1, 2. (a) Edu uwem ikọt Abasi ekpetie didie? (b) Mme mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?

JEHOVAH ama anam apostle Peter ewet ke se ẹtịn̄de ke n̄wed Leviticus ebehe mme Christian, ke ana mmọ n̄ko edu edisana uwem. (Kot 1 Peter 1:14-16.) Jehovah, edi “Edisana.” Enye oyom mbon emi ẹyetde aran ye “mme erọn̄ en̄wen” ẹdomo ofụri ukeme mmọ ẹsana ke kpukpru usụn̄.—John 10:16.

² Iyekpep ekese edieke ifiakde idụn̄ọde mme akpan n̄kpọ efen ke n̄wed Leviticus, iyonyụn̄ idu ata edisana uwem edieke inamde se ikpepde emi. Imọn̄ ibọrọ utọ mbụme nte: Ntak emi nnyịn mîkpanamke se Abasi akpande? Didie ke Leviticus an̄wam nnyịn iwụt ke imenyịme Jehovah akara nnyịn? Nso ke uwa emi ẹkesiwade ke eset ekpep nnyịn?

3, 4. (a) Ntak emi mîkpanaha mme Christian ẹbiat ibet Abasi? (b) Ntak emi nnyịn mîkposioho owo usiene m̀mê ndisịn owo ke esịt?

³ Edieke iyomde ndinem Jehovah esịt, ana inịm kpukpru ibet esie; inaha ida mmọ ndomokiet mfefere mfefere. Okposụkedi owo mîdọhọke nnyịn inịm Ibet Moses, se idude ke Ibet oro anam idiọn̄ọ se Abasi amade ye se enye mîmaha. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkedọhọ nditọ Israel ete: “Kûsio nditọ obio fo usiene, kûnyụn̄ unyene udu ke esịt uban̄a mmọ; ndien afo  enyene ndima mbọhọidụn̄ fo nte idemfo. Ami ndi Jehovah.”—Lev. 19:18.

⁴ Jehovah iyomke nnyịn isio owo usiene, inyụn̄ iyomke isịn owo ke esịt. (Rome 12:19) Edieke nnyịn mîkopke item Abasi emi, iyesuene Jehovah, inyụn̄ inam esịt enem Devil. Ọkpọkọm owo okokoi anam se iyatde nnyịn, inaha iyak iyatesịt adia nnyịn idem. Nnyịn idi “esombat” emi Abasi esịnde n̄kpọuto esie. N̄kpọuto oro edi utom ukwọrọikọ. (2 Cor. 4:1, 7) Iyatesịt etie nte asid; ikpanaha iyak enye esịne nnyịn ke idem, sia do ke Abasi esịn n̄kpọuto esie.

5. Nso ke ikpep ito se ẹkedọhọde Aaron okûnam ke ini nditọ esie ẹkekpan̄ade? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁵ Leviticus 10:1-11 etịn̄ enyene-ndịk n̄kpọ emi eketịbede ọnọ Aaron ye ufọk esie. Ikan̄ ama oto heaven edita nditọ Aaron iba, Nadab ye Abihu, ke tent utuakibuot. Anaedi n̄kpọ emi ama enen̄ede abiak Aaron ye ikọtufọk esie, edi owo ikayakke mmọ ẹtua n̄kpa mbon mmọ. Idịghe ekpri idomo ekedi emi! Ndi emetre ndụk ye iman fo m̀mê mbon en̄wen emi ẹsiode ẹfep ke esop man owụt ke imasana?—Kot 1 Corinth 5:11.

6, 7. (a) Nso ke ikpenen̄ede ikere iban̄a ke ini ẹkotde nnyịn ndọ ke ufọkabasi? (Se ikọ idakisọn̄.) (b) Nso ke ikpetịn̄ ye iman nnyịn emi okotde nnyịn ndọ esie ke ufọkabasi?

