1. Ania ti kunaen ti dadduma maipapan kadagidiay agdaydayaw iti Dios?

ADMITIREN ti kaaduan a bassit laeng ti magunggona dagiti tattao manipud kadagiti dadakkel a relihion, iti man Kakristianuan wenno iti dadduma a relihion. Pagarupen ti dadduma a saan nga anamongan ti Dios dagitoy a relihion gapu ta saanda nga isursuro ti kinapudno maipapan iti Dios ken agar-aramidda iti dakes a bambanag. Ngem patienda nga adda dagiti napasnek a tattao iti amin a relihion nga awaten ti Dios kas agdaydayaw kenkuana ditoy daga. Para kadakuada, saan a kasapulan a panawan dagita nga indibidual ti palso a relihionda tapno makapagdaydayawda kas maysa a grupo. Ngem talaga kadi a kasta ti panangmatmat ti Dios? Ammuentayo ti sungbat babaen ti panangrepasotayo iti kuna ti Biblia maipapan iti pakasaritaan dagiti pudno nga agdaydayaw ken Jehova.

2. Siasino ti nagbalin nga ili ni Jehova, ken ania ti nakaidumaanda iti dadduma nga ili? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.)

² Agarup 4,000 a tawenen ti napalabas, naaddaan ni Jehova iti  maysa nga ili ditoy daga. Ni Abraham a naawagan “ti ama dagidiay amin nga addaan iti pammati” ket ulo ti maysa a sangakabbalayan nga agdagup iti ginasut. (Roma 4:11; Gen. 14:14) Imbilang isuna dagiti agtuturay iti Canaan kas “panguluen” ken trinatoda buyogen ti panagraem. (Gen. 21:22; 23:6) Nangaramid ni Jehova iti maysa a tulag ken Abraham ken kadagiti kaputotanna. (Gen. 17:1, 2, 19) Imbaga ti Dios ken Abraham: “Daytoy ti tulagko a salimetmetanyonto, iti nagbaetak ken dakayo, uray ti bin-im a sumaruno kenka: Tunggal lalaki kadakayo masapul a makugit. . . . Ket masapul nga agserbi dayta kas pagilasinan ti tulag iti nagbaetantayo.” (Gen. 17:10, 11) Gapuna, nakugit ni Abraham ken ti amin a lallaki a kameng ti sangakabbalayanna. (Gen. 17:24-27) Ti pannakakugit ket pisikal a pagilasinan a pakaidumaan dagiti kaputotan ni Abraham kas ti kakaisuna nga ili a naitulag ken Jehova.

3. Kasano a nagbalin a maysa nga ili ti kaputotan ni Abraham?

³ Ti apoko ni Abraham a ni Jacob, wenno Israel, ket naaddaan iti 12 nga annak a lallaki. (Gen. 35:10, 22b-26) Idi agangay, nagbalin dagitoy a patriarka wenno pannakaulo ti 12 a tribu ti Israel. (Ara. 7:8) Gapu iti nakaro a bisin, nagkamang ni Jacob ken ti sangakabbalayanna idiay Egipto, a sadiay a ti anakna a ni Jose ket nagbalin nga administrador iti taraon ken katalek ni Faraon. (Gen. 41:39-41; 42:6) Immadu iti kasta unay dagiti kaputotan ni Jacob ket nagbalinda a maysa a “kongregasion dagiti ili.”—Gen. 48:4; basaen ti Aramid 7:17.

4. Idi damo, ania ti kasasaad dagiti kaputotan ni Jacob idiay Egipto?

⁴ Nagtalinaed idiay Egipto dagiti kaputotan ni Jacob iti nasurok bassit a 200 a tawen, iti maysa a rehion iti Karayan Nilo a naawagan iti Gosen. (Gen. 45:9, 10) Inawat ida ni Faraon gapu ta am-ammo ken ap-apresiarenna ni Jose. (Gen. 47:1-6) Iti agarup 100 a tawen, sitatalna a nakipagnaedda kadagiti Egipcio iti babassit nga ili ken nagtarakenda kadagiti animal. Nupay kasta, karugit unay dagiti Egipcio dagiti agtartaraken iti karnero. (Gen. 46:31-34) Ngem kasapulan nga agtulnogda ken Faraon isu a pinalubosanda nga agtaeng sadiay dagiti Israelita.

5, 6. (a) Kasano a nagbaliw ti kasasaad ti ili ti Dios idiay Egipto? (b) Kasano a naispal ti biag ni Moises, ken ania ti inaramid ni Jehova para iti ilina?

