1. Bantu ya nkaka ke yindulaka nki na yina me tala bansadi ya Nzambi na ntoto?

BANTU mingi ke monaka nde mabundu na bo ya Kikristu to mabundu ya nkaka ke salaka ata kima mosi ve sambu na mambote ya bantu. Bankaka ke tubaka nde Nzambi lenda ndima ve bantu ya mabundu yai sambu malongi mingi yina bo ke longaka ke wakanaka ve ti kieleka ya Biblia mpi sambu bo kele ve ti bikalulu ya mbote. Ata mpidina, bo ke yindulaka mpi nde kele ti bantu ya masonga na mabundu yina, mpi nde Nzambi ke monaka bo mpi ke ndimaka bo bonso bansadi na yandi. Bantu yango ke yindulaka nde yo kele mfunu ve na kubasika na mabundu yina ya luvunu sambu na kusambila Nzambi na dibundu mosi kaka ya kieleka. Keti bangindu ya mutindu yai ke wakana ti mabanza ya Nzambi? Sambu na kubaka mvutu na ngiufula yai, bika beto tadila disolo ya bansadi ya kieleka ya Yehowa ya ntangu ya ntama.

2. Banani Yehowa solaka na kuvanda bantu na yandi, inki vandaka kumonisa nde dikanda ya Abrahami mpamba vandaka bantu ya Nzambi? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

² Bamvula 4 000 me luta, Yehowa solaka bantu na ntoto sambu na kuvanda bantu na yandi. Abrahami, yina Biblia ke binga  “tata ya bantu yonso yina kele ti lukwikilu,” vandaka mfumu ya dibuta mosi yina vandaka ti bantu mingi. (Bar. 4:11; Kuy. 14:14) Bamfumu ya Kanana vandaka kubinga yandi “mfumu ya nene” mpi bo vandaka kuzitisa yandi. (Kuy. 21:22; 23:6) Yehowa salaka kuwakana ti Abrahami mpi bantu ya dibuta na yandi. (Kuy. 17:1, 2, 19) Nzambi zabisaka Abrahami nde: “Beno fweti sala mambu yai: Na beno yonso konso bakala beno fweti tula yandi na luyotisu. . . . Mambu yai ta songa nde kuwakana kele na mono ti beno.” (Kuy. 17:10, 11) Yo yina, Abrahami ti babakala yonso ya dikanda na yandi salaka luyotisu. (Kuy. 17:24-27) Luyotisu vandaka kidimbu yina vandaka kumonisa nde, dikanda ya Abrahami mpamba salaka kuwakana ti Yehowa.

3. Inki mutindu bantekolo ya Abrahami kumaka mingi?

³ Yakobi, ntekolo ya Abrahami yina bo kumaka mpi kubinga Izraele, butaka bana 12 ya babakala. (Kuy. 35:10, 22b-26) Na nima ya bamvula mingi, bana yina kumaka batata ya mabuta ya bikanda 12 ya Izraele. (Bis. 7:8) Sambu nzala kotaka na Izraele, Yakobi ti bana na yandi kwendaka na Ezipte, kisika mwana na yandi Yozefi vandaka kilandi ya Farao mpi mfumu yina vandaka kutala madia. (Kuy. 41:39-41; 42:6) Bantekolo ya Yakobi kumaka “makanda mingi ya bantu.”—Kuy. 48:4; tanga Bisalu 7:17.

4. Inki bangwisana bantu ya Ezipte vandaka ti yo ntete ti bantu ya dikanda ya Yakobi?

⁴ Bana ya Yakobi zingaka na Ezipte na bwala Goshene na nsungi ya bamvula kuluta 200. (Kuy. 45:9, 10) Yo ke monana nde na bamvula 100 ya ntete, bo vandaka kuzinga na ngemba mpi na bangwisana ya mbote ti bantu ya Ezipte; bo vandaka kuzinga na babwala sambu na kusansa bitwisi na bo. Farao vandaka kubaka bo mbote, sambu yandi zabaka Yozefi mbote mpi vandaka kuzola yandi. (Kuy. 47:1-6) Bantu ya Ezipte vandaka kuvweza bantu yina vandaka kusansa mameme. (Kuy. 46:31-34) Ata mpidina, bo ndimaka nde bantu ya Izraele kuzinga ti bo.