⁶ Ekeme ndidi se ikọwọrọde Aaron ye mbonufọk esie idiwọrọke nnyịn. Edi nso ke ikpanam edieke iman nnyịn emi mîdịghe Ntiense okotde nnyịn ndọ esie ke ufọkabasi? Idụhe ibet ndomokiet ke Bible emi ọdọhọde ke ikpanaha ika, edi ndi enyene se Bible etịn̄de emi ekemede ndin̄wam nnyịn ibiere se ikpanamde? *

⁷ Edieke isịnde ndika ndọ oro man inem Jehovah esịt inyụn̄ isana, idin̄wan̄ake iman nnyịn emi mîdịghe Mme Ntiense. (1 Pet. 4:3, 4) Ana ikpeme mbak nnyịn idinam esịt ayat mmọ, ntre ọfọn ineme n̄kpọ emi ye mmọ ukpono ukpono inyụn̄ itịn̄ akpanikọ inọ mmọ. Ọkpọfọn inam emi anyan ini mbemiso usen ndọ oro. Imekeme ndikọm mmọ kan̄a ke ndikot nnyịn ndọ mmọ. Ekem idọhọ ke sia nnyịn mîditieneke inam se ẹdinamde ke ufọkabasi, ke nnyịn ididịghe mbak idinam esịt ọdiọk mmọ ye isenowo emi ẹdidide. Kiet ke otu n̄kpọ emi ẹdin̄wamde nnyịn ikûbiat ibet Abasi edi oro.

8. Didie ke n̄wed Leviticus owụt ke Jehovah enyene unen ndikara mme owo?

⁸ N̄wed Leviticus owụt ke Jehovah enyene unen ndikara mme owo. N̄wed emi etịn̄ ebe utịm ike-30 ke Jehovah ọnọ ibet oro odude do. Moses ama ọdiọn̄ọ emi, ama onyụn̄ anam se Jehovah ọkọdọhọde enye anam. (Lev. 8:4, 5) Ntre ke ikponyụn̄ inam. Akpana inam kpukpru se Jehovah ọdọhọde inam n̄ko. Esop Abasi ayan̄wam nnyịn inam emi. Kpa ye oro, ẹkeme ndidomo nnyịn ke ini idude ikpọn̄, kpa nte ẹkedomode Jesus ke ini enye okodude ikpọn̄ ke wilderness. (Luke 4:1-13) Edieke idade Jehovah nte andikara nnyịn inyụn̄ ibuọtde idem ye enye, owo ndomokiet idikemeke ndinam nnyịn ibiat ibet Abasi, nnyịn idinyụn̄ ifeheke owo ndomokiet enyịn.—N̄ke 29:25.

9. Nso inam ẹsua ikọt Abasi ke nsio nsio itie ke ererimbot?

⁹ Ẹkọbọ nnyịn ke nsio nsio itie ke ererimbot sia idide mbet Christ inyụn̄ idide Mme Ntiense Jehovah. Emi ikpaha  nnyịn idem sia Jesus ama ọdọdọhọ mbet esie ete: “Mme owo ẹyeda mbufo ẹyak ẹnọ ukụt ẹnyụn̄ ẹwot mbufo, ndien mbufo ẹyedi mbon emi kpukpru mme idụt ẹsuade ke ntak enyịn̄ mi.” (Matt. 24:9) Kpa ye oro ẹsuade nnyịn ntem, nnyịn itreke ndikwọrọ etop Obio Ubọn̄, ke inyụn̄ idomo ndisana ke enyịn Jehovah. Edi nso inam ẹsua nnyịn ntem kpa ye oro isitịn̄de akpanikọ, isanade idem, idude eti uwem, inyụn̄ inịmde ibet obio? (Rome 13:1-7) Ẹsua nnyịn ke ntak emi ikopde uyo Jehovah inyụn̄ inyịmede enye akara nnyịn! “Enye ikpọn̄” ke ituak ibuot inọ, ndien tutu amama nnyịn idibiatke ibet esie.—Matt. 4:10.

10. Nso iketịbe inọ eyenete kiet emi ekenyịmede ndidụk ekọn̄?

¹⁰ Nnyịn ‘idịghe ubak ererimbot.’ Ntak edi oro nnyịn mîsitieneke in̄wana ekọn̄ mîsinyụn̄ ibreke mbre ukara. (Kot John 15:18-21; Isaiah 2:4.) Ndusụk mbon emi ẹma ẹkeyak idemmọ ẹnọ Abasi ẹma ẹtiene ẹn̄wana ekọn̄ mîdịghe ẹsịn idem ke mbre ukara. Ediwak mmọ ẹma ẹkabade esịt ẹnyụn̄ ẹfiak ẹdi ufan Ete nnyịn eke heaven. (Ps. 51:17) Edi ndusụk mmọ ikakabakede esịt. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, mbon ukara ẹma ẹsion̄o nditọete 160 emi mîkenyeneke se ẹduede—ọtọn̄ọde ke owo isua 45 sụhọde—ke nsio nsio ufọk-n̄kpọkọbi oro ẹkedọn̄de mmọ ke Hungary ẹka obio kiet. Ẹma ẹdọhọ nditọete emi ẹdụk ekọn̄, edi mmọ ẹma ẹsịn. Owo usụkkiet ke otu mmọ ẹma ẹnyịme ẹnyụn̄ ẹbọ ọfọn̄ekọn̄ ẹsịne. Ke isua iba ẹbede, ẹma ẹdọhọ kiet ke otu nditọete emi ẹkedụkde ekọn̄ do ete etiene otop nditọete nnyịn eken oro mîkamaha ndidụk ekọn̄. Ata ata eyeneka esie ama esịne ke otu mbon emi ẹkedọhọde enye otop! Edi imọkọm Abasi ke owo ikotopke owo mmọ ndomokiet.

