1. Andũ amwe makoragwo na mawoni marĩkũ megiĩ andũ arĩa Ngai etĩkagĩra?

ANDŨ aingĩ ũmũthĩ nĩ metĩkagĩra atĩ ndini iria nene cia Gĩkristiano na iria itarĩ cia Gĩkristiano, itikoragwo na ũguni mũnene harĩ andũ. Andũ amwe nĩ monete atĩ ndini icio nĩ inyararithagia Ngai kũgerera morutani ma cio na mĩthiĩre mĩũru ya arũmĩrĩri a cio, na nĩ ũndũ ũcio itingĩkorũo igĩtĩkĩrĩka nĩ Ngai. O na kũrĩ ũguo, metĩkagia atĩ thĩinĩ wa ndini ciothe nĩ kũrĩ andũ amwe arĩa Ngai onaga marĩ ega na akametĩkĩra. Mationaga bata wa andũ ta acio kuuma ndini-inĩ icio cia maheeni magathathaiye Ngai meyamũranĩtie nacio. Hihi macio nĩmo mawoni ma Ngai? Nĩguo tuone macokio ma kĩũria kĩu, rekei tũthuthurie ũrĩa Maandĩko moigaga igũrũ rĩgiĩ athathaiya a ma a Jehova a tene.

2. Nĩa maamũrirũo magĩtuĩka andũ a Jehova, na nĩ kĩĩ kĩoonanagia atĩ maarĩ ngũrani na andũ arĩa angĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

² Kĩndũ mĩaka 4,000 mĩhĩtũku, nĩ kũrĩ andũ Jehova aamũrire gũkũ thĩ matuĩke ake. Bibilia ĩtaga Iburahimu “ithe wa andũ arĩa othe metĩkĩtie,” na nĩwe warĩ mũtongoria wa nyũmba yake ĩrĩa  yarĩ na andũ magana maingĩ. (Rom. 4:11; Kĩam. 14:14) Atongoria thĩinĩ wa Kanaani maamuonaga arĩ “mũnene mũige nĩ Ngai” na nĩ maamũtĩĩte mũno. (Kĩam. 21:22; 23:6) Nĩ kũrĩ kĩrĩkanĩro Jehova aarĩkanĩire hamwe na Iburahimu na njiarũa ciake. (Kĩam. 17:1, 2, 19) Eerire Iburahimu ũũ: “Na rĩrĩ, kĩrĩkanĩro gĩakwa, kĩrĩa mũgũtũũra mũrũmĩrĩire, giitũ na inyuĩ na mbeũ yaku ya thutha, nĩkĩo gĩkĩ: atĩ mũndũ o wothe wĩ thĩinĩ wanyu wa mũthemba wa arũme no kinya akarua. . . . Naguo ũndũ ũcio ũtuĩke rũũri rũa atĩ he kĩrĩkanĩro giitũ na inyuĩ.” (Kĩam. 17:10, 11) Nĩ ũndũ ũcio, Iburahimu na arũme othe arĩa maarĩ thĩinĩ wa nyũmba yake makĩrua. (Kĩam. 17:24-27) Kũrua kwarĩ rũũri rwa kuonania atĩ njiarũa cia Iburahimu no o andũ arĩa tu maarĩ thĩinĩ wa kĩrĩkanĩro hamwe na Jehova.

3. Njiarũa cia Iburahimu ciongererekire atĩa?

³ Jakubu kana Isiraeli, ũrĩa waciarĩtwo nĩ mũriũ wa Iburahimu aarĩ na anake 12. (Kĩam. 35: 10, 22b-26) Anake acio nĩo mangĩacokire gũtuĩka maithe kana atongoria a mĩhĩrĩga ĩrĩa 12 ya Isiraeli. (Atũm. 7:8) Rĩrĩa kwagĩire ng’aragu, Jakubu na andũ a nyũmba yake nĩ maathamĩire Misiri kũrĩa mũriũ wake, Jusufu, aatuĩtwo nĩ Firauni mũrori wa bũrũri wothe wa Misiri. (Kĩam. 41:39-41; 42:6) Njiarũa cia Jakubu nĩ ciaingĩhire mũno nginya igĩtuĩka “kĩrĩndĩ kĩa ndũrĩrĩ.”—Kĩam. 48:4; thoma Atũmwo 7:17.