5, 6. (a) Inki mutindu luzingu ya bantu ya Nzambi sobaka na Ezipte? (b) Inki mutindu Nzambi taninaka luzingu ya Moize, mpi nki Yehowa salaka sambu na bantu na yandi yonso?

⁵ Kansi, luzingu ya bansadi ya Nzambi sobaka mpenza. “Ntangu yai bo tulaka mfumu ya nkaka na nsi ya Ezipte, mfumu yina zabaka Yozefi ve. Yandi tubaka na bantu na yandi nde: ‘Atasio! Bantu yai ya Israele me kuma mingi, bo me kuma mpi ngolo mingi kuluta beto.’ Yo yina bo pesaka bo bisalu ya ngolo-ngolo bonso bampika. Luzingu ya bantu ya Israele kumaka mpasi mpenza sambu na kisalu ya nku ya bo vandaka kupesa bo, na kusala babriki ti bisalu ya mutindu na mutindu na bilanga.”—Kub. 1:8, 9, 13, 14.

⁶ Nkutu, Farao pesaka nsiku nde bo fwa bana yonso ya babakala yina Baebreo vandaka kubuta. (Kub. 1:15, 16) Moize butukaka na nsungi yina. Ntangu yandi lungisaka bangonda tatu, mama na yandi bumbaka yandi na matiti yina vandaka na lweka ya Nzadi ya Nile, kisika mwana ya Farao ya nkento monaka yandi. Na nima, mwana ya Farao sansaka Moize bonso mwana na yandi. Nzambi pesaka nzila nde Yokebedi, nsadi na yandi ya kwikama mpi mama ya Moize, kusansa Moize ntangu yandi vandaka mwana, mpi Moize kumaka nsadi ya kwikama ya Yehowa. (Kub. 2:1-10; Baeb. 11:23-25) Yehowa “monaka” luzingu ya mpasi ya bantu na yandi, yo yina yandi bakaka lukanu ya kubasisa bo na kimpika, na nzila ya Moize. (Kub. 2:24, 25; 3:9, 10) Ebuna, bo zolaka kukuma bantu yina Yehowa ‘sumbaka diaka.’—Kub. 15:13; tanga Kulonga 15:15.

7, 8. Inki mutindu bantu ya Yehowa kumaka dikanda ya santu?

⁷ Ata Yehowa yidikaka ntete ve bantu  ya Izraele bonso dikanda, yandi ndimaka bo bonso bantu na yandi. Nkutu, Yehowa pesaka Moize mpi Aroni ntuma ya kuzabisa Farao nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi ya Israele, ke tuba nde: ‘Bika bantu na mono bo kwenda kusala fete kuna na ntoto ya zelo na zelo sambu na kukumisa mono.’”—Kub. 5:1.

⁸ Yehowa pesaka bantu ya Ezipte bandola kumi mpi fwaka Farao ti basoda na yandi na Nzadi-Mungwa ya Mbwaki sambu na kubasisa bantu ya Izraele na kimpika. (Kub. 15:1-4) Bangonda kiteso ya tatu na nima, Yehowa salaka kuwakana ti bantu ya Izraele na Ngumba ya Sinai mpi pesaka bo lusilu yai: ‘Kana beno wila mono mpi kulanda bansiku ya kuwakana ya mono wakanaka ti beno, beno ta vanda bantu na mono mosi mpenza. Dikanda mosi ya santu.’—Kub. 19:5, 6.

