Romamanta kaq barcota ruwaq runakuna tablakunata tupanachispa yaku mana yaykunanpaq sumaqta tapasqankumantam, ñawpa tiempopi barcokuna imayna ruwasqa kasqanmanta estudiaq Lionel Casson sutiyoq runam nin: “Uchkuchankunatam breawan tapaqku, wakin barcopataqa hawalawninmantapas breawanmi (betún) enteronta llusiqku, ukuntañataq breata cerawan chapuspa llusiqku hinaspa kaqmanta breawan”, nispa. Romapi runakunamantaqa ñawpaq watakunapiraqmi Acad hinaspa Babilonia llaqtamanta kaqkuna barcoman yaku mana yaykunanpaq breata servichikurqaku.

Bibliam willakun Genesis 6:14 nisqanpi arcaman yaku mana yaykunanpaq imayna ruwasqa kasqanmanta.

Breaqa iskay rikchaqmi: hukninmi yakulla, hukninñataq rumiy-rumiy chakisqa. Barcota ruwaq ñawpa runakunaqa yaku kaq breatam servichikurqaku llusinankupaq. Llusisqanku chakiruptinmi yakuqa manaña yaykuqchu.

Diosta serviq Abrahampa tiempopiqa bream achkanpi karqa. Kachi qochapa hichpan Sidim qechwapim breapa qocharayasqan achka sitiokuna karqa (Genesis 14:10).

Runakunaqa waranqantin watakunañam challwata mikunku alimento kasqanrayku. Jesuspa wakin apostolninkunam paywan manaraq purispankuqa Galilea lamar qochapi challwa hapiq karqaku (Mateo 4:18-22). Hapisqankumantam wakintaqa chay qochapa hichpan sitiokunapi chakichirqaku.

Puntatam aqallinta otaq ukunninta horqoruspanku challwataqa yakuwan mayllaqku. Chaymantam huk qellqa nin: “Ukuntawan hawantam grano kachiwan qaqoqku. Chaymantam pata-patata kachiwan churastin montoqku hinaspam chaki suysunawan otaq telawan tapaqku. Chaynata ruwaruspam saqeqku kimsa otaq pichqa punchawta, chayna punchawmanta tikraspam huktawan chayna punchawkunataraq saqeqku. Chayna punchawkunapi yakun suturuptinmi challwapa aychanqa kachiyoqña karqa. Chaynata chakichisqankuwanmi challwa aychaqa kaspiy-kaspiy qachqaña karqa”, nispa (Studies in Ancient Technology). Galilea lamar qochapa hichpan sitiokunapiqa kay tiempopipas chaynataraqmi ruwanku.

Manam yachakunchu chayna chakichisqanku challwa aycha hayka tiempopaq kasqantaqa. Ichaqa Egiptopi kaq ñawpaq runakunam chayna chakichisqa challwata Siria nacionman vendeqku, chaywanmi cuentata qokunchik, chayna chakichisqankuqa unaypaq kasqanta.