinisin, pwe repwe nonom won unusen fanüfan. Mwen an föriir, a akota fansoun manauer o alenier lon en me lenian. Kot a föri ei, pwe aramas repwe kütta i, iwe, eli repwe küna i are repwe küküttafeili. Nge Kot esap wesewesen toau seni eman me eman leich.” (Föf. 17:24-27) Ewer, kich sia tongeni kúkkútta Kot me kúna i. Lap seni fisu esopw million Chón Pwáraatá Jiowa ra wesewesen “küna i” me enletin tongei I.

6. Ifa ewe “allük mi lap me aüchea seni meinisin”?

⁶ Ach tongei Jiowa itá epwe feito seni letipach. Jesus a affata ena mettóch lupwen emén Farisi a eisini: “Sense, meni allük a kon aüchea seni meinisin?” Jesus a pélúweni: “Kopwe echeni ewe Samol om Kot ren unusen lelukom, ren unusen ngünum [“manawom,” NW] pwal ren unusen ekiekum. Iei ewe allük mi lap me aüchea seni meinisin.”​—Mat. 22:34-38.

7. Met weween ach sipwe tongei Kot ren (a) ‘unusen lelukach’? (b) ‘unusen ngünüch’? (c) ‘unusen ekiekich’?

⁷ Met weween án Jesus erá pwe sipwe tongei Kot ren ‘unusen lelukach’? A wewe ngeni ach sipwe tongei Jiowa seni unusen letipach, weween meefiach me mochenich. Mi pwal lamot sipwe tongei i ren ‘unusen ngünüch [‘manawach,’ NW]’ mi weneiti meinisin féfférúch lón manawach. A pwal lamot sipwe tongei i ren ‘unusen ekiekich,’ weween napanapen ach ekiek me met sia ekieki. Iwe lón ekkeei itiitin, Jesus a menlapei ach sipwe tongei Jiowa lón mettóch meinisin mi nóm rech.

8. Ach unusen tongei Kot a amwékútúkich le féri met?

⁸ Ika sia tongei Kot ren unusen letipach, manawach me ekiekich, sipwe káé an we Kapas iteitan, féri mettóch meinisin a mochen, me tinikken le esilefeili ewe kapas allim usun ewe Mwú. (Mat. 24:14; Rom 12:1, 2) Ach enletin tongei Kot epwe apéchékkúlaló ach ririéch ngeni. (Jas. 4:8) Pwúngún pwe sise tongeni eiteita ekkewe popun meinisin mi fich ach sipwe itá tongei Kot, nge sipwe káé usun ekkóch leir.

9. Pwata ka tongei Jiowa ewe Chón Férikich mi Lapalap me Chón Túmúnúkich?

⁹ Jiowa i ewe Chón Férikich me Chón Túmúnúkich. Paulus a erá: “Sia manau me mwökütüküt me nonom lon i.” (Föf. 17:28) Jiowa a fen ngenikich ei fénúfan mi ling pwe leeniach. (Kölf. 115:16) A kan awora ngenikich mwéngé me mettóch meinisin a lamot fán iten sópwósópwólóón manawach. Ina minne, Paulus a tongeni ereni ekkewe chón Listra mi fel ngeni ululun pwe “ewe Kot mi manau . . . a chök pwärätä usun lapalapan ren an föri ekewe mettoch mi mürina: A fang ngenikemi üt seni läng, pwal kiniemi ua lon fansoun räs, a ngenikemi enemi o aura lelukemi ren pwapwa.” (Föf. 14:15-17) Esap iei eú popun ach sipwe tongei ewe Chón Férikich mi Lapalap me Chón Túmúnúkich mi tong?​—SalAf. 12:1.

