Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

“Abantu Abo Yehova E Lesa Wabo”

“Abantu Abo Yehova E Lesa Wabo”

“Abapaalwa bantu abo Yehova e Lesa wabo!”—AMALU. 144:15.

1. Finshi bamo batontonkanya pali ifi Lesa akwata abantu bakwe pe sonde?

ABANTU abengi balanda ukuti imipepele iya batila Bena Kristu ne ishili ya Bwina Kristu iyo bamo bamona ukuti yaliba fye bwino, taibafwa. Bamo batila ifyo ababa muli iyi mipepele basambilisha no kucita tafyafwa abantu ukwishiba Lesa. E mulandu wine Lesa ashasuminishisha iyi mipepele. Bamona ukuti mu mipepele yonse mwaliba abantu abo Lesa amona ukuti baliba ne mibele iisuma kabili alabamona ukuti ni bakapepa bakwe. Aba bantu batontonkanya ukuti ababa muli iyi mipepele ya bufi tabafwile ukufumamo pa kuti babe mu kupepa kwa cine. Bushe ifi batontonkanya e fyo na Lesa atontonkanya? Pa kuti tusange icasuko, natulande pa malyashi ya mu Baibolo ayalanda pali bakapepa ba kwa Yehova aba cine.

ABANTU ABABA MU CIPANGANO

2. Ni bani abaishileba abantu ba kwa Yehova abaibela, kabili cinshi calengele ukuti bapusaneko na bantu bambi? (Moneni icikope icili pa muulu.)

2 Ilyo imyaka ya ba 1900 B.C.E., yaletendeka Yehova ninshi  alikwata abantu bakwe pe sonde. Abrahamu uo baleita ati “wishi wa bantu bonse ababa ne citetekelo,” e wali icikolwe ca bantu abaishilefula sana. (Rom. 4:11; Ukute. 14:14) Ba kateka ba mu Kanaani balemumona ukuti ali ni “cilolo” mukalamba kabili balimucindike. (Ukute. 21:22; 23:6) Yehova alipangene icipangano na Abrahamu na bana bakwe. (Ukute. 17:1, 2, 19) Lesa aebele Abrahamu ukuti: “Ici e cipangano candi ico imwe mwakulasunga, ico nalapangana nenu, na bana benu abakesa pa numa: Umwaume onse uwa muli imwe akasembululwe. . . . Kabili ici e cikaba icishibilo ca cipangano ico napangana na imwe.” (Ukute. 17:10, 11) Ukulingana na fintu Lesa amwebele, Abrahamu na baume bonse aba mu ng’anda yakwe balisembulwilwe. (Ukute. 17:24-27) Ukusembululwa kwali e cishibilo icalelanga ukuti abana ba kwa Abrahamu fye, e bali mu cipangano na Yehova.

3. Bushe abana ba kwa Abrahamu baishilefula shani?

3 Yakobo nelyo Israele umwishikulu wa kwa Abrahamu akwete abana abaume 12. (Ukute. 35:10, 22b-26) Mu kupita kwa nshita, aba bali no kuba ifikolwe fya mikowa 12 iya bena Israele. (Imil. 7:8) Pa mulandu ne cipowe, ulupwa lwa kwa Yakobo lwaile ku Egupti, uko umwana wa kwa Yakobo, Yosefe ali ne cifulo icikalamba ica kwangalila ifya kulya kabili e wali uwa bubili kuli Farao. (Ukute. 41:39-41; 42:6) Abana ba kwa Yakobo balifulile sana ica kuti baali “ulukuta lwa bantu ulukalamba.”—Ukute. 48:4; belengeni Imilimo 7:17.

ABANTU ABALUBUULWA

4. Pa kubala, abena Egupti baleumfwana shani na bana ba kwa Yakobo?

4 Abana ba kwa Yakobo, baikeele mu Egupti pa myaka ukucila 200, baleikala mu Goshene mu citungu umwaba amawilo ya mumana wa Nile. (Ukute. 45:9, 10) Pa myaka nalimo 100, Abena Israele baleikala mu mutende no kumfwana na bena Egupti kabili baleikala mu mishi umo balecema impaanga ne ng’ombe shabo. Farao uwaishibe no kucindika Yosefe alibapokelele bwino sana. (Ukute. 47:1-6) Abena Egupti balipatile sana abaleteka impaanga. (Ukute. 46:31-34) Lelo, abena Israele bena balibalekele fye.

