Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

DASEVOLƐ BIE NEE AWIE ADWELIELILƐ

Mekɛ Boni A Nyamenle Belemgbunlililɛ Ne Bɔle Ɔ Bo Kɛ Ɔdi Tumi A? (Foa 1)

Mekɛ Boni A Nyamenle Belemgbunlililɛ Ne Bɔle Ɔ Bo Kɛ Ɔdi Tumi A? (Foa 1)

Edwɛkɛ mɔɔ wɔ ɛke la le adwelie mɔɔ Gyihova Dasevolɛ bie nee awie bahola ali. Yɛva ye kɛ Dasevolɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Frank la ɛra nrenya bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye John la sua nu.

‘KƆ ZO KPONDƐ’ NDELEBƐBO

Frank: John, me nye die Baebolo ne mɔɔ yɛsuzu nwo dahuu la anwo. * Ɛkenle adwelielilɛ ne anu, ɛbizale Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo kpuyia. Ɛbizale deɛmɔti Gyihova Alasevolɛ die di kɛ Belemgbunlililɛ ne bɔle ɔ bo kɛ ɔdi tumi wɔ ɛvolɛ 1914 la.

John: Ɔle zɔ, ɛnee melɛkenga bɛ mbuluku ne ko, na ɔhanle kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne bɔle ye tumililɛ bo wɔ 1914. Ɛnee mekulo kɛ menwu nwolɛ debie ɔluakɛ ɛse bɛ diedi ne amuala gyi Baebolo ne azo.

Frank: Ɔle nɔhalɛ, yɛyɛ ye zɔ.

John: Medame noko megenga Baebolo ne amuala. Noko mengakye kɛ menwunle ngɛlɛlera bie mɔɔ hanle ɛvolɛ 1914 anwo edwɛkɛ a. Yemɔti membukele Baebolo ne wɔ Intanɛte zo na memkpondɛle “1914.” Nɔhalɛ nu, meannwu ɛhwee wɔ ɛkɛ.

Frank: Ɛfɛta nganvolɛ wɔ ninyɛne nwiɔ anwo. Mɔɔ lumua la, kɛ wɔgenga Baebolo ne amuala la. Amgba ɛkulo Nyamenle Edwɛkɛ ne.

John: Ɔle zɔ. Ɔtɛla buluku biala.

Frank: Ɔle nɔhalɛ. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, mekulo kɛ mekanvo wɔ kɛ ɛnea wɔ Baebolo ne anu kɛ ɛbanwu kpuyia bie mualɛ la. Wɔyɛ mɔɔ Baebolo ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ yɛyɛ la pɛpɛɛpɛ: ‘Kɔ zo kpondɛ’ ndelebɛbo. * Ɔle kpalɛ kɛ ɛlɛbɔ mɔdenle wɔayɛ zɔ la.

John: Mo. Mekulo kɛ mekɔ zo mesukoa. Nɔhalɛ nu, menyɛle neɛnleanu ekyi na menwunle nwolɛ edwɛkɛ bie mɔɔ fane 1914 anwo la wɔ buluku ɛhye mɔɔ yɛlɛsukoa la anu. Ɔka ɛlalɛ bie mɔɔ belemgbunli bie hanle la—ɛnee ɔfane baka kpole bie mɔɔ bɛpɛle bɛdole ye aze na nzinlii ɔnyinle anzɛɛ debie zɔhane la.

Frank: Amgba. Ɔle ngapezo mɔɔ bɛhɛlɛ wɔ Daneɛle tile 4. Ɔfane ɛlalɛ bie mɔɔ Babelɔn Belemgbunli Nɛbukadenɛza hanle la anwo.

John: Ɛhɛe, yemɔ ɔ. Mengengale ngapezo ne fane dɔɔnwo. Noko, nɔhalɛ nu, mennwu kɛzi ɔfane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anzɛɛ ɛvolɛ 1914 anwo la.