11, 12. Nso ke ikeme ndikpep nto uwa emi ẹkesiwade ke Israel?

¹¹ Ke Ibet Moses, ẹma ẹtịn̄ se anade nditọ Israel ẹwa ẹnọ Abasi. (Lev. 9:1-4, 15-21) Ikanaha unam emi ẹwade enyene ndo, sia uwa oro akada aban̄a mfọnmma uwa Jesus. N̄ko-n̄ko, ẹma ẹtịn̄ nte ẹkpewade nsio nsio n̄kpọ emi ẹkeyomde ẹwa. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a se ẹkedọhọde n̄wan emi amande eyen anam. Leviticus 12:6 ọdọhọ ete: “Ke ekemde usen eke ẹnamde enye asana, edide kaban̄a eyeneren m̀mê eyenan̄wan, enye ayada abak okukịm erọn̄ eke mîbehe isua kiet edi nte edifọp uwa ye eyen ibiom m̀mê mbomon̄kuku nte uwa idiọkn̄kpọ edinọ oku ke enyịnusụn̄ tent usopidem.” Ibet ama etịn̄ nnennen nnennen se anade ẹnam, edi owụt ke Jehovah ama mme owo onyụn̄ ekere aban̄a mmọ. Edieke eka eyen mînyeneke erọn̄, ẹma ẹnyịme enye awa nditọ ibiom iba m̀mê mbomon̄kuku iba. (Lev. 12:8) Abasi akada n̄wan emi ekedide ubuene mi ukem ukem nte enye adade owo emi awade ọsọn̄urua n̄kpọ. Nso ke emi ekpep nnyịn?

¹² Apostle Paul ama ọdọhọ mme Christian ete ‘ẹwa uwa ekọm’ ẹnọ Abasi. (Heb. 13:15) Isinam emi ke ini itịn̄de n̄kpọ iban̄a Jehovah inọ mme owo. Ndima nditọete nnyịn emi ẹdide inan ẹsida usem idiọn̄ọ ẹnam emi. Mme Christian emi ẹdọn̄ọde m̀mê ẹsọn̄de ẹsida leta ye telefon ẹkwọrọ ikọ. Mmọ ẹsikwọrọ ikọ n̄ko ẹnọ mbon emi ẹsede mmọ enyịn ye mme isenowo. Nte idem ọsọn̄de nnyịn eketre ke idida idiọn̄ọ adan̄a nte ikpọkwọrọde eti mbụk inyụn̄ inamde mme  owo ẹdiọn̄ọ enyịn̄ Jehovah, edi ana idomo ndinam ofụri se ikekeme.—Rome 12:1; 2 Tim. 2:15.