5, 6. (a) Bushe ifintu fyayalwike shani ilyo abantu ba kwa Lesa baali mu Egupti? (b) Bushe Mose acingililwe shani, kabili cinshi Yehova acitilepo pa bantu bakwe?

5 Lelo ifintu fyali no kwaluka mu kwangufyanya ku bantu ba kwa Lesa. Baibolo itila: “Awe kwasukile kwaima imfumu ipya mu Egupti iishaishibe Yosefe. Kabili yatile ku bantu ba iko: ‘Moneni! Abena Israele nabafula kabili nabakwatisha amaka ukutucila.’ Ici calengele abena Egupti ukulabomfya abana ba kwa Israele buluku buluku. Kabili bakonkenyepo fye ukucululusha abena Israele ku mulimo wa-afya uwa kukandila iloba lye bumba, no wa kutama injelwa, na ku mulimo onse uwa mu mpanga, umulimo onse uwa busha uo bababomfeshemo buluku buluku.”—Ukufu. 1:8, 9, 13, 14.

6 Farao alibikile ne cipope ca kuti abana abaume bonse abaHebere nga bafyalwa fye, balebepaya. (Ukufu. 1:15, 16) Pali iyi inshita, e lyo na Mose afyelwe. Ilyo aali ne myeshi itatu, nyina alimufishile mu matete mu mumana wa Nile umo umwana wa kwa Farao umwanakashi amusangile kabili alimubulile ukuba umwana wakwe. Ilyo Mose aali umwaice, nyina Yokebede e wamukushishe, kabili aishileba umubomfi wa cishinka uwa kwa Yehova. (Ukufu. 2:1-10; Heb. 11:23-25) Yehova “alimwene” ifyo abantu bakwe balecula kabili apingwilepo ukubalubula kubalebacusha ukubomfya Mose. (Ukufu. 2:24, 25; 3:9, 10) Kanshi Yehova ali no  ‘kulubula’ abantu bakwe.—Ukufu. 15:13; belengeni Amalango 15:15.

ABANTU BAISHILEBA ULUKO

7, 8. Bushe abantu ba kwa Yehova baishileba shani uluko ulwa mushilo?

7 Nangu ca kuti Yehova aali talateyanya abena Israele ukuba uluko, alishibe ukuti bantu bakwe. E ico, aebele Mose na Aarone ukuyaeba Farao ati: “E fyo Yehova, Lesa wa kwa Israele asosa, ‘Leka abantu bandi baye pa kuti bakayempangila umutebeto mu matololo.’”—Ukufu. 5:1.

8 Pa kuti fye Yehova alubule abantu bakwe mu busha mu Egupti, acitile ifinkunka 10, kabili alengele Farao na bashilika bakwe bonse ukufwa pali Bemba Wakashika. (Ukufu. 15:1-4) Ilyo nalimo papitile imyeshi itatu, Yehova apangene icipangano na bena Israele kabili abalaile ukuti: “Nga mwakulaumfwa kwi shiwi lyandi kabili nga mwakulasunga icipangano candi, e lyo mukaba nge cipe candi ica mutengo pa bantu na bantu bonse,  . . .uluko lwandi ulwa mushilo.”—Ukufu. 19:5, 6.

9, 10. (a) Ukulingana na Amalango 4:5-8, bushe Amafunde yalengele shani abena Israele ukupusanako na bantu bambi? (b) Bushe abena Israele baali no kulanga shani abene ukuti “bantu ba mushilo kuli Yehova”?

9 Ilyo abaHebere bali mu Egupti ninshi talaba abasha, bali fye mutundu uwaletungululwa na bakalamba nelyo ifikolwe. Aba abakalamba, balebomba imilimo iyo ababomfi ba kwa Yehova abaliko kale sana balebomba, e kutila baleba bakateka, abapingushi, na bashimapepo mu ndupwa shabo. (Ukute. 8:20; 18:19; Yobo 1:4, 5) Ukupitila muli Mose, Yehova apeele abena Israele amafunde ayali no kulenga babe abapusanako ne nko shimbi. (Belengeni Amalango 4:5-8; Amalu. 147:19, 20.) Amafunde yalengele kube bashimapepo abalebomba imilimo iyaibela, na “bakalamba” abalepingula abantu pa mulandu wa kwishiba ifingi na pa mano ayo bakwete. (Amala. 25:7, 8) Amafunde yalilandile pa fyo uluko ulupya lwali no kulapepa na pali fimbi fyo lwali no kulacita.