⁵ Ngem bigla a nagbaliw ti kasasaad ti ili ti Dios. “Idi agangay adda timmaud iti Egipto a maysa a baro nga ari a saan a makaam-ammo ken Jose. Ket kinunana kadagiti tattaona: ‘Adtoy! Dagiti umili iti annak ti Israel ad-aduda ken nabilbilegda ngem datayo.’ Gapu itoy dagiti Egipcio pinagbalinda ti annak ti Israel nga adipen a maikuskuspil. Ket intultuloyda a pinagbalin a napait ti panagbiagda babaen ti narigat a panangadipen iti pila nga argamasa ken ladladrilio ken babaen ti tunggal kita ti panangadipen iti talon, wen, tunggal kita ti panangadipenda a nangusaranda kadakuada kas ad-adipen a maikuskuspil.”—Ex. 1:8, 9, 13, 14.

⁶ Imbilin pay ketdi ni Faraon a masapul a mapapatay ti amin a maipasngay a maladaga a lallaki nga Israelita. (Ex. 1:15, 16) Iti daydi a tiempo a nayanak ni Moises. Idi tallo a bulannan, inlemmeng ni nanangna kadagiti karunuan iti igid ti Karayan Nilo, ket sadiay a nasarakan ti anak a babai ni Faraon. Dayta a babai ti nangampon ken Moises idi agangay. Imbag laengen ta ti matalek nga inana a ni Jocabed ti nangaywan kenkuana isu a nagbalin a nasungdo nga adipen ni Jehova. (Ex. 2:1-10; Heb. 11:23-25) Nakita ni Jehova ti panagsagsagaba ti ilina ket inkeddengna nga ispalen ida babaen ken Moises tapno iruarna ida manipud Egipto. (Ex. 2:24, 25; 3:9, 10) Nagbalinda ngarud nga ili a ‘sinubbot’ wenno winayawayaan ni Jehova.—Ex. 15:13; basaen ti Deuteronomio 15:15.

7, 8. Kasano a nagbalin ti ili ni Jehova kas nasantuan a nasion?

⁷ Nupay saan pay idi nga inorganisar ni Jehova dagiti Israelita kas maysa a nasion, imbilangna idan kas ilina. Gapuna, naibilin kada Moises ken Aaron a kunaenda ken Faraon: “Daytoy ti kinuna ni Jehova a Dios ti Israel, ‘Palubosam ti ilik tapno mangrambakda iti maysa a piesta kaniak idiay let-ang.’”—Ex. 5:1.

⁸ Sa laeng naispal dagiti annak ti Israel manipud panangirurumen dagiti Egipcio kalpasan ti sangapulo a saplit ken idi natay ni Faraon ken dagiti buyotna iti Nalabaga a Baybay. (Ex. 15:1-4) Awan pay tallo a bulan kalpasanna, nangaramid ni Jehova iti maysa a tulag kadagiti Israelita iti Bantay Sinai ket inyebkasna daytoy a nakallalagip a kari: “No siiinget nga agtulnogkayto iti timekko ket pudno a salimetmetanyonto ti tulagko, iti kasta sigurado nga agbalinkayto a naisangsangayan a sanikuak manipud iti amin a sabsabali nga ili, . . . maysa a nasantuan a nasion.”—Ex. 19:5, 6.

9, 10. (a) Sigun iti Deuteronomio 4:5-8, kasano a ti Linteg indumana dagiti Israelita iti sabali a nasnasion? (b) Kasano a mapaneknekan dagiti Israelita a ‘maysada nga ili a nasantuan ken Jehova’?

⁹ Idi adda dagiti Israelita idiay Egipto, sakbay a nagbalinda nga ad-adipen, nabingbingayda iti tunggal tribu, nga indauluan dagiti pannakaulo ti pamilia, wenno patriarka. Dagitoy a pannakaulo ti pamilia, kas kadagiti immuna nga ad-adipen ni Jehova, ket nagakem kas agturay, ukom, ken padi iti bukodda a sangakabbalayan. (Gen. 8:20; 18:19; Job 1:4, 5) Ngem babaen ken Moises, impaayan ni Jehova dagiti Israelita iti kodigo ti linteg a dayta ti nangiduma kadakuada iti amin a nasion. (Basaen ti Deuteronomio 4:5-8; Sal. 147:19, 20.) Inyurnos ti Linteg nga adda dagiti agserbi a papadi. Agserbi met kas ukom dagiti “lallakay,” a mararaem gapu iti pannakaammo ken siribda. (Deut. 25:7, 8) Nangipaay ti Linteg kadagiti bilin para iti panagdaydayaw ken iti inaldaw a panagbiag dayta a baro a nasion.

