Mũndũ ũmwe ũthuthuragia ũrĩa marikabu cia tene ciathondekagwo wĩtagwo Lionel Casson, nĩ aatarĩirie ũrĩa aaki a marikabu hĩndĩ ya Roma meekaga. Magĩaka marikabu, “maanyitithanagia mbaũ ciothe na rami thĩinĩ na nja, magacoka makanyorokia mĩena yothe ya nja na rami, thutha ũcio makahaka rami ĩngĩ thĩinĩ.” O na mbere ya Aroma, Ababuloni na Akadia maahũthagĩra rami gũthondeka marikabu nĩguo itikaingĩrie maĩ.

Rĩandĩko rĩa Kĩambĩrĩria 6:14, nĩ rĩgwetete mwakĩre wa mũthemba ta ũcio.

Kũrĩ mĩthemba ĩĩrĩ ya rami, ya gĩcũrũcũrũ na ĩngĩ nyũmũ. Athondeki a tene a marikabu maahũthagĩra ĩyo ya gĩcũrũcũrũ gũthondeka marikabu ciao. Rami ĩyo yaacokaga ĩkoma na ĩkanyitana ũndũ marikabu itangĩaingĩririe maĩ.

Mabũrũri-inĩ marĩa Bibilia yaandĩkĩirũo, rami yarĩ nyingĩ. Gĩtuamba gĩa Sidimu kĩrĩa kĩrĩ hakuhĩ na Iria rĩa Cumbĩ “kĩaiyũire mĩthima ya rami.”—Kĩambĩrĩria 14:10.

Ihinda-inĩ iraya, thamaki ikoretwo irĩ irio cia bata mũno. Arutwo amwe a Jesu maarĩ ategi a thamaki iria-inĩ rĩa Galili, mataanambĩrĩria kũhunjagia nake. (Mathayo 4:18-22) Thamaki imwe iria ciategagwo hĩndĩ ĩyo, ciatwaragwo “iganda-inĩ” iria ciakoragwo hakuhĩ.

Njĩra imwe ciahũthagĩrũo hĩndĩ ya tene itũũra-inĩ rĩa Galili cia kũiga thamaki itigathũke, no ihũthagĩrũo nginya ũmũthĩ mabũrũri-inĩ mamwe. Thamaki ciatarũragwo ikarutwo nyama cia nda, igĩcoka gũthambio. Ibuku rĩtagwo Studies in Ancient Technology, nĩ rĩtaarĩirie ũrĩa maacokaga mageka, riugaga ũũ: “Ciathigithagwo huhĩrio-inĩ, kanua-inĩ, na ngothi-inĩ na cumbĩ ũtarĩ mũhinyu. Ciaragĩrũo makĩndũ thĩ, igacoka ikaiganĩrĩrũo ihakanĩtio na mahiga manene ma cumbĩ na ikahumbĩrũo igũrũ na makĩndũ mangĩ. Ciaikaraga ũguo mĩthenya ĩtatũ nginya ĩtano igacoka ikagarũrũo, igaikara rĩngĩ ihinda o ta rĩu. Hĩndĩ ĩyo, maĩ mothe ma mwĩrĩ makaniara biũ na cumbĩ ũkaingĩra nyama-inĩ. Thutha ũcio thamaki ciakoragwo ciũmagarĩte biũ.”

Tũtingĩmenya thamaki ciaikaraga ihinda rĩigana atĩa thutha wa kũũmithio ũguo. No tondũ Amisiri a tene nĩ meendagia thamaki bũrũri wa Suriata, no mũhaka akorũo nĩ ciaikaraga ihinda iraya ciomithio na njĩra ĩyo.