4. Kĩambĩrĩria-inĩ Amisiri maaikaranagia atĩa na njiarũa cia Jakubu?

⁴ Njiarũa cia Jakubu ciatũũrire Gosheni bũrũri-inĩ wa Misiri makĩria ma mĩaka 200. (Kĩam. 45:9, 10) Kuonekaga atĩ kwa ihinda rĩa kĩndũ mĩaka 100 maaikaranagia na Amisiri marĩ na thayũ. Maatũũraga tũtaũni-inĩ tũrĩa tũnini na maarĩ arĩithi a ng’ombe na mbũri. Maanyitĩtwo ũgeni na njĩra nene nĩ Firauni tondũ nĩ oĩ Jusufu, na maarĩ na ũiguano nake. (Kĩam. 47:1-6) O na gũtuĩka Amisiri nĩ maathũũrĩte arĩithi a mahiũ, no mũhaka mangĩathĩkĩire Firauni, metĩkĩre Aisiraeli maikare kũu.—Kĩam. 46:31-34.

5, 6. (a) Maũndũ ma andũ a Ngai maagarũrũkire atĩa bũrũri-inĩ wa Misiri? (b) Musa aahonokirio atĩa, na Jehova eekĩire andũ ake atĩa?

⁵ Ĩndĩ maũndũ ma andũ a Ngai nĩ maacokire makĩgarũrũka o rĩmwe. “Hĩndĩ ĩo gũkĩgĩa mũthamaki ũngĩ wa gũthamaka bũrũri ũcio wa Misiri, nake agĩkorũo atoĩ ũhoro wa Jusufu. Nake akĩĩra andũ ake ũũ, Atĩrĩrĩi, andũ aya, ciana ici cia Isiraeli, nĩikĩingĩhĩte mũno, o na ningĩ nĩitũkĩrĩtie hinya. Nao andũ a Misiri makĩrutithia ciana cia Isiraeli wĩra na hinya mũno; nao magĩtũma mĩtũũrĩre yacio ĩgĩe na ruo rũkĩru nĩ ũndũ wa thĩna, nĩ ũndũ wa wĩra ũrĩa ciarutithagio wa hinya, wa gũthondeka thimiti, o na kũũmba matubarĩ, o na mĩthemba mĩingĩ ya wĩra ũrĩa warutagwo mĩgũnda. O ũguo taguo, mawĩra-inĩ mothe marĩa maacirutithagia nĩmaacihinyagĩrĩria mũno.”—Tham. 1:8, 9, 13, 14.

⁶ Firauni agĩcoka agĩathana atĩ twana tuothe twa tũhĩĩ twa Ahibirania twaciarũo tũkoragwo. (Tham. 1:15, 16) Ihinda-inĩ rĩu nĩrĩo Musa aaciarirũo. Akinyia mĩeri ĩtatũ, nyina akĩmũhitha ithanjĩ-inĩ hũgũrũrũ-inĩ cia Rũĩ rwa Nailo, na hau nĩho mwarĩ wa Firauni aamũkorire na akĩmwĩyoera agĩtuĩka mwana wake. Ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ, ũnini-inĩ wake Musa aarerirũo nĩ Jokebedi, ũrĩa warĩ nyina mũmũciari. Nĩ ũndũ ũcio, Musa agĩtuĩka ndungata njĩhokeku ya Jehova. (Tham. 2:1-10; Ahib. 11:23-25) Jehova nĩ ‘abaarire’ mĩnyamaro ĩrĩa andũ ake maarĩ nayo, na agĩtua itua rĩa kũhũthĩra Musa kũmahonokia kuuma kũrĩ thũ ciao. (Tham. 2:24, 25; 3:9, 10) Nĩ ũndũ ũcio, magĩtuĩka andũ ‘makũũrĩtwo’ nĩ Jehova.—Tham. 15:13; thoma Gũcokerithia Maathani 15:15.