Frank: Nɔhalɛ nu, ngapezonli Daneɛle bɔbɔ ande mɔɔ sunsum ne manle ɔhɛlɛle la kɔsɔɔti abo!

John: Amgba?

Frank: Ɛhɛe. Wɔ Daneɛle 12:8, ɔse: “Mendele edwɛkɛ ɛhye, na meande ɔ bo.”

John: Yemɔti tɛ me ngomekye ɔ. Yemaa me ahonle ɛdɔ me azule nu.

Frank: Nɔhalɛ ne a le kɛ, Daneɛle ande ɔ bo ɔluakɛ ɛnee ɔnle mekɛ mɔɔ Nyamenle bamaa alesama ade ngapezo mɔɔ wɔ Daneɛle buluku ne anu la abo bɔkɔɔ a. Noko kɛkala, mekɛ ɛhye anu, yɛkola yɛte ɔ bo kpalɛ.

John: Duzu ati a ɛlɛka ye zɔ a?

Frank: Tie mɔɔ ngyehyɛnu bieko mɔɔ doa zo ka la. Daneɛle 12:9 se: “Bɛzɔ edwɛkɛ ne anloa, ɔnle kɛ bɛbɔ zolɛ kɔkpula awieleɛ mekɛ ne.” Yemɔti yɛbade ngapezo ɛhye mɔ abo amozi, wɔ “awieleɛ mekɛ ne” anu. Na kɛmɔ ɔnrɛhyɛ yɛbaha nwolɛ edwɛkɛ wɔ yɛ Baebolo ɛzukoalɛ ne anu la, daselɛ dɔɔnwo kile kɛ yɛwɔ zɔhane mekɛ ne anu. *

John: Yemɔti, ɛbahola wɔahile Daneɛle ngapezo ne abo wɔahile me ɔ?

Frank: Mebabɔ me nwo mɔdenle.

NƐBUKADENƐZA ƐLALƐ NE

Frank: Maa menga mɔɔ Belemgbunli Nɛbukadenɛza nwunle ye wɔ ɛlalɛ ne anu la sikalɛ. Na yɛaha mɔɔ ɔkile la anwo edwɛkɛ.

John: Yoo.

Frank: Wɔ ɛlalɛ ne anu, Nɛbukadenɛza nwunle baka kpole bie mɔɔ ye tendenle dwu Nyamenle ne anwuma la. Akee ɔdele kɛ Nyamenle soanvolɛ se bɛpɛ baka ne bɛdo aze. Noko akee, Nyamenle hanle kɛ bɛgyakyi ye dosinli ne wɔ azɛlɛ ne anwo. Na ye “ɛvolɛ nsuu” anzi, baka ne bafifi bieko. * Ɛnee ngapezo ɛhye fane Belemgbunli Nɛbukadenɛza anwo. Ɛnee ɔle belemgbunli mɔɔ ɛlie duma—kɛ baka ne mɔɔ ɛnee dwu Nyamenle ne ako abo la ɛdeɛ—noko bɛpɛle ye bɛdole aze wɔ “ɛvolɛ nsuu” anu. Ɛkakye mɔɔ ɔzile la ɔ?

John: Kyɛkyɛ, mengakye.

Frank: Mede. Baebolo ne kile kɛ Nɛbukadenɛza adwenle anyɛ gyima wɔ ɛvolɛ nsuu anu. Zɔhane mekɛ ne, ɛnee ɔdi belemgbunli a ɔnyɛ boɛ. Noko ɛvolɛ nsuu ne wiele la, Nɛbukadenɛza adwenle yɛle kpalɛ na ɔbɔle ye tumililɛ bo bieko. *

John: Mede mɔɔ wɔha la amuala abo. Na kɛzi ɛhye fane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne nee ɛvolɛ 1914 anwo ɛ?

