Lionel Casson , laco mo ma tye ki ngec matut i kom yeya me kare macon otito kit ma Luroma onongo gimwono kwede yeya wek pe obed ka mido. Gin pol kare onongo “gimwono ka ma wang bao orwatte iye nyo gipuyu ngeye kacel ki iye ki odok macol.” Con ma peya Luroma gucako tic ki odok macol me mwono yeyagi, jo Akkadian kacel ki jo Babilon onongo dong gitiyo kwede.

Acakki 6:14 bene loko i kom diro man. Nyig lok me Ibru ma kigonyo ni “odok[-ki]” nen calo obedo odok macol ma onongo kikwanyo ki i kom cete moo.

Odok-ki onongo tye aryo mapatpat​—ma pige ki ma omake. Luyub yeya i kare macon onongo gitiyo ki odok ma pige; onongo gipuyu i kom yeyagi. Ka dong gupuyu, man gengo pii pe mido i yeya.

Odok macol onongo pol ata i kare me Baibul. Nota me Ciddim, macok ki Nam me Kado-ni, onongo tye ki “bur odok macol” mapol ata.​—Acakki 14:10.

Pi kare malac dong, rec obedo cam ma pire tek adada. Ma peya gucako woto kacel ki Yecu, lukwena mogo onongo kong gubedo lumak rec i nam me Galilaya. (Matayo 4:18-22) Rec mogo ma gumako onongo kiyubogi maber wek gubed me acama nyo acata.

Yo ma nen calo onongo kitiyo kwedgi me gwoko rec wek pe oballe i Galilaya pud bene kitiyo kwedgi i kabedo mogo. Mukwongo, onongo kikwanyo cin rec woko ci kilwoko. Buk mo ma kilwongo ni studies in Ancient Technology loko i kom jami ma onongo kitimo i ngeye: “Onongo kiketo kado i cwake, doge ki bene kiruco i kome. Ci dong, kiboyo kom rec ma orubbe ki kado-ni ki jang otit. I ngeye, kicibo cung pi nino 3-5, ci kiloko wek tere odwog malo pi nino 3-5 bene. Man miyo kom rec two dok kado donyo iye. Gitwo ci gidoko matek likang.”

Pe kingeyo kare ma rec onongo tero labongo balle ka kigwoko kuman. Kit macalo Luejipt i kare macon onongo gicato rec i lobo Ciria-ni, man nyuto ni yo me gwoko rec-ci onongo tiyo maber adada.