7, 8. Andũ a Jehova maatuĩkire rũrĩrĩ rũamũre atĩa?

⁷ O na gũtuĩka Jehova ndaakoretwo atuĩte Aisiraeli rũrĩrĩ rũrĩ na mawatho na rũrĩ na athĩnjĩri-Ngai, aamonaga marĩ o andũ ake. Nĩkĩo eerire Musa na Haruni meere Firauni ũũ: “Jehova o we Ngai wa Isiraeli ekuuga ũũ: Reka andũ akwa mathiĩ, nĩ getha makagĩe na gĩathĩ gĩa kũndungatĩra kũu werũ-inĩ.”—Tham. 5:1.

⁸ Nĩguo Jehova ahonokie ciana cia Isiraeli kuuma ũkombo-inĩ, aareheire andũ a Misiri mahũũra ikũmi, agĩcoka akĩanangĩra Firauni na mbũtũ ciake iria-inĩ Itune. (Tham. 15:1-4) Kĩndũ mĩeri ĩtatũ thutha ũcio, Jehova nĩ aathondekire kĩrĩkanĩro na Aisiraeli marĩ kĩrĩma-inĩ gĩa Sinai, akĩmera ũũ: “Rĩu mũngĩathĩka mũigue mũgambo wakwa na ma o ma, na mũmenyagĩrĩre kĩrĩkanĩro giitũ na inyuĩ, ti-itherũ nĩmũgũtuĩka ta mũrĩ kĩndũ gĩakwa kĩĩ bata mũno kĩamũrĩtwo gũkĩra andũ a ndũrĩrĩ iria ingĩ ciothe, . . . rũrĩrĩ rũamũre.”—Tham. 19:5, 6.

9, 10. (a) Kũringana na Gũcokerithia Maathani 4:5-8, Watho waamũranagia Aisiraeli na andũ arĩa angĩ na njĩra ĩrĩkũ? (b) Aisiraeli mangĩonanirie atĩa atĩ maarĩ “rũrĩrĩ rũamũrĩirũo Jehova”?

⁹ Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ mbere ĩyo, Aisiraeli maatongoragio nĩ maithe mao, arĩa maatungataga marĩ aathani, acirithania, na athĩnjĩri-Ngai. Ĩyo nĩyo njĩra ĩrĩa maarũmagĩrĩra marĩ Misiri matanatuo ngombo. (Kĩam. 8:20; 18:19; Ayub. 1:4, 5) O na kũrĩ ũguo, kũgerera kũrĩ Musa, Jehova nĩ aamaheire watho ũrĩa ũngĩatũmire makũrĩkanage kuuma kũrĩ ndũrĩrĩ iria ingĩ ciothe. (Thoma Gũcokerithia Maathani 4:5-8; Thab. 147:19, 20.) Rungu rwa Watho ũcio nĩ maagĩire na athĩnjĩri-Ngai, nao “athuri a itũũra” arĩa maahetwo gĩtĩo nĩ ũndũ wa ũũgĩ na ũtaũku wao nĩo maatungatagĩra marĩ acirithania. (Gũcok. 25:7, 8) Watho ũcio nĩguo wamatongoragia ũthathaiya-inĩ wao na mĩikarĩre-inĩ yao ya o mũthenya.

¹⁰ Kahinda kanini Aisiraeli matanatonya Bũrũri wa Kĩĩranĩro, Jehova nĩ aamaririkanirie mawatho marĩa aamaheete. Musa aamerire ũũ: “Jehova nĩoimbũranĩire ũmũthĩ atĩ wee wĩ rũrĩrĩ rwĩ bata mũno rũamũrĩirũo wee mwene, o ta ũrĩa aakwĩrĩire, na atĩ nĩ wega ũikarage ũrũmĩtie maathani make mothe; na atĩ nĩegũkũnenehia gũkĩra ndũrĩrĩ iria ingĩ ciothe iria ombire, ũhoro-inĩ wa ngumo, na kũgĩa igweta, o na gũtĩĩka; na atĩ ũtuĩke rũrĩrĩ rũamũrĩirũo Jehova Ngai waku, o ta ũrĩa oigĩte.”—Gũcok. 26:18, 19.

