ESỊT ama etịmede Fernando * ke ini mbiowo iba ẹkedọhọde ke iyom ndikokụt enye. Ke esenyịn circuit ama ekedise esop mmọ n̄kpọ nte ikafan̄ ọnyọn̄, mbiowo ẹma ẹteme enye se enye akpanamde man odot ndikama ifetutom en̄wen. Nte ini akakade, Fernando ama ọtọn̄ọ ndikere m̀mê ini ewe ke imọ ididedi ebiowo. Idahaemi, ibịghike esenyịn circuit ọkọnyọn̄, nso ke mbiowo ẹditịn̄ ye enye isan̄ emi?

Fernando ama akpan̄ utọn̄ okop se kiet ke otu mmọ etịn̄de. Eyenete oro ama etịn̄ aban̄a 1 Timothy 3:1 onyụn̄ ọdọhọ ke ẹma ẹnọ otu mbiowo leta ẹdọhọ ke ẹmek Fernando ebiowo. Ekebiet Fernando nte adadaba ntre enye ama obụp ebiowo oro ete, “Ete didie?” Eyenete oro ama afiak etịn̄. Esịt ama enem Fernando. Ke ini ẹketọtde esop ke ẹmek enye ebiowo, esịt ama enem kpukpru owo.

Ndi ọdiọk owo ndiyom ifetutom ke esop? Idiọkke-o! 1 Timothy 3:1 ọdọhọ ke ‘edieke owo ekededi anyanarede ebịne itieutom esenyịn, ke enye oyom eti utom.’ Ediwak nditọete ẹnam item emi ẹnyụn̄ ẹdot ndikama ifetutom. Oro esịn esop Abasi ẹnyene ata ediwak mbiowo ye mme asan̄autom unamutom. Edi sia edide eyo esiere ẹsiak mbufa esop, ẹsụk ẹyoyom irenowo ẹnam n̄kpọ man ẹdot ndikama ifetutom ke esop. Nso ke mmọ ẹkpenam? Ndi ọfọn mbon emi ẹyomde ifetutom ẹsitie ẹkere m̀mê ini ewe ke ẹdimemek mmimọ, nte Fernando akanamde?

Ẹkabade ikọ Bible oro ‘ndinyanade mbịne’ ẹto ikọ Greek emi ọwọrọde ndisịn ofụri ukeme nyom n̄kpọ, mîdịghe ndinen̄ede nnyanade man ẹsịme n̄kpọ, utọ nte owo ndikonode ntet ndatndat sokoro. Edi emi iwọrọke ke owo emi oyomde ndidi “esenyịn” oyom ifetutom ke mbrenyịn man ekere  enyịn̄. Ntak idọhọde ntre? Sia mbon oro ẹnen̄erede ẹyom ndidi mbiowo ẹyom ndinam “eti utom,” iyomke ikpọ itie.

Ẹbat mme n̄kpọ emi akpanade mbon emi ẹyomde ndidi mbiowo ẹnam ke 1 Timothy 3:2-7 ye Titus 1:5-9. Raymond emi ama ekedi ebiowo ke ediwak isua etịn̄ aban̄a mme n̄kpọ emi ete: “Okịm ndọhọ ke se owo enen̄erede edi akam edi akpan n̄kpọ. Ọfọn owo edi eti etịn̄ikọ ye eti andikpep, edi ana enye osụk edi owo emi owo mîkemeke ndidori ikọ, afara ke idem, enyene eti ibuot, anam n̄kpọ ke nde ke nde, akama isenowo, okûnyụn̄ edi itụn.”

Ana eyenete emi anamde n̄kpọ man odot ndinyene ifetutom anam akpanikọ ke kpukpru n̄kpọ onyụn̄ efep kpukpru orụk mbubiam ido mbak mme owo ẹdidori enye ikọ. Ana enye afara ke idem, enyene eti ibuot, anam n̄kpọ ke nde ke nde, okûdi itụn sia emi ayanam nditọete ẹnịm ke enye eyekeme ndida mmimọ usụn̄ nnyụn̄ n̄n̄wam mmimọ. Ana enye akama isenowo, oro edi, ọfọn ido ye mme owo man mme uyen ye mbufa owo ke esop ẹkpekeme ndisan̄a n̄kpere enye. Edieke enye edide owo emi amade eti ido, enye ọyọdọn̄ mbon emi ẹsọn̄de ye mbon emi ẹdọn̄ọde esịt onyụn̄ an̄wam mmọ. Enye oyom ndinyene nti edu emi man an̄wam mme owo, idịghe ke ntak emi oyomde ẹmek enye ebiowo. *