9, 10. (a) Na kutadila Kulonga 4:5-8, inki mutindu Nsiku sadisaka dikanda ya Izraele na kuvanda ya kuswaswana ti makanda ya nkaka? (b) Yo lombaka nde bantu ya Izraele kusala nki sambu na kumonisa nde bo kele ‘dikanda ya santu’ ya Yehowa?

⁹ Na ntwala nde bantu ya Izraele kukuma bampika na Ezipte, bo vandaka ya kuyidika na bikanda yina batata ya mabuta vandaka kutwadisa. Bamfumu yai ya mabuta vandaka kulungisa mukumba ya bamfumu, bazuzi mpi banganga-nzambi na mabuta na bo kaka mutindu bansadi ya Nzambi yina zingaka na ntwala na bo vandaka kusala. (Kuy. 8:20; 18:19; Yobi 1:4, 5) Na nzila ya Moize, Yehowa pesaka bantu ya Izraele bansiku yina ta sala nde luzingu na bo kuswaswana ti ya bantu ya makanda ya nkaka. (Tanga Kulonga 4:5-8; Nk. 147:19, 20) Nsiku pesaka kisalu ya kinganga-nzambi na kimvuka mosi ya bantu. Diaka, “bambuta” ya mayele vandaka ti mukumba ya kusambisa makambu. (Kul. 25:7, 8) Nsiku tubilaka mpi mutindu dikanda yai ya mpa ta sambilaka Nzambi mpi mambu ya nkaka yina bo ta salaka.

¹⁰ Ntangu bantu ya Izraele kumaka pene-pene ya kukota na ntoto ya lusilu, Yehowa tendudilaka bo diaka nsiku mpi Moize tubilaka bo nde: ‘Bubu yai Mfumu Nzambi me ndima beno nde beno kele bantu na yandi mpenza, mutindu yandi tubaka; ebuna yandi ke songa beno na kulanda bansiku na yandi yonso. Yandi ta kumisa beno bantu ya nene, kuluta bantu yonso ya yandi salaka. Beno ta vanda bantu na yandi kana beno ke sala bikesa na kuvanda dikanda ya santu.’—Kul. 26:18, 19.

11-13. (a) Banani kumaka kuvukana ti bansadi ya Nzambi? (b) Yo lombaka nde bantu ya makanda yina ke zola kusambila Yehowa kusala nki?

¹¹ Ata Yehowa solaka bantu ya Izraele mpamba na kuvanda dikanda na yandi, yandi buyaka ve nde bantu ya nkaka yina vandaka ve bantu ya Izraele kuzinga kumosi ti bo. Yandi ndimaka nde, ‘bantu mingi ya nkaka’ yina vandaka ve bantu ya Izraele, tanga mpi bantu ya Ezipte, kukwenda ti bantu ya Izraele ntangu bo basikaka na Ezipte. (Kub. 12:38) Na nima ya ndola ya 7, bantu ya nkaka ‘na kati ya bansadi ya Farao’ kumaka kutina Yehowa boma; ntembe kele ve nde, bo mpi vandaka na kati ya bantu yina basikaka na Ezipte kumosi ti bantu ya Izraele.—Kub. 9:20.

¹² Ntangu bantu ya Izraele kumaka pene-pene ya kusabuka Nzadi ya Yordani sambu na kubotula insi Kanana, Moize zabisaka bo nde bo fwete “zola banzenza” yina vandaka kuzinga ti bo. (Kul. 10:17-19) Yo lombaka nde bantu yina Nzambi solaka kundima banzenza yonso yina vandaka kuzinga ti bo, mpi bayina vandaka kuzitisa bansiku yina Moize pesaka. (Levi 24:22) Bantu ya nkaka na kati ya banzenza yai kumaka bansadi ya Yehowa; na mutindu yina, bo monisaka mawi bonso ya Ruti, nkento mosi ya Moabi yina zabisaka Naomi, nkento mosi ya Izraele nde: ‘Bantu na nge ta vanda bantu na mono, mpi Nzambi na nge  Nzambi na mono.’ (Ruti 1:16) Banzenza yina kumaka baprozelite, mpi babakala yina vandaka na kati na bo salaka luyotisu. (Kub. 12:48, 49) Yehowa kotisaka bo mpi na kimvuka ya bantu yina yandi solaka.—Kut. 15:14, 15.

