Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Utu mumanye anyi?

Utu mumanye anyi?

Mmunyi muvua benji ba mazuwa ba kale benza bua mâyi kaabuedimu?

Lionel Casson mumanyi mupiluke wa malu a mazuwa a mâyi a kale, udi umvuija tshivua benji ba mazuwa ba mu Lomo benza bua kujibakaja mitanta ya mazuwa idi ku muelelu wawu. Mu tshikondo atshi, bantu “bavua ne tshibidilu tshia kujika mitanta anyi masoso a pambelu ne tubudimbu, anyi batulaba munda ne pambelu pa mazuwa.” Bena Akkad ne bena Babilona ba kale bavua benza pabu mudimu ne tubudimbu bua kujika mitanta ya mu mazuwa abu bidimu bia bungi kumpala kua bena Lomo.

Kabudimbu ka mâyi mâyi ka buena aka kavua ka bungi miaba ivuabu bafunda Bible

Mifundu ya tshiena Ebelu idi yakula bua mishindu ya dijibakaja mitanta ne tubudimbu ya buena eyi mu Genese 6:14. Muaku wa mu tshiena Ebelu udibu bakudimuna ne: “Kamonyi” udi umvuija kabudimbu, bintu bitu bifumina ku petrole.

Kabudimbu katu mu mishindu ibidi, ka mâyi mâyi ne ka kuume. Benji ba mazuwa ba kale bavua benza mudimu ne kabudimbu ka mâyi mâyi bua kulaba ku mazuwa abu. Bobu bamane kukalaba, kadi kuuma ne kakolakana bienza bua mâyi kaabuedi mu mazuwa to.

Kuvua tubudimbu tua bungi mu miaba ivuabu bafunda Bible. Tshibandabanda tshia Sidima, pabuipi ne Mbuu Mufue ‘tshivua tshiule ntente ne biina bia tubudimbu.’​—Genese 14:10.

Mmushindu kayi uvuabu bumisha mishipa kale bua kayinyanguki?

Mu bikondo bia kale mishipa ivua biakudia bia mushinga. Bamue ba ku bapostolo ba Yezu bavua balobi ba mishipa mu mâyi a Mbuu wa Galela kumpala kua kutuadijabu kuenda ne Yezu. (Matayi 4:18-22) Nunku, bavua bangata imue mishipa ivuabu bakuata baya nayi mu biapu bia pabuipi bua kuyilongolola.

Tshimfuanyi tshileja bena Ejipitu ba kale bavua balobi ba mishipa

Mushindu uvuabu bumisha mishipa mu Galela wa kale, ke udibu benza nawu mudimu mu miaba mikuabu lelu. Bavua bumbusha bia mu dibodi bia mishipa ne bayisukula ne mâyi. Mukanda wa makebulula a muvuabu bumisha mishipa kale udi uleja malu adi alonda aa: “bavua bela mukele wa mateta mu dibodi, mukana ne mu mabamba. Bavua baladika mishipa eyi mu luepu, pashishe bangata biata babuikidija pa mutu pa mishipa. Padiku kupita matuku 3 anyi 5 bavua bakudimuna mishipa mu luseke lukuabu bua yenza matuku a muomumue. Pavua munya ubuela mishipa, ivua ipatula mâyi ne biambuluisha bua mukele uyibuele bimpe. Pavuayi yuma ivua ikolakana.” (Studies in Ancient Technology).

Matuku avua mishipa eyi yenza panyima pa bamane kuyumisha kaavua mamanyike to. Kadi, bu muvua bena Ejipitu wa kale baya ne mishipa miume eyi bua kuya kupana ku Suliya, bidi bimueneka ne: mushindu uvuabu bumisha mishipa uvua muimpe ne ivua yenza matuku a bungi.