¹⁰ Inulit ni Jehova dagiti lintegna kadagiti Israelita sakbay unay a simrekda iti Naikari a Daga. Imbaga kadakuada ni Moises: “No maipapan ken Jehova, inuyotannaka a mangikuna ita nga aldaw nga agbalinkanto nga ilina, maysa a naisangsangayan a sanikua, kas iti inkarina kenka, ket salimetmetamto amin a bilbilinna, ket ikabilnakanto iti ngatuen ti amin a sabsabali a nasnasion nga inaramidna, nga agbanag iti pannakaidayaw ken pakasarsaritaan ken pintas, bayat a paneknekam ti bagim a maysa nga ili a nasantuan ken Jehova a Diosmo.”—Deut. 26:18, 19.

11-13. (a) Siasino dagiti nakikadua iti ili a pinili ti Dios? (b) Ania ti kasapulan nga aramiden ti maysa a saan nga Israelita no kayatna ti agdayaw ken Jehova?

¹¹ Nupay adda idin nasion a pinili ni Jehova ditoy daga, saanna nga imparit a makipagtaeng kadakuada dagiti saan nga Israelita. Impalubosna a ti “maysa a nakadakdakkel a naglalaok a bunggoy,” pakairamanan ti dadduma nga Egipcio, ket kumuyogda iti ilina idi inispalna ida idiay Egipto. (Ex. 12:38) Bayat ti maikapito a saplit, dadduma “kadagiti adipen ni Faraon” ti nagbuteng iti sao ni Jehova ket nagbalinda a paset ti naglalaok a bunggoy a pimmanaw iti Egipto a kadua dagiti Israelita.—Ex. 9:20.

¹² Sakbay unay a binallasiw dagiti Israelita ti Karayan Jordan tapno tagikuaenda ti Canaan, imbaga kadakuada ni Moises a “masapul nga ayaten[da] ti ganggannaet” a makipagtataeng kadakuada. (Deut. 10:17-19) Rumbeng nga awaten ti ili a pinili ti Dios ti asinoman a ganggannaet a situtulok nga agtulnog kadagiti pamunganayan a linteg a naited babaen ken Moises. (Lev. 24:22)  Adda pay ketdi dagiti saan nga Israelita a nagbalin nga agdaydayaw ken Jehova. Karaman kadakuada ti Moabita a ni Ruth, a nangikuna iti Israelita a ni Noemi: “Dagiti kailiam isudanto dagiti kailiak, ket ti Diosmo Diosko.” (Ruth 1:16) Dagitoy a saan nga Israelita ket naawagan iti proselita, ket nagpakugit dagiti lallaki kadakuada. (Ex. 12:48, 49) Inawat ida ni Jehova kas kameng ti pinilina nga ili.—Num. 15:14, 15.

¹³ Ipakita ti maysa kadagiti kararag ni Solomon nga inanamongan ni Jehova dagiti saan nga Israelita nga agdaydayaw kenkuana. Inkararagna idi maidedikar ti templo: “[Maipapan] iti ganggannaet a saan a paset ti ilim nga Israel ken pudno nga umay manipud adayo a daga gapu iti naindaklan a naganmo ken iti napigsa nga imam ken iti siuunnat a takiagmo, ket pudno nga umayda ket agkararagda a sumango iti daytoy a balay, no kasta sika umimdengka koma manipud langlangit, manipud naipasdek a disso a pagnanaedam, ket aramidemto ti maitunos iti isuamin nga umawagan kenka ti ganggannaet; tapno amin dagiti ili ti daga maammuanda ti naganmo ket agbutengda kenka a kas met laeng ti panagbuteng ti ilim nga Israel, ken maammuanda a ti naganmo nayawag iti daytoy a balay nga imbangonko.” (2 Cron. 6:32, 33) Uray idi kaaldawan ni Jesus, inanamongan met ni Jehova dagiti saan nga Israelita a mayat nga agdayaw kenkuana a kadua ti pinilina nga ili.—Juan 12:20; Ara. 8:27.

14-16. (a) Iti ania a pamay-an nga agbalin dagiti Israelita kas nasion dagiti saksi maipaay ken Jehova? (b) Ania ti mainanama iti agdama nga ili ti Dios?

¹⁴ Nagdaydayaw dagiti Israelita iti Diosda a ni Jehova, idinto ta nagdaydayaw met ti sabsabali a nasion iti bukodda a didiosen. Idi tiempo ni propeta Isaias, indilig ni Jehova ti kasasaad ti lubong iti mapaspasamak iti maysa a korte. Imbagana a no pudno dagita a didios, masapul a mangpataudda kadagiti saksida. Kinunana: “Dagiti nasion maummongda koma amin a sangsangkamaysa iti maysa a lugar, ket dagiti nasional a bunggoy maurnongda koma a sangsangkamaysa. Siasino [kadagiti diosda] ti adda kadakuada a makaibaga iti daytoy? Wenno maipangngegda aya kadatayo uray ti immuna a bambanag? Iparangda koma  dagiti saksida, tapno maideklara ida a nalinteg, wenno denggenda koma ken kunaenda, ‘Isu ti kinapudno!’”—Isa. 43:9.