11-13. (a) Nĩa maambĩrĩirie kũnyitanĩra na andũ a Ngai? (b) Mũndũ ũtaarĩ Mũisiraeli aagĩrĩirũo gwĩka atĩa angĩendire gũthathaiya Jehova?

¹¹ O na gũtuĩka gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo Jehova nĩ aagĩte na rũrĩrĩ gũkũ thĩ-rĩ, ndaagiririe andũ arĩa mataarĩ Aisiraeli matũũranie na andũ ake. Nĩ eetĩkĩrire ‘kĩrĩndĩ kĩa andũ aingĩ athombocanu,’ mataarĩ Aisiraeli, amwe ao marĩ Amisiri, marũmĩrĩre andũ ake rĩrĩa aamahonokagia kuuma Misiri. (Tham. 12:38) Rĩrĩa Jehova aareheire Amisiri ihũũra rĩa mũgwanja, amwe “thĩinĩ wa ndungata cia Firauni” nĩ meetigĩrire uuge wake. No kũhoteke ndungata icio ciarĩ thĩinĩ wa kĩrĩndĩ gĩthombocanu kĩrĩa kĩoimire Misiri hamwe na Aisiraeli.—Tham. 9:20.

¹² Kahinda kanini mbere ya Aisiraeli kũringa Jorodani nĩguo makegwatĩre bũrũri wa Kanaani, Musa aamerire ‘mendage andũ a kũngĩ’ arĩa marĩ thĩinĩ wao. (Gũcok. 10:17-19) Aisiraeli maagĩrĩirũo gwĩtĩkĩra gũikarania na andũ a ndũrĩrĩ iria ingĩ arĩa meeharĩirie gwathĩkĩra mawatho ma mũthingi, kwa ngerekano maathani ikũmi marĩa maaheanirũo nĩ Musa. (Alaw. 24:22) Andũ amwe a ndũrĩrĩ arĩa maatũũranagia na Aisiraeli nĩ maatuĩkire athathaiya a Jehova. Nĩ ta mooigire ta Ruthu Mũmoabi,  ũrĩa werire Naomi ũrĩa warĩ Mũisiraeli ũũ: “Andũ anyu no-o magatuĩka andũ aitũ, nake Ngai waku nowe ũgatuĩka Ngai wakwa. “ (Ruth 1:16) Andũ acio a ndũrĩrĩ ingĩ nĩ meetĩkĩrire kũrũmĩrĩra wĩtĩkio wa Ayahudi, na arũme magĩtĩkĩra kũrua. (Tham. 12:48, 49) Jehova nĩ eetĩkĩrire maingĩre thĩinĩ wa kĩũngano kĩa andũ ake aamũre.—Ndar. 15:14, 15.

¹³ Mahoya marĩa Suleimani aahoire hĩndĩ ya kwamũrũo kwa hekarũ nĩ monanagia atĩ Jehova nĩ eetĩkagĩra ũthathaiya wa andũ arĩa mataarĩ Aisiraeli. Aahoire ũũ: “O na ningĩ atĩrĩ, ha ũhoro wa mũndũ wa kũngĩ ũrĩa ũtarĩ wa andũ aku Isiraeli-rĩ, angĩgoka oimĩte bũrũri wa kũraya nĩ ũndũ wa ngumo ya rĩĩtwa rĩaku inene, o na maũndũ marĩa waneka na hinya, o na guoko gwaku gũtambũrũkĩtio; mangĩgoka mahoe marorete nyũmba-inĩ ĩno, ndagũthaitha ũkamaigua ũrĩ o kũu igũrũ, handũ haku harĩa ũtũũraga, na wĩke maũndũ mothe marĩa maatũmire mũndũ ũcio wa kũngĩ agũkaĩre; nĩguo andũ othe a gũkũ thĩ mamenye rĩĩtwa rĩaku, na magwĩtigĩre, o ta ũrĩa andũ aku Isiraeli magwĩtigĩrĩte; na nĩ getha mamenye atĩ nyũmba ĩno njakĩte ĩĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩaku.” (2 Maũ. 6:32, 33) Na ũguo noguo kwarĩ hĩndĩ ya Jesu. Mũndũ o wothe ũtaarĩ Mũisiraeli angĩendire gũthathaiya Jehova, aagĩrĩirũo nĩ kũnyitanĩra na andũ ake arĩa aamũre.—Joh. 12:20; Atũm. 8:27.