10. Itá epwe ifa meefiach ren án Kot suuki alen ach sipwe ngaseló seni tipis me máló?

¹⁰ Kot a suuki alen ach sipwe ngaseló seni ewe tipis me máló sia álemwiri seni Atam. (Rom 5:12) Pwúngún, “Kot a pwäri ngenikich ükükün an echenikich, pwe lupwen sia chüen nonom lon tipis, Kraist a mäla fänäsengesich.” (Rom 5:8) Ese mwáál ach tong ngeni Kot a fókkun somwoló ren an atufichikich le kúna omusomusen ach tipis ika pwe sia aier me lúkú án Jesus we méén kepich.​—Joh. 3:16.

11, 12. Menni ápilúkúlúk Jiowa a ngenikich?

¹¹ Jiowa i ‘popun ach apilükülük, a aurakich ren watten pwapwa me kinamwe.’ (Rom 15:13) Ei ápilúkúlúk seni Kot a atufichikich ach sipwe likiitú fán sókkópaten sóssótun ach lúkú. Ekkewe mi kepit mi tuppwél ra ápilúkúlúkún kúna manaw lón láng tori feilfeiló. (Pwär. 2:10) Ekkewe mi tuppwél mi ápilúkúlúkún kúna manaw wóón fénúfan repwe pwapwaiti ekkewe feiéch tori feilfeiló lón ewe Paratis Kot a fen pwonei. (Kölf. 37:29) Met meefiach usun ekkena mettóch repwe fis lón mwach? Sia meefi pwapwa me kinamwe, me sia pwal tongei ewe Chón Awora “lifang mi mürina meinisin me feiöch mi unusöch meinisin.”​—Jas. 1:17.

¹² Kot a ngenikich ewe ápilúkúlúkún manawsefál. (Föf. 24:15) Lupwen emén attongeach a máló sia fókkun chúpwúl, nge pokiten a wor ach ápilúkúlúk usun ewe manawsefál, iwe sise kon “lolilen usun chokewe esap wor ar apilükülüköch.” (1 Tes. 4:13) Ren án Jiowa Kot tong, a fókkun mochen amanawatá ekkewe mi máló, ákkáeúin chókkewe mi tuppwél ngeni, usun chék Hiop. (Hiop 14:15) Anchangei úkúkún watteen ewe pwapwa wóón ei fénúfan atun ekkewe mi manawsefál repwe chufengen me aramaser kewe. Sia fókkun tongei Semach we lón láng, ewe a ngenikich ei ápilúkúlúkún manawsefál mi fókkun echipwér.

13. Ifa ewe pisekin ánnet pwe Kot a wesewesen chúngúkich?

¹³ Jiowa a wesewesen chúngúkich. (Álleani Kölfel 34:6, 18, 19; 1 Petrus 5:6, 7.) Pokiten sia silei pwe ach we Kot mi tong a chék mmólnetá le álisi chókkewe mi tuppwél, iwe sia meefi núkúnúkéch pún usun sia nóm lón an we ‘mwichen sip’ lón an málámál. (Kölf. 79:13) Pwal och, án Kot tong ngenikich epwe pwápwáló lón met epwe féri fán ásengesich ren ewe Mwúún Messaia. Mwirin án Jesus Kraist, ewe King mi filitá, amóeló féfférún akkachofesá, eriáfféú me mettóch mi ngaw wóón fénúfan, Kot epwe efeiéchú ekkewe aramas mi álleasochis ren an atoto ngeniir pwapwa me kinamwe fóchófóch. (Kölf. 72:7, 12-14, 16) Esap pwe ekkena mettóch ra amwékútúkich ach sipwe tongei Kot ren unusen letipach, manawach, péchékkúlach me ekiekich?​—Luk. 10:27.