¹³ Kisambu yina Salomo salaka na kilumbu ya nkinsi ya kukangula tempelo yina yandi tungaka, ke monisa nde bo bakaka bangidika sambu na banzenza yina vandaka kuvukana ti bo; yandi sambaka nde: “Kana nzenza kuna na ntoto ya ntama ya yandi ke bikalaka yandi wa nsangu ya lukumu na nge ti mambu ya nene ya nge me sala na bantu na nge, kana yandi kwisa kusamba nge na nzo yai, pana nge Mfumu Nzambi kuna na zulu ya nge kele, wa bisambu na yandi, sala mambu yina ya yandi ke lomba nge, mpidina bantu yonso ya nsi-ntoto ta zaba nge, bo ta tinaka nge boma mutindu bantu na nge bantu ya Israele ke salaka; bo ta zaba mpi nde nzo yai ya mono me tunga kele sambu na kusamba nge.” (2 Bans. 6:32, 33) Na bilumbu ya Yezu mpi, yo vandaka mutindu mosi, kana muntu ya makanda ke zola kusambila Yehowa, yandi fwete vukana ti bansadi na yandi.—Yoa. 12:20; Bis. 8:27.

14-16. (a) Na nki mutindu bantu ya Izraele kumaka bambangi ya Yehowa? (b) Yehowa ke zola nde bantu na yandi kusala nki?

¹⁴ Bantu ya Izraele vandaka kusambila Yehowa, Nzambi na bo, kansi bantu ya makanda vandaka kusambila banzambi ya luvunu. Na bilumbu ya profete Yezaya, Yehowa fwanisaka mambu ya nsi-ntoto ti mambu yina bo ke sambisa na tribinale. Yandi lombaka banzambi ya bantu ya makanda na kubasisa bambangi na bo mpi kupesa banzikisa yina ke ndimisa nde bo kele banzambi, yandi tubaka nde: “Bantu yonso ya nsi-ntoto bo kwisa kisika mosi, bo kwisa kuvukana, mono yula bo makambu. Nani na kati ya banzambi na bo me zabisaka mambu ke kwisa na ntwala? Nki nzambi me tubaka ntete mambu yina ke bwa ntangu yai? Bo basisa batemwe [bambangi] na bo na kusonga nde bo me tuba luvunu ve, ebuna beto kundima nde: ‘Yo kele ya kieleka.’”—Yez. 43:9.

¹⁵ Banzambi ya bantu ya makanda pesaka ve banzikisa ya ke ndimisa nde bo kele banzambi. Bo vandaka biteki ya mpamba yina ke tubaka ve mpi ke tambulaka  ve. (Yez. 46:5-7) Kansi, Yehowa zabisaka bansadi na yandi nde: “Israele, nge kele temwe [mbangi] na mono, mono solaka nge na kuvanda muntu na mono; mpidina nge kuzaba mono, nge kundima mono, nge kubakisa mbote-mbote nde yai mono Nzambi. Na ntwala na mono, nzambi yankaka vandaka ve, na nima na mono, nzambi yankaka ta vanda mpi ve. Mono muntu kele Mfumu Nzambi; ngulusi ya nkaka kele ve, kaka mono. . . . Mpidina beno kele batemwe na mono. Mono muntu kele Nzambi.”—Yez. 43:10-12.