Frank: Ye sikalɛ a le kɛ, ngapezo ɛhye bara nu fane nwiɔ. Mɔɔ lumua la rale nu wɔ mekɛ mɔɔ bɛpɛle Belemgbunli Nɛbukadenɛza tumililɛ ne azo la. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ bara nu la fane Nyamenle tumililɛ mɔɔ bɛbapɛ zo la anwo. Yemɔti nuhua mɔɔ ɔbara mɔɔ tɔ zo nwiɔ la a fane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo a.

John: Kɛzi ɛkola ɛnwu kɛ ngapezo ne mɔɔ bara nu mɔɔ tɔ zo nwiɔ la a fane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo ɛ?

Frank: Debie ko a le kɛ, edwɛkɛ bie wɔ ngapezo ne anu. Daneɛle 4:17 kile kɛ, bɛhanle ngapezo ne “amaa menli kɔsɔɔti anwu kɛ Anwuma Anwumanli ne lɛ tumi wɔ ewiade belemgbunlililɛ zo, yɛɛ ɔfa ɔmaa awie biala mɔɔ ɔkulo la.” Ɛyɛle edwɛkɛkpɔkɛ “ewiade belemgbunlililɛ” nzonlɛ ɔ?

John: Ɛhɛe, ɔse “Anwuma Anwumanli ne lɛ tumi wɔ ewiade belemgbunlililɛ zo.”

Frank: Ɔle zɔ. Ɛnea a nwane a le “Anwuma Anwumanli ne” a?

John: Ɔyɛ me kɛ ɔlɛka Nyamenle anwo edwɛkɛ.

Frank: Wɔyɛ deɛ. Yemɔti ɛhye maa yɛnwu kɛ ngapezo ɛhye ɛnvane Nɛbukadenɛza angomekye anwo. Eza ɔfane “ewiade belemgbunlililɛ”—yemɔ a le Nyamenle tumililɛ mɔɔ banlea alesama anwo zo la. Saa yɛnea ngapezo ne wɔ adenle ɛhye azo a yɛnwu kɛ ndelebɛbo wɔ nu.

John: Boni a ɛkile a?

BULUKU NE EDWƐKƐTILE

Frank: Daneɛle buluku ne ka edwɛkɛtile bie anwo edwɛkɛ fane dɔɔnwo. Ɔka Nyamenle Belemgbunlililɛ ne mɔɔ bɛva bɛzie ɛkɛ mɔɔ ɔ Ra, Gyisɛse a bali zolɛ tumi la anwo edwɛkɛ. Neazo ɛne, maa yɛbuke yɛhɔ ɔ nzi ekyii. Mesɛlɛ wɔ kenga Daneɛle 2:44 maa me.

John: Mede. Ɔse: “Mekɛ mɔɔ maanle maanle ɛhye mɔ wɔ zolɛ la Nyamenle bamaa maanle ko avinde, na ɔbahomo maanle zɔhane mɔ anwo zo yeamaa bɛagolo. Maanle ɛhye badɛnla ɛkɛ ne dahuu, awie ɛnrɛhola ɛnrɛzɛkye ye kenle bie maanle nu, yɛɛ awie mɔ gyɛne ɛnrɛhola ɛnrɛlie maanle ne ɛnrɛbu.”

Frank: Mo. Ɛnea a ngyehyɛnu ɛhye fane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo ɔ?

John: Aa. Mengola menga.

Frank: Yɛ ye nzonlɛ kɛ ɔse Belemgbunlililɛ ɛhye “badɛnla ɛkɛ ne dahuu.” Yɛbahola yɛaha kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne bayɛ zɔ, noko sonla arane biala ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ zɔ, ɔnle zɔ ɔ?

John: Ɔle zɔ.