14. Menni wis mi aúchea Kot a ewisa ngenikich?

¹⁴ Jiowa a ewisa ngenikich eú wis mi aúchea ach sipwe néún kewe Chón Pwáraatá. (Ais. 43:10-12) Sia tongei Kot pún a suuk ngenikich  alen ach sipwe álisatá an pwúúng le nemenem me uwei ngeni aramasen ei fénúfan mi fitikoko ewe ápilúkúlúk mi enlet. Pwal och, sia tongeni afalafal fán lúkúlúk pokiten sia esilefeili ewe kapas allim mi lóngólóng wóón án ewe Kot mi enlet Kapas, ewe an kewe pwon meinisin ra pwénúetá. (Álleani Josua 21:45; 23:14.) Pwúngún pwe a wor chómmóng popun ach sipwe tongei Jiowa. Nge ifa usun sipwe pwáraatá ach tong ngeni?

15. Ifa usun ach káé me apwénúetá án Kot we Kapas epwe tongeni álisikich?

¹⁵ Káé án Kot we Kapas iteitan me apwénúetá. Ach féri ena a pwáraatá pwe sia tongei Jiowa me enletin mochen pwe an we kapas epwe ‘asarama alach.’ (Kölf. 119:105) Ika sia nóm fán riáfféú, sia tongeni kúna ourur seni ekkeei kapas mi anúkúnúk: “Kot, kosap nioput eu letip mi ta o mi wililo.” “Om tong ellet a amwöchüei, ai Samol mi Lapalap. Lupwen a wor chomong ai öürek, en ka achipaei o apwapwai lelukei.” (Kölf. 51:17, Testament Mi Fö; 94:18, 19) Jiowa a úméúméch ngeni chókkewe ra riáfféú, me Jesus a pwal tongei aramas. (Ais. 49:13; Mat. 15:32) Ika sia káé Paipel sipwe meefi án Jiowa we tong fán itach me epwe amwékútúkich ach sipwe pwal tongei i seni alóllóólun letipach.

16. Pwata ach ikkiótek iteitan epwe apéchékkúlaló ach tongei Kot?

¹⁶ Ikkiótek ngeni Kot iteitan. Ach iótek a álisikich ach sipwe akkarap ngeni ewe chón “aüselinga iotek.” (Kölf. 65:2) Lupwen sia mirititi pwe Kot a kan pélúweni ach iótek, ach tong ngeni a alóllóólóló. Áwewe chék, eli sia kúna pwe Kot ese mutatá an epwe torikich ekkewe sókkun sóssót ese ki ngenikich. (1 Kor. 10:13) Ika sia aúreki óch mettóch me sié ngeni Jiowa usun, sipwe tongeni meefi “än Kot kinamwe” mi somwoló. (Fil. 4:6, 7) Fán ekkóch, neman sipwe eáni eú iótek le monomon, usun Nehemia, nge mwirin sia meefi pwe Kot a pélúweni. (Ne. 2:1-6) Lupwen sia “iotek fansoun meinisin” me meefi án Jiowa pélúweni ach tingor, iwe epwe péchékkúleló ach tong ngeni me ach lúkú pwe i epwe elikiitúkich.​—Rom 12:12.

17. Ika sia tongei Kot epwe ifa ach ekiek usun ach fiti ekkewe mwich?

 ¹⁷ Fiffiti án Chón Kraist kewe mwich me mwichelap iteitan. (Ipru 10:24, 25) Ekkewe chón Israel ra mwichfengen pwe repwe aúseling me káé usun Jiowa pwe repwe tongeni fel ngeni fán alóllóólun ar súféliti me apwénúetá an we Allúk. (Tut. 31:12) Ika emén a enletin tongei Kot, esap weires ngeni an epwe apwénúetá letipan. (Álleani 1 Johannes 5:3.) Ina minne sisap fókkun alamotongawa ekkewe mwich. Sise mochen an epwe péút senikich ach tong ngeni Jiowa me lepoputáán.​—Pwär. 2:4.