10 Ilyo abena Israele bali mupepi no kwingila mu Calo ca Bulayo, Yehova alibwekeshepo ukulanda pa mafunde abapeele, kabili Mose abebele ukuti: “Yehova na o amweba lelo ukuti mukaba abantu bakwe, ababa nge cipe cakwe ica mutengo, nga mulya mwine amulaile, no kuti mukasunga amafunde yakwe yonse, no kuti akamubika pa muulu wa nko shonse isho apanga, ica kuti mukatashiwa no kupeelwa ululumbi no kucindama, ilyo muli aba mushilo kuli Yehova Lesa wenu.”—Amala. 26:18, 19.

ABENA FYALO BABASUMINISHA

11-13. (a) Ni bani batendeke ukwampana na bantu abo Lesa asalile? (b) Cinshi uushali umwina Israele alecita nga alefwaya ukupepa Yehova?

11 Nangu ca kuti Yehova alikwete uluko ulo asalile pano isonde, taleseshe abantu abashali abena Israele ukulaikala pamo na bantu bakwe. Alisuminishe “abantu abengi nga nshi” abashali abena Israele, ukusanshako na bena Egupti, ukukonka abantu bakwe ilyo abalubwile mu Egupti. (Ukufu. 12:38) Ilyo icinkunka calenga 7 cacitike, bamo “pa babomfi ba kwa Farao” balitiinine amashiwi ya kwa Yehova kabili nabo baishileba pa bantu abengi nga nshi abafumiine pamo na bena Israele mu Egupti.—Ukufu. 9:20.

12 Ilyo abena Israele bali mupepi no kwabuka umumana wa Yordani pa kuti bengile mu Kanaani, Mose abebele ukuti ‘baletemwa abalebeshi’ abaali mu kati kabo. (Amala. 10:17-19) Abantu abo Lesa asalile balingile ukupokelela abena fyalo abo baleikala nabo, abaitemenwe ukulakonka amafunde ayo Mose abapeele.  (Lebi 24:22) Bamo abena fyalo balitendeke ukupepa Yehova, kabili baleumfwa nga filya Ruti aleumfwa pali Lesa ilyo aebele Naomi umwina Israele ukuti: “Abantu benu bakaba e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi.” (Ruti 1:16) Aba abena fyalo baishileba abaYuda, kabili abaume balisembulwilwe. (Ukufu. 12:48, 49) Yehova alibasuminishe ukuba pamo na bantu bakwe abo asalile.—Impe. 15:14, 15.

Abena Israele balitemenwe abena fyalo (Moneni amaparagrafu 11-13)

13 Ilyo balepeela itempele lya kwa Solomone kuli Yehova, kwali ukupekanya ukwakumine abena fyalo uko Solomone alandilepo mwi pepo lyakwe, ilyo apepele ukuti: “Uwa ku calo cimbi uushili wa mu bantu benu abena Israele kabili uwafuma ku calo ca kutali pa mulandu we shina lyenu ilikalamba no kuboko kwenu ukwa maka kabili ukuboko kwenu ukwatambalikwa, kabili nga aisa no kupepa nalosha kuli ino ng’anda, na imwe mukomfwe mu muulu, mu bwikalo bwenu ububelelela, kabili mukacite ukulingana na fyonse ifyo uwa ku calo cimbi akamulomba; pa kuti aba pano isonde bonse bakeshibe ishina lyenu no kumutiina ifyo abantu benu abena Israele bamutiina, kabili bakeshibe no kuti ishina lyenu lyainikwa pa ng’anda ino iyo nakuula.” (2 Imila. 6:32, 33) Nga filya fine caleba na mu nshiku Yesu ali pano isonde, bonse abashali abena Israele abalefwaya ukulapepa Yehova balingile ukula-ampana na bantu abo Lesa apangene nabo icipangano.—Yoh. 12:20; Imil. 8:27.

ULUKO LWA NTE

14-16. (a) Bushe abena Israele bali no kuba shani uluko lwa nte sha kwa Yehova? (b) Finshi abantu ba kwa Yehova muno nshiku bafwile ukucita?

14 Abena Israele balepepa Lesa wabo Yehova, lelo inko shimbi shena shalepepa balesa bashiko. Mu nshiku sha kwa kasesema Esaya, Yehova alingenye ifyo ifintu fyali mu calo ku mulandu uuli mu cilye. Aebele balesa ba nko ukuti basonte inte shabo pa kuti cingeshibikwa nga ca kuti ni balesa, ilyo atile: “Lekeni inko shonse shilonganikwe pamo pa ncende imo, ne nko ishingi shikolonganikwe pamo. Nani pali bena uwingalondolola ici? Nelyo bushe kuti  batulenga ukumfwa ifya ntanshi? Lekeni balete inte shabo, isha kushinina ukuti balungami, nangu lekeni bomfwe no kutila, ‘Ca cine!’”—Esa. 43:9.