13. Ntak emi ikpesinọde ibatutom an̄wautom nnyịn?

¹³ Isiwa uwa ekọm inọ Abasi ke ofụri esịt ke ntak emi imade enye. (Matt. 22:37, 38) Edi isinam n̄kpọ didie ke ini ẹdọhọde inọ ibatutom nnyịn? Nnyịn ndinọ ibatutom nnyịn kpukpru ọfiọn̄ owụt ke imeten̄e Abasi. (2 Pet. 1:7) Kpa ye oro, inaha owo ndomokiet ekere ke n̄kukụre se inamde ẹdọhọ imọ ikwọrọ ikọ ediwak hour edi man ibatutom imọ awak. Oro anam esop Abasi ẹdọhọ ke asuanetop emi odude ke ufọkibọk, mbon n̄kpọnnam m̀mê mbon en̄wen emi mîkemeke ndika n̄kpọ ẹkeme ndinọ minit 15, m̀mê 30, m̀mê 45, edieke mmọ mînyeneke hour kiet ndinọ. Jehovah ọdiọn̄ọ ke minit ifan̄ oro asuanetop oro ọnọde do edi ofụri se enye ekemede ndinam, ye nte ke enye ama imọ onyụn̄ ama ndidi Ntiense imọ. Ikọt Jehovah emi idem mînen̄ekede isọn̄ ẹkeme nditiene nnọ ibatutom ukem nte nditọ Israel emi ẹkedide ubuene ẹkekemede nditiene n̄wa uwa nnọ Abasi. Ẹsimen n̄kpri n̄kpri minit emi ẹdian ye ibatutom kpukpru nditọete nnyịn ke ofụri ererimbot, ndien emi esin̄wam esop Abasi ẹdiọn̄ọ ebiet oro oyomde ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ke ini ẹdiomide nte ẹkpenamde utom ukwọrọikọ. Ntre, ndi ọkpọfọn ikere ke ẹfafịna nnyịn ke ini ẹdọhọde inọ ibatutom?

14. Ntak emi ikpadade ini ikere iban̄a nte isikpepde n̄kpọ?

¹⁴ Ke ima ikeneme n̄kpọ ifan̄ emi ẹdude ke n̄wed Leviticus, emekeme ndikụt ntak emi ẹsịnde n̄wed emi ke Bible. (2 Tim. 3:16) Biere ndika iso nsana sia Jehovah ọdọhọ isana, ndien onyụn̄ ọfọn inam esịt enem enye. Imekere ke se afo ekpepde oto n̄wed Leviticus ke ibuotikọ iba emi anam enen̄ede ọdọn̄ fi ndidụn̄ọde ofụri Bible. (Kot Mme N̄ke 2:1-5.) Bọn̄ akam, da ini tie kere nte esikpepde n̄kpọ. Imenịm ke omoyom Jehovah ama uwa ekọm emi awade ọnọ enye. Edi ndi emesiyak TV, mbre vidio, mbre mbuba, m̀mê mme n̄kpọ en̄wen emi esimade ndinam ẹbọ fi ini emi akpadade ekpep ikọ Abasi? Edieke edide ntre, ekeme ndidi ọkpọfọn etie ekere ndusụk n̄kpọ emi Paul eketịn̄de ke n̄wed Hebrew.

15, 16. Ntak emi Paul ọkọdọhọde mme Hebrew ke utọn̄ mmọ odobi ndikop n̄kpọ?

¹⁵ Paul ama etịn̄ se ikedide mfịna nditọete emi ẹkedide mme Hebrew ke leta emi enye ekewetde ọnọ mmọ. (Mme Hebrew 5:7, 11-14.) Paul ikedịpke inua. Enye ọkọdọhọ mmọ ke utọn̄ mmọ “ama akabade odobi.” Nso ikanam enye etịn̄ ikọ ntre ye mmọ? Enye ama ama mmọ nte Jehovah amade mmọ, edi enye ikamaha nte mmọ ẹkesụk ẹdiọn̄ọde n̄kpri n̄kpri n̄kpọ kpọt ke Ikọ Abasi. Oro akanam mmọ ẹtie nte nsek nditọ emi ẹyomde mmọn̄eba. Akana mmọ ẹdia “ọkpọsọn̄ udia,” oro  edi, ẹyom usụn̄ ẹdiọn̄ọ mme n̄kpọ emi ẹtiede nte ẹsọn̄ ndifiọk ke Ikọ Abasi. Se idin̄wamde nnyịn n̄ko isọn̄ idem ke esop edi emi.

¹⁶ Utu ke mme Hebrew oro ndikpep Ikọ Abasi ndiọn̄ọ ke idemmọ man ẹkeme ndikpep mbon en̄wen, mmọ ẹkeyom owo osụk ekpep mmimọ. Ntak ekedide ntre? Mmọ ikamaha ndidia “ọkpọsọn̄ udia.” Bụp idemfo ete: ‘Ndi mmama mme n̄kpọ emi ẹtiede nte ẹsọn̄ ndifiọk ke Ikọ Abasi? Ndi mmesikpep mmọ? Mîdịghe, ndi nsifefehe ndikpep utọ n̄kpọ emi nnyụn̄ nnyeneke ini ndibọn̄ akam? Okûdi nte nsikpepde n̄kpọ akam edi mfịna?’ Utom nnyịn idịghe ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo kpọt, ana ikpep mmọ n̄kpọ inyụn̄ inam mmọ ẹdi mbet.—Matt. 28:19, 20.

