Okutauluka omutete

Okutauluka omutete wononthele

Okuti Ankho Utyiyale?

Okuti Ankho Utyiyale?

Oñgeni kohale ankho onowato mbutungwa opo Muhanyingile Omaande?

Lionel Casson, omunongo kokupopia konthele yonowato mbo kohale wahangununa oñgeni ankho ova Roma valinga onowato mbavo tyina vamamane okuhonga nokumbupapela. Ankho tyina “vamamane okuhonga ine okupapela omavai ankho veihota nolukatalau ine elohi kondye no mokati.” Tyina ova Roma ankho vehenelinge ngotyo ova Akadiu no va Mbambilonia navo ankho vaundapesa olukatalau ine elohi tyina valinga omawato opo muhanyingile omaande.

Olukatalau lualinga omaande ngolu kohale ankho luakaka

Ovihonekwa vio Hebreu vipopia onkhalelo oyo yokulinga onowato mu Gênesis 6:14. Ondaka yo Hebreu yapitiyua “olukatalau” ihangununa enthapi lipolwa ko pitololiu likahi ngonthata.

Olukatalau luna ononkhalelo onombali, lumwe lualinga omaande elukuavo luakuata. Onowato ankho mbulingwa na luna luaneñgena vali, ankho lunyingila nawa momavai. Enthapi olio tyina liamakukuta omaande kaanyingila

Kohale ankho enthapi olio liakaka. Meleva lio Sidon, ponthele Yelunga Liankhia ankho “mueyula olukatalau”.Gênesis 14:10.

Oñgeni kohale ovanthu ankho valinga ombisi ine onohi opo mbahavole?

Ombisi okulia kuakolela tunde kohale. Tyina vehenehimbike okulinga oungendi na Jesus, ono apostolu vamwe ankho ovafu vo nohi melunga lio Galileia. (Mateus 4:18-22) Vamwe tyipondola ankho vaundapa “monondyuo mbokulinga ombisi” motyilongo otyo.

Olutalatu luo va Egitu kohale vatyinda onohi

Onkhalelo ankho tyilingwa onohi kohale mo Galileia opo mbahavole, movilongo vimwe na hono otyo tyilingwa. Onohi tete ankho mbuvilulwa ambukohwa nomeva. Omukanda Studies in Ancient Technology (Elilongeso Liounongo Wokohale, mo ingelesi) wapopia oñgeni ankho tyilingwa, okuti: “Ombisi ankho ipakwa omongwa, momakutwi no momulungu nomomapeta. Ombisi oyo ivandekwa nawa aihikwa nomavinda tyapakwa omongwa. Tyina yamakala ononthiki 3 ine 5, aipilululwa ikala vali ononthiki ngombo tyahikwa. Tyina ikahi ipunduluka omaande omongwa usenguluka unyingila nawa mombisi. Tyina otyilinga otyo tyokukukutisa tyamapu onohi mbukukuta nokutena.”

Katyiiwe oñgeni ankho onohi ononyingi mbupondola okukukutiswa ngotyo ambahavolo. Mahi, mokonda ankho ova Egitu kohale vatyinda onohi avatuala alo ko Silia tyilekesa okuti ankho otyilinga otyo ankho tyikahi nawa.