15 Balesa ba ishi nko balifililwe ukulanga ukuti cine cine bali ni balesa. Bali filubi ifishalelanda kabili ifyo abantu balesenda konse uko baleya. (Esa. 46:5-7) Kabili Yehova aebele abantu bakwe abena Israele ukuti: “Imwe muli nte shandi, . . . ababomfi bandi abo nasala, pa kuti munjishibe no kuntetekela, no kuti mumfwikishe ukuti naba fye cimo cine. Pa ntanshi yandi takwali Lesa uwabumbilwe, kabili pa numa yandi takwali umbi. Ine, nine Yehova, kabili takwaba umupusushi umbi. . . . Kanshi muli nte shandi, . . . na ine ndi Lesa.”—Esa. 43:10-12.

16 Abantu abo Yehova asalile bali kwati ni nte mu cilye ca milandu abalepeela ubushinino bwa kuti Yehova e Lesa eka uwa cine. Abetile ukuti “bantu abo naibumbiile, ukuti balenumbanya.” (Esa. 43:21) E bantu abo ainike ishina lyakwe. Apo Yehova e wabalubwile ukufuma mu Egupti, ale-enekela abena Israele ukuti balemumfwila no kulamucindika. Na kuba, ico bali no kucita ni cilya kasesema Mika alandilepo ico abantu ba kwa Lesa muno nshiku bafwile ukucita. Mika atile: “Abantu bonse bakendela cila muntu mwi shina lya kwa lesa wakwe; lelo ifwe twakulaendela mwi shina lya kwa Yehova Lesa wesu umuyayaya umuyayaya.”—Mika 4:5.

ABANTU ABAPONDOKA

17. Cinshi calengele ukuti Yehova alemona abena Israele ukuti ‘misambo yabipa iya mwangashi’?

17 Icabipile ca kuti, abena Israele tabali aba cishinka kuli Lesa wabo, Yehova. Bakonkelele inko ishalepepa balesa ba fimuti na mabwe. Muli ba 700 B.C.E., kasesema Hosea alembele ukuti: “Israele mwangashi uuleonaika . . . afusha ne fiipailo fyakwe.  . . Umutima wabo wa bumbimunda; nomba bakasangwa no mulandu.” (Hos. 10:1, 2) IIyo papitile imyaka nalimo 150, Yeremia alembeele abantu ba kwa Yehova abapondweke amashiwi ya kuti: “Nakulimbile ukuba umwangashi uwakashika kabili uusuma, uwali ulubuto lwine lwine. Nga kanshi wansangukila shani no kuba imisambo iyabipa iya mwangashi umbi umbi? . . . Bali kwi balesa bobe abo waipangila? Leka beme tumone nga kuti bakupususha mu nshita ya bucushi bobe . . . abantu bandi bena balindaba.”—Yer. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Bushe Yehova asobele shani ukuti akakwata abantu bakwe bambi abakalaitwa ishina lyakwe? (b) Finshi tukasambililapo mu cipande cikonkelepo?

18 Mu nshita ya kuti baletwala ifisabo fisuma pa kulapepa Yehova Lesa wa cine no kuba inte shakwe isha cishinka, abena Israele baletwala ifisabo fyabipa ilyo batendeke ukulapepa ifilubi. E mulandu wine Yesu aebele bashimapepo abaYuda abali no bumbimbimunda ukuti: “Bakamupoka Ubufumu bwa kwa Lesa no kubupeela ku luko ulutwala ifisabo fya buko.” (Mat. 21:43) Abaali no kuba fye mu “cipangano cipya” ico Yehova asobele ukupitila muli kasesema Yeremia, e bali no kuba uluko ulupya, Israele wa kwa Lesa. Ababa muli Israele wa kwa Lesa abali no kuba mu cipangano cipya, Yehova abebele ukuti: “Nkaba Lesa wabo, na bo bakaba abantu bandi.”—Yer. 31:31-33.

19 Apo abena Israele balifililwe ukuba aba cishinka, mu nshita ya batumwa Yehova alengele Israele wa kwa Lesa ukuba abantu bakwe. Nomba, bushe ni bani baba abantu ba kwa Lesa muno nshiku? Bushe abantu abasuma kuti baishiba shani abantu ba kwa Lesa pe sonde? Tukasuka ifi fipusho mu cipande cikonkelepo.