18. Ach tong ngeni Kot a amwékútúkich le féri met?

¹⁸ Tinikken le afalafala ngeni aramas ewe enlet usun “ewe Pworausen Manau.” (Kal. 2:5) Ach tong ngeni Kot a amwékútúkich le esilefeili pwóróusen ewe Mwúún Kot. Lón Armaketon Jesus epwe ‘fetal ngeni win pwe epwe peni let.’ (Kölf. 45:4; Pwär. 16:14, 16) A ifa me pwapwaach le fiti ei angangen álisi aramas le wiliti néún Jesus chón káé ren ach asukuler usun án Kot tong me an pwon usun ewe ótót sefé!​—Mat. 28:19, 20.

19. Pwata a lamot ach sipwe aúcheani án Kot kókkót fán iten túmúnún néún kewe siip?

¹⁹ Aúcheani án Kot kókkót fán iten túmúnún néún kewe siip. (Föf. 20:28) Jiowa a awora ngenikich ekkewe mwán mi ásimaw pwe repwe túmúnúkich. Iir ra “usun chök eu lenien chuno seni asepwäl, pwal usun chök eu lenien op lupwen fansoun mölümöl. Repwe usun chök chanpupu lon eu leni mi pwasapwas, pwal usun chök nürün eu achau mi watte lon fanüapö.” (Ais. 32:1, 2) Sia fókkun kilisou ika sia nóm lón eú leeni mi chúló atun eú mélúmél are watteen púngún rán. Lupwen sia rar ren pwichikkaren ewe akkar, sia kilisou ren núrún ewe achaw. Ekkeei kapas áwewe ra álisikich ach sipwe kúna pwe ekkewe mwán mi ásimaw ra kan álisikich me apéchékkúlakich lón pekin lúkú. Ach álleasochisi chókkana mi ekkemmwenikich, sia pwári ach aúcheani ekkeei “mwán mi usun chék liffang” seni Kot. Sia pwal pwáraatá ach tong ngeni Kot me Kraist, ewe Mékúren mwichefel.​—Ef. 4:8, NW; 5:23; Ipru 13:17.

20. Ika ka tongei Kot, ifa usun kopwe apwénúetá James 1:22-25?

²⁰ Ika a wor óm ririéch ngeni Jiowa, kopwe achocho le ‘föri kapasen Kot, nge esap chon rong chök.’ (Álleani James 1:22-25.) Emén “chon föri kapasen Kot” a eáni ewe sókkun lúkú mi uwaani uwaan pwúng ren an tinikken lón ewe angangen afalafal me ukkuwawu meefian lón án Chón Kraist kewe mwich. Pokiten ka wesewesen tongei Kot, kopwe álleasochisi an we “allük mi unusöch,” ewe mi áiti ngonuk mettóch meinisin Jiowa a mochen kopwe féri.​—Kölf. 19:7-11.

21. Ekkewe iótek ka eáni seni letipom ra usun chék met?

²¹ Óm tong ngeni Jiowa Kot epwe amwékútuk le ikkiótek ngeni seni letipom. King Tafit a apasa pwe iótek a usun chék ekkewe appach ekkewe sou asor lón Israel ra keni iteiten rán fán ewe Allúkún Moses, a erá: “Ai iotek epwe wewe ngeni eu asoren apach mi pwokus me mwom, ai aitietä pei epwe wewe ngeni eu asoren lekuniol.” (Kölf. 141:2; Eks. 30:7, 8) Amwo óm kewe iótek ka eáni fán tipetekison, me óm kewe kapasen mwareiti me kilisou seni letipom repwe usun chék ekkewe appach mi pwokkus Kot a pwapwa ren.​—Pwär. 5:8.

22. Met sipwe káé lón ewe lesen mwirin ei?

²² Jesus a apasa pwe mi lamot sipwe tongei Kot me chón óruch. (Mat. 22:37-39) Lón ewe lesen mwirin ei sipwe pwal pwóróus usun ei napanap, me kúna pwe ach tong ngeni Jiowa me an kewe kapasen emmwen epwe álisikich le pwáraatá tong ngeni chón óruch.