Frank: Ngapezo bieko wɔ Daneɛle buluku ne anu mɔɔ ka Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkɛ a. Yemɔ a le ngapezo ne mɔɔ wɔ Daneɛle 7:13, 14 la. Ngapezo ne ka tumivolɛ bie mɔɔ bara kenlebie la anwo edwɛkɛ kɛ: “Bɛmanle ye ebialilɛ tumi, anyunlunyia, yɛɛ enililɛ, amaa aleɛabo maanle maanle mɔɔ ka aneɛ ngakyile la azonle ye. Ye belemgbunlililɛ ne ɛnlɛ awieleɛ, ɔnrɛpɛ nu ɔnrɛze ɛlɛ yɛɛ awie ɛnrɛhola ye sɛkye.” Debie wɔ ngapezo ɛhye anu mɔɔ yɛha nwolɛ edwɛkɛ ɔ?

John: Ɔka belemgbunlililɛ bie anwo edwɛkɛ.

Frank: Wɔyɛ deɛ. Tɛ belemgbunlililɛ biala ɔ. Yɛ ye nzonlɛ kɛ ɔse Belemgbunli ɛhye banyia tumi wɔ “aleɛabo maanle maanle mɔɔ ka aneɛ ngakyile la” anwo zo. Ɛhye kile kɛ, Belemgbunlililɛ ɛhye bali tumi wɔ ewiade amuala.

John: Meande ɔ bo zɔ, noko mɔɔ ɛlɛka la le nɔhalɛ. Ɔkile debie zɔhane.

Frank: Eza tie debie bieko mɔɔ ngapezo ne ka la: “Ye belemgbunlililɛ ne ɛnlɛ awieleɛ, ɔnrɛpɛ nu ɔnrɛze ɛlɛ yɛɛ awie ɛnrɛhola ye sɛkye.” Ngapezo ɛhye le kɛ mɔɔ yɛgengale ye wɔ Daneɛle 2:44 la, ɔnle zɔ ɔ?

John: Ɔle zɔ.

Frank: Maa yɛdi mɔɔ yɛzuzu nwolɛ la anu sikalɛ. Bɛhanle ngapezo mɔɔ wɔ Daneɛle tile 4 la amaa menli anwu kɛ “Anwuma Anwumanli ne lɛ tumi wɔ ewiade belemgbunlililɛ zo.” Ɛhye kile kɛ ngapezo ne bara nu kpole adɛla mɔɔ ka Nɛbukadenɛza anwo edwɛkɛ la. Wɔ Daneɛle buluku ne kɔsɔɔti anu, yɛnwu ngapezo mɔɔ ka Nyamenle Belemgbunlililɛ ne mɔɔ bɛva bɛzie ɛkɛ mɔɔ ɔ Ra ne bali zolɛ belemgbunli la anwo edwɛkɛ. Ɛnea a ndelebɛbo wɔ nu kɛ yɛbaha kɛ, ngapezo ɛhye mɔɔ wɔ Daneɛle tile 4 la noko fane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo ɔ?

John: Ɔyɛ me zɔ. Noko mennwu kɛzi ɔfane 1914 anwo la.

MAA “ƐVOLƐ NSUU” ƐZE

Frank: Maa yɛzia yɛhɔ Belemgbunli Nɛbukadenɛza anwo zo. Ɛnee yemɔ a le baka ne mɔɔ wɔ ngapezo ne mɔɔ lumua rale nu la. Bɛpɛle ye tumililɛ ne azo wɔ mekɛ mɔɔ bɛpɛle baka ne bɛdole aze na bɛgyakyile ye toonwo ɛvolɛ nsuu la—yemɔ a le mekɛ mɔɔ ye adwenle anyɛ gyima wɔ mekɛ bie anu la. Zɔhane ɛvolɛ nsuu ne rale ye awieleɛ wɔ mekɛ mɔɔ Nɛbukadenɛza adwenle rale ɔ nwo zo na ɔbɔle ye tumililɛ bo la. Ngapezo ne ɛralɛ mɔɔ tɔ zo nwiɔ la anu, bɛbapɛ Nyamenle tumililɛ ne azo wɔ mekɛ bie anu—noko tɛ sinlidɔlɛ bie mɔɔ wɔ Nyamenle afoa a bamaa yeara ye zɔ a.

