Go na content

Go na table of contents

Yu ben sabi a sani disi?

Yu ben sabi a sani disi?

Fa sma di ben e bow sipi na ini owruten ben e sorgu taki watra no go na ini den sipi?

Lionel Casson, wan sabiman fu owruten sipi, e taki san den Romesma di ben e bow sipi ben e du baka te den ben tapu den olo na mindri den planga fu den sipi. Den ben gwenti fu „lobi tara pe den olo ben de, sosrefi gi a heri skin fu a boto, èn gi na inisei fu a boto”. Langa ten na fesi den owruten Akadiasma nanga den Babilonsma ben e gebroiki tara tu fu sorgu taki watra no kon na ini den boto fu den.

A watrawatra tara disi ben lai na ini den kondre fu Bijbel ten

Den Hebrew Buku fu Bijbel e taki fu wan srefi sortu sani na Genesis 6:14. Soleki fa a sori, dan a Hebrew wortu di vertaal nanga „tara” abi fu du nanga wan sortu blaka oli di e komoto na ini a gron.

Tu sortu tara de, wan watrawatra wan nanga wan tranga wan. Sma na ini owruten di ben e bow sipi ben e gebroiki a watrawatra wan. Den ben e lobi en gi den boto fu den. Te den ben poti en gi den boto, dan a tara disi ben e kon drei èn a ben e tranga so taki watra no ben man kon na ini a boto.

Furu tara ben de fu feni na ini den kondre fu Bijbel ten. Sidim-lagipresi, na ini a kontren fu a Dede Se, „ben lai tarapeti”.Genesis 14:10.

Fa sma fu owruten ben e sreka fisi fu hori den bun?

Fisi na wan prenspari sani di sma gwenti nyan langa ten kaba. Fosi sonwan fu den apostel ben bigin waka nanga Yesus, den ben de fisiman di ben e fanga fisi na ini a Se fu Galilea (Mateyus 4:18-22). A kan taki fisi bedrijf krosibei fu drape ben e sreka pikinso fu den fisi dati so taki den ben e tan bun.

Wan prenki fu fisiman fu owruten Egepte

Te na a dei fu tide, sma na son presi e sreka fisi ete na a fasi fa sma ben e du dati na ini owruten Galilea. Den ben e puru den inibere fu den fisi èn den ben e wasi den nanga watra. Wan buku e sori fa sma ben e du dati: „Sma ben e lobi grofu sowtu na ini a fisi ede, èn gi a heri fisi. Te den ben sowtu wan ipi fisi, dan den ben e poti pina-wiwiri na tapu, èn na so den ben e poti difrenti ipi tapu makandra. Den ben e libi na ipi sowan 3-5 dei, dan den ben e drai en meki a tan ete 3-5 dei. Na so a watra ben e hari gowe èn a sowtu ben e go na ini a fisi, dan den fisi ben e kon drei èn den ben e kon steifi” (Studies in Ancient Technology).

Wi no sabi o langa fisi ben e tan bun te sma ben sowtu en na a fasi disi. Ma te wi e luku taki den Egeptesma fu owruten ben e seni den fisi disi go na Siria, dan dati e sori taki den ben e tan bun wan heri pisi ten.