14-16. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Aisiraeli mangĩatuĩkire rũrĩrĩ rwa aira a Jehova? (b) Andũ a Ngai a mahinda-inĩ maya magĩrĩirũo gũkorũo na mwerekera ũrĩkũ?

¹⁴ Aisiraeli maathathayagia Jehova, Ngai wao, nao andũ a ndũrĩrĩ iria ingĩ magathathaiya ngai ciao. Nĩ ũndũ ũcio, harĩ kĩũria kĩa bata mũno kĩabataraga macokio: Ngai ũrĩa wa ma aarĩ ũrĩkũ? Hĩndĩ ya mũnabii Isaia, Jehova oigire kĩũria kĩu kĩagĩrĩirũo gũcokio o ta ũrĩa gũthiaga igoti-inĩ. Eerire ngai cia ndũrĩrĩ icio ireehe aira a cio nĩguo marute ũira atĩ kũna cio nĩ ngai cia ma. Oigire ũũ: ‘Ĩtaai ndũrĩrĩ ciothe ciũke ituĩro-inĩ. Nĩ ngai irĩkũ ciacio ingĩhota kũratha ũhoro ũrĩa ũgooka? Nĩ kũrĩ ciahotire kũratha ũrĩa kũrekĩka ũmũthĩ? Nĩ ikĩreehe aira a cio, monanie ũrĩa irĩ ma-inĩ na iheane ũira wa ũrĩa mĩgambo yacio ĩrĩ ya ma.’—Isa. 43:9, The Holy Bible in Gĩkũyũ Language.

¹⁵ Ngai icio cia ndũrĩrĩ itiahotire kũruta  ũira o wothe wa kuonania atĩ cio nĩ ngai cia ma. Ciarĩ mĩhianano ĩtarĩ kĩene na ndĩngĩahotire kwaria kana gwĩtwara. (Isa. 46:5-7) Ngũrani na ngai icio, Jehova eerire andũ ake, Isiraeli ũũ: “Inyuĩ nĩ inyuĩ aira akwa, . . . o na nĩ inyuĩ ndungata ciakwa iria thurĩte, nĩ getha mũmenye na mũnjĩtĩkie, na mũmenye atĩ nĩ niĩ we; mbere yakwa-rĩ, gũtiarĩ Ngai ũngĩ wombĩtwo, o na ningĩ thutha wakwa gũtikagĩa ũngĩ. Niĩ o niĩ-rĩ, nĩ niĩ Jehova, na thengia o niĩ, gũtirĩ mũhonokania ũngĩ. . . . Tondũ ũcio nĩ inyuĩ aira akwa, . . . o na nĩ niĩ Mũrungu.”—Isa. 43:10-12.

¹⁶ O ta ũrĩa aira marutaga ũira igoti-inĩ, andũ a Jehova maarĩ na gĩtĩo gĩa kũruta ũira atĩ gũtirĩ Ngai ũngĩ wa ma tiga o Jehova. Aametire “andũ arĩa ndeyũmbĩire, nĩ getha maheanage ũhoro wa ũrĩa njagĩrĩirũo nĩ gũkumagio.” (Isa. 43:21) Nĩo andũ arĩa meetanĩtio na rĩĩtwa rĩake. Tondũ Jehova nĩ aamahonoketie kuuma Misiri, maagĩrĩirũo kũmwathĩkagĩra meyendeire na kũmũgoocithagia arĩ we Mwathani wao ũrĩa mũnene. Nĩ ũndũ ũcio, maagĩrĩirũo kũgĩa na mwerekera ta ũrĩa mũnabii Mika aacokire kuuga andũ a Ngai a mahinda-inĩ maya magĩrĩirũo gũkorũo naguo. Oigire ũũ: ‘Tondũ andũ a ndũrĩrĩ ciothe marũmagĩrĩra kĩrĩra kĩa ngai ciao-rĩ, na ithuĩ tũrĩrũmagĩrĩra kĩrĩra kĩa Jehova Ngai witũ tene na tene.’—Mik. 4:5.