John: Boni a ɛkile a?

Frank: Baebolo mekɛ zo, ɛnee bɛka kɛ Yizilayɛ arelemgbunli mɔɔ di tumi wɔ Gyɛlusalɛm la de ‘Gyihova ebia zo.’ * Ɛnee bɛgyinla Nyamenle agyakɛ anu bɛnea ye menli. Yemɔti ɛnee zɔhane arelemgbunli ne mɔ tumililɛ ne amgba le Nyamenle tumililɛ. Noko, mekɛ hɔle bie la, arelemgbunli ɛhye mɔ anu dɔɔnwo yɛle Nyamenle anwo anzosesebɛ na bɛ maanlema noko zukoale bɛ neazo ɛtane ne. Ɔlua Yizilayɛma anzosesebɛ ne ati, Nyamenle manle Babelɔnma adenle manle bɛlile bɛ nwo zo konim wɔ 607 K.Y.M. Ɔvi zɔhane mekɛ ne, arelemgbunli biala angyinla Gyihova agyakɛ anu wɔ Gyɛlusalɛm. Ɛhye kile kɛ, bɛpɛle Nyamenle tumililɛ ne azo. Wɔde mɔɔ meha la abo ɔ?

John: Ɛhɛe.

Frank: Yemɔti 607 K.Y.M. a ɛvolɛ nsuu ne bɔle ɔ bo a, anzɛɛ mekɛ mɔɔ bɛpɛle Nyamenle tumililɛ ne azo la. Ɛvolɛ nsuu ne awieleɛ, Nyamenle bazie belemgbunli fofolɛ mɔɔ bagyinla Ɔ gyakɛ anu—mekɛ ɛhye, ɔbayɛ awie mɔɔ wɔ anwuma la. Zɔhane mekɛ ne a ngapezo ne mɔ mɔɔ yɛgengale wɔ Daneɛle la bara nu a. Yemɔti kpuyia ne a le kɛ: Mekɛ boni a ɛvolɛ nsuu ne bara awieleɛ a? Saa yɛkola yɛbua kpuyia ɛhye a, yɛɛ yɛbanwu mekɛ mɔɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne bɔle ɔ bo kɛ ɔdi tumi a.

John: Mede ɔ bo. Maa menea—se ɛvolɛ nsuu ne rale awieleɛ wɔ 1914?

Frank: Yemɔ ala ɛne! Wɔyɛ deɛ.

John: Kɛzi yɛkola yɛnwu kɛ ɔle zɔ ɛ?

Frank: Gyisɛse azɛlɛ ye azo ɛzonlenlɛ gyima ne anu, ɔhilele kɛ ɛvolɛ nsuu ne ɛtɛdwule. * Yemɔti ɔbayɛ mekɛ tendenle kpalɛ. Ɛvolɛ nsuu ne bɔle ɔ bo ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo kolaa na Gyisɛse ara azɛlɛ ye azo, yɛɛ ɔhɔle zo kɔkpula mekɛ mɔɔ ɔziale ɔhɔle anwuma la anzi mekɛ bie. Kakye noko kɛ, ɛnee bɛnrɛde Daneɛle ngapezo ne abo kɔkpula “awieleɛ mekɛ ne.” * Wɔ ɛvolɛ 1800 ne anu, Baebolo sukoavoma mɔɔ di nɔhalɛ la anye liele ngapezo ɛhye mɔ anwo na bɛnleɛnleanle nuhua kpalɛ. Bɛdele ɔ bo kɛ ɛvolɛ nsuu ne bara awieleɛ wɔ 1914. Na edwɛkɛ mɔɔ sisile wɔ ewiade la di daselɛ kɛ 1914 a amgba le ɛvolɛ mɔɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne bɔle ɔ bo kɛ ɔdi tumi wɔ anwuma a. Zɔhane ɛvolɛ ne a ewiade ɛhye awieleɛ mekɛ ne bɔle ɔ bo a. Kɛkala, meze kɛ ɔle edwɛkɛ fofolɛ mɔɔ ɔhyia kɛ ɛdwenle nwo a.

