Lionel Casson, nga gu boro inipai tipa agu akurungba naadu mbata, ko asakipa wai abambakadi kurungba anaadiko gayo kurungba fuo nyasa yo sungehe ti regbo aRomo. Gupai i anaamangaha dedede nga, “ka diko kpotoho na dada na ki kpe vuruhe yo nabaha na dada a.” Mbata fu aRomo tona mbakada kurungba, aboro Mesopotamia gbiati aBabero aima digo nimangisunge na dada tipa kambakada gayo kurungba ka ime rimingo ku vuruhe yo ya.

Kuru Ndika nafura tipa ngbatunga birĩ wakina gure rogo Bambata Pai 6:14. Gu fugo Ebere i asaha kurugo Pa-Zande nga “baro” si nga gu ngbatunga dada i akusaha ti agu anzeme du sande yo.

Gu ngbatunga dada re na arikoho ue, gu kuraha dingbidingbi gu kidu ni kputakputa ha. Agu abambakadi kurungba naadu mbata anaamangasunge na gu du dingbidingbi tipa ka diko gayo kurungba na ni. Ho i ani moi gu dada re ni, si aniugu kuti kpoto gu kurungba re ka ime arimongo ku vuruhe yo ya.

Ngbatunga gu dada re aima nge rogo agu aringara i ake Ziazia Kekeapai rogoho. Gu ngboongboorago nga ga Sidimi du pati Baime Tikpo adu na “dungu adue dada” rogoho.”—Bambata Pai 14:10.

Atĩo dagba agu ariahe nyakipaha. Gu kura ga Yesu abawiriki aima du ni abaziatĩo ti Baime Gariraya mbata fu i tona ta na ko. (Matayo 4:18-22) Bete agu atĩo i anaazio ra re, i anaandu na ami ku rogo gu ‘bambakada ra’ naadu ho bara mbeda.

Waraga sa nafura tipa gu birĩ i anaamangaha tipa ka banda atĩo Gariraya yo nga gu bete kura aboro amangasunge amanga na ni kindi areme rogo kura arago. I anaakpera kpoto agu atĩo re na ki zundu ra na ime. Gu waraga re naya: “I anaakpe kpoto ra, ngbara yo na gu ba ami aonga rogoho na tikpo. Gu tikpo du ti kpoto ra re na uga kutini. I anaasu ra fu uru tipa arame biata watadu bisue, i ki aria ra berewe kubani tipa arame wakina gure a. Ti regbo ugusa ra, gu ime du tii kpoto ra yo na uga na tikpo ki rimi ku rogo ra yo. Fuo i ugusi ra, ami nada niba nyanyaki ra.”—Studies in Ancient Technology.

Ani ainongo bagizo regbo wai agu atĩo re anaadiaha zanga ami gbere te. Ono tie, gu rengo duho nga, pa ndu agu aEzipeto naadumbata na atĩo ku Suria yo nayugo gupai nga gipai re amangasunge amanga wenengai.