¹⁶ Bonso bambangi yina fwete tuba na tribinale sambu na ngiufula ya kuzaba, “Nani kele Nzambi ya Kuluta Kuzanguka?,” yo lombaka nde bantu yina Yehowa solaka kumonisa na meso ya bantu mpi na pwelele yonso nde Yehowa kele Nzambi ya kieleka. Yandi bingaka bo ‘bantu ya mono yidikaka sambu na mono mosi, sambu na kupesa mono lukumu!’ (Yez. 43:21) Bo vandaka bantu yina vandaka kunata zina na yandi. Sambu Yehowa sumbaka bo na Ezipte, yo lombaka nde bo lemfukila yandi mpi kupesa yandi lukumu sambu na kumonisa nde yandi kele Mfumu na bo. Yo lombaka mpi nde mutindu na bo ya kuzinga kuwakana ti ya bansadi ya Nzambi ya bilumbu na beto yina profete Mika tubilaka nde: “Bantu yonso ta tambula, konso muntu na zina ya nzambi na yandi, kansi beto, beto ta tambula na zina ya Yehowa Nzambi na beto mvula na mvula.”—Mis. 4:5, NW.

17. Na nki mutindu bantu ya Izraele kumaka vinu ya kupola na meso ya Yehowa?

¹⁷ Diambu ya mawa kele nde, bantu ya Izraele bikalaka ve ya kwikama na Yehowa. Bo landaka bantu ya makanda yina vandaka kusambila banzambi ya biteki. Na mvu-nkama ya 8 N.T.B., profete Ozea sonikaka nde: “Izraele kele vinu ya kubeba . . . Yandi ke kumisa bamesa-kimenga na yandi mingi . . . Bantima na bo kele luvunu; yo ta monana ntangu yai nde bo me sala mbi.” (Ozea 10:1, 2, NW) Mvu-nkama mosi ti ndambu na nima, Yeremia sonikaka mambu yina Yehowa zabisaka yandi sambu na bansadi ya Yehowa yina ya kukonda kwikama: “Si mono kunaka nge bonso nti ya vinu ya mbote, mono kunaka nge bonso mbuma ya kitoko mpenza. Kansi tala mutindu nge me kuma! Nge kele bonso nti ya vinu ya kupola yina kele diaka na mfunu ve. Wapi banzambi yina ya beno salaka beno mosi? . . . Bantu na mono me vila mono.”—Yer. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Inki mutindu Yehowa monisaka na ntwala nde yandi ta basisa dikanda ya mpa yina ta nata zina na yandi? (b) Inki beto ta tadila na disolo yina ke landa?

¹⁸ Na kisika ya kusambila Nzambi na mutindu ya mbote, kubuta bambuma ya mbote mpi kusala mambu bonso bambangi ya kwikama ya Nzambi, bantu ya Izraele butaka bambuma ya kupola na mutindu bo sambilaka banzambi ya biteki. Yo yina, Yezu zabisaka bamfumu ya mabundu ya luvunu ya bilumbu na yandi nde: “Bo ta katula Kimfumu ya Nzambi na maboko na beno mpi bo ta pesa yo na dikanda mosi yina ta buta bambuma na yo.” (Mat. 21:43) Kaka bantu yina kele na “kuwakana ya mpa,” yina Yehowa tubilaka na nzila ya profete Yeremia lenda kuma dikanda ya mpa, disongidila Izraele ya kimpeve. Yehowa tubaka na ntwala sambu na bantu ya Izraele ya kimpeve, yina ta vanda na kati ya kuwakana ya mpa nde: “Mono ta vanda Nzambi na bo, ebuna bo bo ta vanda bantu na mono.”—Yer. 31:31-33.

¹⁹ Sambu bantu ya Izraele bikalaka ve ya kwikama, na mvu-nkama ya ntete Yehowa solaka Izraele ya kimpeve na kuvanda bantu na yandi. Kansi, banani bubu yai kele bantu na yandi? Inki mutindu bantu ya ntima-mbote lenda zaba bansadi ya kieleka ya Nzambi? Disolo yina ke landa ta pesa bamvutu na bangiufula yai.