John: Ɔle zɔ. Mebazia meagenga edwɛkɛ ɛhye bieko na meade ɔ bo kpalɛ.

Frank: Mmamaa ɔgyegye wɔ. Ɔliele mekɛ ekyi na meade ngapezo ɛhye mɔ nee kɛzi bɛrale nu la abo. Noko, meze kɛ yɛ adwelielilɛ ne ɛboa wɔ ɛmaa wɔnwu kɛ Belemgbunlililɛ ne anwo diedi mɔɔ Gyihova Alasevolɛ lɛ la gyi Baebolo ne azo.

John: Ɔle nɔhalɛ. Me nye die kɛzi bɛ diedi ne gyi Baebolo ne azo la anwo.

Frank: Menwu kɛ ɛkulo kɛ ɛyɛ zɔ. Kɛmɔ menganle la, ɔbalie mekɛ na wɔade edwɛkɛ ɛhye mɔ amuala abo. Bie a kpuyia bie mɔ tɛbɔ ɛkɛ. Kɛ neazo la, yɛha kɛ ɛvolɛ nsuu ne fane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo na ɔbɔle ɔ bo wɔ 607 K.Y.M. Noko, kɛzi yɛkola yɛnwu kɛ amgba ɛvolɛ nsuu ne rale awieleɛ wɔ 1914 ɛ? *

John: Ɔle zɔ, melɛdwenle nwolɛ.

Frank: Baebolo ne boa yɛ maa yɛnwu kɛzi ɛvolɛ nsuu ne tendenle bayɛ la. Ɛkulo kɛ kenle fofolɛ meba a yɛsuzu zɔhane edwɛkɛ ne anwo ɔ? *

John: Ɛhɛe.

Baebolo nu edwɛkɛ titile bie wɔ ɛkɛ mɔɔ kye wɔ adwenle ɔ? Ɛkulo kɛ ɛnwu Gyihova Alasevolɛ diedi anzɛɛ nyɛleɛ bie anwo debie dɔɔnwo ɔ? Saa ye zɔhane a, yɛ ye ndɛndɛ ka kile Gyihova Alasevolɛ ne mɔ ko. Ɔ nye balie kɛ ɔ nee wɔ bazuzu zɔhane edwɛkɛ ne anwo.

^ ɛden. 5 Ɔlua Baebolo ɛzukoalɛ mɔɔ bɛnlie ɛhwee mɔɔ bɛyɛ la azo, Gyihova Alasevolɛ ta nee menli sukoa Baebolo edwɛkɛtile ngakyile dɔɔnwo.

^ ɛden. 63 Wɔ Gyisɛse ngapezo mɔɔ fane awieleɛ mekɛ ne anwo la anu, ɔhanle kɛ: “Menli mɔɔ ɛnze Nyamenle la barava Gyɛlusalɛm [mɔɔ gyi ɛkɛ maa Nyamenle tumililɛ la] azɛlɛ ye adɛnla zo kɔkpula kɛ bɛ mekɛ kɛdwu la.” (Luku 21:24) Yemɔti ɛnee Nyamenle tumililɛ ne mɔɔ bɛpɛ zo la tɛbɔ ɛkɛ wɔ Gyisɛse mekɛ zo na ɔbahɔ zo kɔkpula awieleɛ mekɛ ne.

^ ɛden. 67 Nea mokanwo “1914—Ɛvolɛ Titile wɔ Baebolo Ngapezo Nu” mɔɔ wɔ Duzu A Baebolo ne Kilehile Amgba A? buluku ne anu.

^ ɛden. 69 Edwɛkɛ bieko mɔɔ bara la baha Baebolo ngyehyɛnu mɔɔ maa yɛnwu mekɛ tendenle mɔɔ ɛvolɛ nsuu ne bayɛ la anwo edwɛkɛ.