Otu mbiowo ẹsima ndinọ owo item nnyụn̄ nsịn udọn̄ nnọ owo, edi enyene-idem edinam mme n̄kpọ emi Ikọ Abasi ọdọhọde man enye odot ndidi ebiowo. Henry emi edide esenyịn emi enen̄erede enyene mbufiọk ọdọhọ ete: “Edieke oyomde ifetutom, sịn idem nam n̄kpọ man owụt ke omodot ndinyene ifetutom oro.” Enye ama etịn̄ aban̄a Ecclesiastes 9:10 onyụn̄ ọdọhọ: “‘Nam kpukpru se ubọk fo okụtde ndinam ke ofụri odudu fo.’ Se ededi emi mbiowo ẹnọde fi anam, sịn ofụri ukeme fo nam. Ma utom ekededi oro ẹnọde fi, ọkpọkọm ẹdọhọ ọkpọri isọn̄. Nte ini akade, ọyọbọ utịp utom fo.” Edieke oyomde ẹmek fi ebiowo, sịn idem nam kpukpru se ẹyomde ẹnam ke esop Abasi. Yak kpukpru owo ẹkụt ke emenen̄ede osụhọde idem, ke udịghe owo ntan̄idem.—Matt. 23:8-12.

Ndusụk mbon emi ẹyomde ifetutom ke esop ẹsitịn̄ n̄kari n̄kari ke imoyom ndidi mbiowo mîdịghe ẹdomo ndifọn ido ye mbiowo man ẹmek mmọ. Mbon eken ẹsitọhọ ke ini mbiowo ẹnọde mmọ item. Akpana utọ mbon emi ẹbụp idemmọ ẹte, ‘Ndi nyom ifetutom emi ke ufọn idemmi, mîdịghe ndi nyom ndisụhọde idem nse mban̄a mme erọn̄ Jehovah?’

Ikpanaha mbon emi ẹnamde n̄kpọ man ẹdot ndidi mbiowo ẹfre ke ana mbiowo “ẹdi uwụtn̄kpọ ẹnọ otuerọn̄” Abasi. (1 Pet. 5:1-3) Inaha owo emi edide uwụtn̄kpọ ọnọ esop ekere, mîdịghe anam n̄kpọ emi mîfọnke. Ana enye aka iso enyene ime onyụn̄ ọyọ, edide emek enye ebiowo m̀mê imekke. Emi iwọrọke ke owo ama ededi ebiowo ke enye idinamke ndudue aba. (Num. 12:3; Ps. 106:32, 33) Ekeme ndidi eyenete idiọn̄ọke ke enyene se imọ mîsinamke ọfọn, edi mbon en̄wen ẹdiọn̄ọ. (1 Cor. 4:4) Ntre, edieke mbiowo ẹdade Bible ẹnọ fi item, kpan̄ utọn̄, kûyat esịt. Domo ndinam item oro mmọ ẹnọde fi.

Esitie ediwak nditọete nte ke mmọ ẹtie ẹbet ifetutom ebịghi akaha. Edieke edide ‘amanyanade ebịne itieutom esenyịn’ ke ediwak isua idahaemi, ndi esịt esitịmede fi ndusụk ini? Edieke edide ntre, kop se Ikọ Abasi etịn̄de mi: “Idotenyịn emi ebịghide ndidi anam esịt ọdọn̄ọ, edi owo ndinyene se enye oyomde edi eto uwem.”—N̄ke 13:12.

Esịt ekeme nditịmede owo emi mîsọpke inyene n̄kpọ emi enye amade. Se ikọwọrọde Abraham edi oro. Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ke iyọnọ enye eyen, edi ediwak isua ama ebe, enye ye Sarah inyeneke eyen. (Gen. 12:1-3, 7) Ke Abraham ama ọkọsọn̄, enye ama ọdọhọ Jehovah ete: “Jehovah, Akakan Ọbọn̄ Andikara, nso ke afo edinọ mi, ke emi mmenyeneke eyen . . . Afo unọhọ mi baba mfri kiet.” Jehovah ama ọdọhọ enye ke se imọ ikọn̄wọn̄ọde inọ enye oyosu. Edi isua 14 ama ebe mbemiso Abasi anamde se enye ọkọn̄wọn̄ọde oro.—Gen. 15:2-4; 16:16; 21:5.