¹⁵ Dagiti didios ti nasnasion saanda a nakapataud iti aniaman a pammaneknek a pudnoda a dios, agsipud ta imahenda laeng a di makasao ken kasapulan a mabagkat. (Isa. 46:5-7) Iti sabali a bangir, imbaga ni Jehova iti ilina nga Israel: “Dakayo dagiti saksik, . . . ti mismo nga adipenko a pinilik, tapno maammuanyo ket maaddaankayo iti pammati kaniak, ken tapno maawatanyo a siak met laeng Daydiay. Iti kasakbayak awan ti nabukel a Dios, ket iti kalpasak agtultuloy nga awan. Siak—siak ni Jehova, ket malaksid kaniak awan ti manangisalakan. . . . Gapuna dakayo dagiti saksik, . . . ket siak ti Dios.”—Isa. 43:10-12.

¹⁶ Kas dagiti saksi iti maysa a korte, maysa a dayaw para kadagiti Israelita a paneknekan a ni Jehova ti kakaisuna a pudno a Dios. Inawaganna ida iti “ili a binukelko maipaay kaniak, tapno isaritada koma ti pakaidaydayawak.” (Isa. 43:21) Isuda ti ili a mangaw-awit iti naganna. Gapu ta winayawayaan ida ni Jehova manipud Egipto, manamnama a suportaranda ti kinasoberanona iti sanguanan ti dadduma nga ili ditoy daga. Ti determinasionda ket kas iti imbaga idi agangay ni propeta Mikias a determinasion ti agdama ita nga ili ti Dios: “Amin dagiti ili, iti biangda, magnadanto tunggal maysa iti nagan ti diosna; ngem datayo, iti biangtayo, magnatayto iti nagan ni Jehova a Diostayo agingga iti tiempo a di nakedngan, iti mismo nga agnanayon.”—Mik. 4:5.

17. Iti imatang ni Jehova, kasano a nagbalin ti Israel a kas ‘nakapuy a ganggannaet nga ubas’?

¹⁷ Makapaladingit ta saan a nagmatalek ti Israel iti Diosda a ni Jehova. Nagpaimpluensiada kadagiti nasion nga agdaydayaw kadagiti didiosen a kayo ken bato. Agarup 2,800 a tawenen ti napalabas, insurat ni propeta Oseas: “Ti Israel maysa a kumapkapuy a puon ti ubas . . . pinaaduna dagiti altarna . . . Ti pusoda nagbalin a managinsisingpet; ita masarakanto ida a nakabasol.” (Os. 10:1, 2) Agarup 150 a tawen kalpasanna, insurat ni Jeremias dagitoy a sasao ni Jehova iti di matalek nga ilina: “Immulaka a kas napili a nalabaga nga ubas, isuamin dayta maysa a pudno a bukel. Gapuna kasano a nagbalinka kaniak a nakapuy a sarsaringit ti ganggannaet nga ubas? . . . Sadino ti ayan ti didiosmo nga inaramidmo maipaay iti bagim? Tumakderda koma no maisalakandaka iti tiempo ti didigram . . . Ti bukodko nga ili—nalipatandak.”—Jer. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Kasano nga impakpakauna ni Jehova a mangbukelto iti maysa a baro nga ili maipaay iti naganna? (b) Anianto ti mausig iti sumaruno nga artikulo?

¹⁸ Rinuker a bunga ti napataud ti Israel gapu ta saanda a nagdaydayaw ken Jehova iti umiso a pamay-an. Saanda a nagbalin a matalek a saksina gapu ta nagdaydayawda kadagiti didiosen. Gapuna, imbaga ni Jesus kadagiti managinsisingpet a Judio nga agtuturay idi kaaldawanna: “Ti pagarian ti Dios maikkatto kadakayo ket maited iti nasion a mangpatpataud kadagiti bungana.” (Mat. 21:43) Dagidiay laeng karaman iti “baro a tulag,” nga impakpakauna ni Jehova babaen ken propeta Jeremias, ti makapagbalin a paset dayta a baro a nasion, ti naespirituan nga Israel. Kinuna ni Jehova maipapan kadagiti naespirituan nga Israelita nga agbalin a karaman iti dayta a baro a tulag: “Agbalinakto a Diosda, ket isuda agbalindanto nga ilik.”—Jer. 31:31-33.

¹⁹ Idi saan a nagbalin a matalek ti Israel, pinili ni Jehova ti naespirituan nga Israel kas ilina idi umuna a siglo. Ngem siasino ita ti ilina ditoy daga? Kasano a maammuan dagidiay agtarigagay nga agserbi iti Dios no siasino dagiti pudno nga agdaydayaw iti Dios? Mausig daytoy iti sumaruno nga artikulo.