17, 18. (a) Ntak emi akpanade isịn idem ikpep mme n̄kpọ emi ẹtiede nte ẹsọn̄ ndifiọk ke Ikọ Abasi? (b) Ikpese didie owo ndin̄wọn̄ wine m̀mê ọkpọsọn̄ mmịn mbemiso akade mbono esop?

¹⁷ Ekeme ndidi esisọn̄ ediwak nnyịn ndikpep Bible. Imọfiọk ke Jehovah isinamke esịt amia nnyịn ufen man ikpep Ikọ esie. Edi, ana ika iso ikpep mme n̄kpọ emi ẹtiede nte ẹsọn̄ ndifiọk ke Ikọ Abasi, edide imebịghi ke esop m̀mê idụk obufa. Ana inam emi man ikeme ndika iso nsana.

¹⁸ Edieke iyomde ndisana, ana ida ini idụn̄ọde N̄wed Abasi inyụn̄ inam se Abasi ọdọhọde inam. Kere ban̄a se iketịbede inọ nditọ Aaron, Nadab ye Abihu. Ẹkewot mmọ ke ntak emi mmọ ẹkedade “esen ikan̄” ẹdi iso Jehovah, ndien etie nte mmọ ẹkenam emi ke enyịn mmịn. (Lev. 10:1, 2) Kot se Abasi eketịn̄de ye Aaron ke oro ebede. (Kot Leviticus 10:8-11.) Ndi itien̄wed emi ọwọrọ ke ikpanaha in̄wọn̄ mmịn ekededi emi ekemede ndinam owo mbemiso ikade mbono esop? Ti ke nnyịn idaha Ibet Moses idu uwem. (Rome 10:4) Ke ndusụk idụt, nditọete nnyịn ẹsin̄wọn̄ ekpri wine ke ini ẹdiade udia mbemiso ẹkade mbono esop. Ẹma ẹsinịm cup wine inan̄ ke usọrọ Passover. Ke ini Jesus akanamde Editi n̄kpa esie, enye ama ọnọ mme apostle esie wine emi akadade aban̄a iyịp esie ẹn̄wọn̄. (Matt. 26:27) Bible ọdọhọ ke ifọnke owo akpa mmịn m̀mê ọn̄wọn̄ mmịn awak akaha. (1 Cor. 6:10; 1 Tim. 3:8) Ubieresịt iyakke ediwak Christian ẹn̄wọn̄ wine m̀mê ọkpọsọn̄ mmịn mbemiso ẹnamde n̄kpọ Abasi ekededi. Imọdiọn̄ọ ke nte ẹnamde n̄kpọ ke idụt kiet okpụhọde ye nte ẹnamde ke en̄wen, edi akpan n̄kpọ akam edi mme Christian “[ndinam] ukpụhọde odu ke ufọt edisana n̄kpọ ye n̄kpọ emi ẹsabarede” man mmọ ẹsana ẹnyụn̄ ẹnem Abasi esịt.

19. (a) Nso ke ikpekpep ke ini utuakibuot ubon ye ke ini ikpepde n̄kpọ ke idem nnyịn? (b) Nso ke afo ebiere ndinam man aka iso asana?

¹⁹ Eyekpep ediwak nti n̄kpọ edieke odụn̄ọrede N̄wed Abasi. Mme n̄kpọ emi ẹsidade ẹnam ndụn̄ọde ẹkeme ndin̄wam fi ekpep ekese ke ini utuakibuot ubon mbufo m̀mê ke ini ekpepde n̄kpọ ke idemfo. Kpep ekese ban̄a Jehovah ye se enye aduakde ndinam. Nen̄ede san̄a kpere enye. (Jas. 4:8) Bọn̄ ukem akam emi andiwet psalm kiet ọkọbọn̄de. Enye ọkọdọhọ ete: “Fụhọde mi enyịn man n̄kpokụt mme utịben̄kpọ emi ẹdude ke ibet fo.” (Ps. 119:18) Kûdedei ubiat ibet Abasi ekededi. Nịm ibet Jehovah, kpa “Edisana” Abasi nnyịn, nyụn̄ sịn idem nam “edisana utom eti mbụk Abasi.” (1 Pet. 1:15; Rome 15:16) Wụt ke imasana kpa ye emi mme akpatre usen emi ẹtiede ntem. Ẹyak idu ata edisana uwem man iwụt ke imenyịme Jehovah, edisana Abasi nnyịn, akara nnyịn.