Ndi ediwak isua emi Abraham eketiede ebet eyen ama anam enye okûkop inemesịt uka iso unam n̄kpọ Jehovah? Ihih-o! Akananam Abraham iyịkke se Abasi ọn̄wọn̄ọde. Enye ama aka iso odori enyịn ke iyenyene eyen. Apostle Paul ekewet ete: “Ke Abraham ama ekeme ime, enye ama ọbọ un̄wọn̄ọ emi.” (Heb. 6:15) Ke akpatre, Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ama ọdiọn̄ enye akan nte enye ekekerede. Nso ke ekeme ndikpep nto Abraham?

Edieke akpamade ndidi ebiowo, edi ediwak isua ẹbe owo imekke fi, ka iso buọt idem ye Jehovah. Kûyak utom Abasi odorode fi. Warren emi esin̄wamde ediwak nditọete ke esop ẹnam n̄kpọ man ẹnyene ifetutom ọdọhọ ntem: “Ini oro ebede esinam kpukpru owo ẹkụt ke eyenete odot se ẹnọde ifetutom. Nte eyenete akamade idem ye nte enye anamde utom emi ẹnọde enye ke esop ke ẹdida idiọn̄ọ edu esie ye ukeme esie, ndien emi esida ini. Ndusụk nditọete ẹsikere ke ima inyene ifetutom,  ke oro owụt ke mmimọ imedi n̄kpọ ke esop. Utọ ekikere oro ifọnke; ekeme ndinam owo etịmede esịt. Edieke anamde akpanikọ ọnọ Jehovah ke kpukpru n̄kpọ inamke n̄kpọ m̀mê odu ke m̀mọ̀n̄ m̀mê edi nso, emedi n̄kpọ ke esop Abasi.”

Eyenete kiet ama ebet ke se ibede isua duop mbemiso ẹkemekde enye ebiowo. Enye ama ada se idude ke Ezekiel ibuot 1 etịn̄ se enye ekekpepde: “Jehovah esiwat chariot esie, ada esop esie usụn̄ nte enye oyomde. Ini emi Abasi anamde n̄kpọ edi akpan n̄kpọ, idịghe ini nnyịn. Idịghe se nyomde m̀mê se idọn̄de mi edi akpan n̄kpọ. Ekeme ndidi Jehovah ọdiọn̄ọ ke n̄kpọ oro nnen̄erede nyom ifọnke ye ami.”

Edieke oyomde ndidi esenyịn usen kiet, nam n̄kpọ man esịt enem nditọete ke esop. Edieke etiede nte ebịghi akaha, kûyak esịt etịmede fi, kûnyụn̄ unana ime. Raymond emi iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọdọhọ ete: “Owo emi oyomde ikpọ n̄kpọ isiyụhọke ye se enye enyenede. Mbon emi ẹsiyomde ifetutom ke mbrenyịn isikopke inem aba ndinam n̄kpọ Jehovah.” Nen̄ede sịn idem nyene mbun̄wụm spirit Abasi, akpan akpan ime. Kpep Ikọ Abasi man ọsọn̄ idem. Nen̄ede sịn idem kwọrọ ikọ nyụn̄ kpep mme owo Bible. Da mbonubon fo usụn̄ ke Utuakibuot Ubon ye ke mme n̄kpọ eken emi ẹnamde ke esop Abasi. Ini ekededi emi enyenede ifet ndidu ye nditọete, kop inemesịt. Nte osụk esịnde idem anam n̄kpọ man odot ndidi ebiowo, se anamde ọnọ Jehovah eyenem fi.

Jehovah ndiyak mme owo ẹnam n̄kpọ man ẹdot ndikama ifetutom ke esop esie edi ata akamba edidiọn̄. Ntre enye m̀mê esop esie iyomke esịt etịmede mbon emi ẹyomde ifetutom tutu mmọ ikopke inemesịt aba ndinam n̄kpọ esie. Abasi esidiọn̄ onyụn̄ an̄wam mbon emi ẹnamde n̄kpọ esie ke ofụri esịt. Edidiọn̄ enye emi onyụn̄ etie nte mme edidiọn̄ esie eken emi ‘mîsisan̄ake ye ubiak.’—N̄ke 10:22.

Ekpedi ebịghi ọkọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ man odot ndidi ebiowo, mme n̄kpọ ẹsụk ẹdodu emi akpanamde man edi ufan Jehovah. Jehovah idifreke ofụri ukeme emi esịnde odomo ndinyene nti edu emi anade enyene. Enye idifreke ke ama esịn idem anam n̄kpọ ke esop onyụn̄ an̄wam mbonubon fo ẹsọn̄ idem. Ka iso kop idatesịt ke kpukpru se anamde ọnọ Jehovah, inamke n̄kpọ m̀mê ewe ifetutom ke ẹnọ fi.