17. Maitho-inĩ ma Jehova Aisiraeli maatuĩkire atĩa mũthabibũ ũtarĩ kĩene?

¹⁷ Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, Aisiraeli matiatũũrire marĩ ehokeku harĩ Jehova, Ngai wao. Nĩ meerekereirie magĩthũkio nĩ ndũrĩrĩ iria ciathathayagia ngai cia mĩhianano. Kĩndũ mĩaka 2,800 mĩhĩtũku, mũnabii Hosea oigĩte atĩ Aisiraeli maahanaga ta mũthabibũ ũtarĩ kĩene. Aacokire akĩongerera ũũ: ‘Maingĩhĩtie marutĩro mao ma magongona, nacio ngoro ciao itikindagĩria. Rĩu-rĩ, hĩndĩ nĩ nginyu matuwo ehia.’ (Hos. 10:1, 2) Mĩaka 150 thutha ũcio, kũgerera Jeremia, Jehova eerire andũ acio ake mataarĩ ehokeku ũũ: “Nĩndakũhandire ngĩkũrũmia o ta wĩ mũthabibũ mwega mũno wa mbeũ thuranĩre. Kaĩ ũkĩgarũrũkĩte atĩa, ũgatuĩka o ta mũthabibu ũtarĩ mwega harĩ niĩ, o mũthabibu wa gĩthaka! . . . Kaĩ ngai ciaku iria wĩthondekeire nĩ getha ũciinamĩrĩre ũcihoe ikĩrĩ ha? Ta nĩikĩarahũke arĩ cio no gũkorũo hihi ciahota gũkũhonokia hĩndĩ ĩrĩa wĩ na thĩna; . . . Andũ akwa matũire mariganĩirũo nĩ niĩ.”—Jer. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Jehova aarathĩte atĩa atĩ nĩ angĩgaathura andũ angĩ metanĩtio na rĩĩtwa rĩake? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkaarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁸ Handũ ha Aisiraeli gũciara maciaro mega na njĩra ya gũthathaiya Jehova ũrĩa kwagĩrĩire, na gũtuĩka aira ake ehokeku, maaciarire maciaro moru ma ũhoi wa mĩhianano. Nĩkĩo Jesu eerire atongoria a ndini ya Kĩyahudi a hĩndĩ yake arĩa maarĩ na ũhinga ũũ: “Nĩ ũndũ ũcio ngũmwĩra atĩrĩ, Ũthamaki wa Ngai nĩũkarutwo kũrĩ inyuĩ, ũheo rũrĩrĩ rũrĩa rũgaciaraga maciaro maguo.” (Mat. 21:43) Arĩa marĩ thĩinĩ wa “kĩrĩkanĩro kĩerũ” kĩrĩa Jehova aarathire kũgerera mũnabii wake Jeremia, no o tu mangĩatuĩkire a rũrĩrĩ rũu rwerũ, nĩruo Aisiraeli a kĩĩroho. Akĩaria ũhoro wa Aisiraeli acio a kĩĩroho arĩa mangĩaingĩrire thĩinĩ wa kĩĩrĩkanĩro kĩu kĩerũ, Jehova aarathĩte ũũ: ‘Ngaatuĩka Ngai wao, nao matuĩke andũ akwa.’—Jer. 31:31-33.

¹⁹ O ta ũrĩa tũkuonete, hĩndĩ ya karine ya mbere Jehova nĩ aathurire Aisiraeli a kĩĩroho matuĩke andũ ake, thutha wa Aisiraeli a kĩĩmwĩrĩ kwaga wĩhokeku. No rĩrĩ, andũ a Ngai thĩinĩ wa thĩ ũmũthĩ nĩ arĩkũ? Andũ arĩa makoragwo na ngoro njega mangĩhota atĩa gũkũũrana athathaiya a ma a Ngai? Ũcio nĩguo ũndũ ũrĩa tũkaarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.