Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Bantu badi Yehowa muikale Nzambi wabu’

‘Bantu badi Yehowa muikale Nzambi wabu’

‘Ba diakalenga mbantu badi Yehowa muikale Nzambi wabu!’​—MUS. 144:15, NWT.

1. Bamue batu bela meji kayi mu tshilumbu tshia ne: Nzambi utu ne bantu pa buloba?

LELU bantu ba bungi badi bela meji ne: bitendelelu binene bidi pa buloba kabitu bitamba kuambuluisha bantu to. Bamue badi bitaba ne: malongesha a bitendelelu ebi ne bikadilu bia badimu bidi bifuisha Nzambi bundu, nunku Nzambi kena ubitaba nansha. Kadi badi bitaba ne: kudi bantu ba muoyo muimpe mu bitendelelu bionso, kabidi ne: Nzambi udi ubamona ne ubitaba bu batendeledi bende pa buloba. Kabena bamona ne: bidi bikengela bua bantu aba bakose makasa mu bitendelelu bia dishima bua batendelele Nzambi bu bantu batapuluke to. Kadi ke mudi Nzambi wela meji anyi? Tupetayi diandamuna patudi tukonkonona imue mvese ya mu Bible ya malu a kale a batendeledi balelela ba Yehowa.

BANTU BADIBU BADIE NABU TSHIPUNGIDI

2. Mbanganyi bavua balue bantu basunguluke ba Yehowa? Tshivua tshibatapulula ne bantu bakuabu ntshinyi? (Tangila tshimfuanyi.)

2 Kukadi bidimu bitue ku 4 000 katshia Yehowa wapeta bantu basunguluke pa buloba. Abalahama, uvuabu babikila ne: “tatu wa bantu bonso badi ne ditabuja” uvua ku mutu kua dîku dia bantu nkama ya bungi. (Lomo 4:11; Gen. 14:14) Bamfumu ba mu Kanâna bavua bamumona bu “mfumu” munene ne bavua bamunemeka. (Gen. 21:22; 23:6, MMM) Yehowa wakadia tshipungidi ne Abalahama ne ndelanganyi yende. (Gen. 17:1, 2, 19) Nzambi wakambila Abalahama ne: ‘Etshi ntshipungidi tshidi pankatshi petu nebe ne tunkanunuina tuebe tshinudi natshi bua kutumikila ne: Muana mulume yonso wa munkatshi muenu atengudibue. Ne bualu ebu nebuikale bu tshimanyinu tshia tshipungidi tshidi pankatshi petu nebe.’ (Gen. 17:10, 11) Nanku, Abalahama ne bena mu dîku diende balume bonso bavua ne bua kutengudibua. (Gen. 17:24-27) Ditengula divua tshimanyinu tshia ku mubidi tshivua tshivuije ndelanganyi ya Abalahama bu tshisamba tshimuepele tshivua mu tshipungidi tshia kuikala mu malanda ne Yehowa.

3. Mmunyi muvua ndelanganyi ya Abalahama mivulangane?

3 Yakoba anyi Isalele, muikulu wa Abalahama uvua ne bana ba balume 12. (Gen. 35:10, 22b-26) Mu bungi bua matuku, bavua ne bua kulua ku mutu kua bisa 12 bia Isalele. (Bien. 7:8) Bu muvuaku nzala, Yakoba ne bena mu dîku diende bakaya mu Ejipitu muvua Jozefe muana wa Yakoba ukavua kapita ka Palô ka biakudia ne diboko diende dia bukole. (Gen. 41:39-41; 42:6) Ndelanganyi ya Yakoba yakalua ya bungi, kuluayi “tshisumbu tshinene tshia bantu.”​—Gen. 48:4; bala Bienzedi 7:17.

BANTU BAPIKULA

4. Ku ntuadijilu, mmalanda kayi avua pankatshi pa bena Ejipitu ne ndelanganyi ya Yakoba?

4 Ndelanganyi ya Yakoba yakashala mu Ejipitu munkatshi mua bidimu bipite pa 200 mu buloba buvuabu babikila ne: Goshene. (Gen. 45:9, 10) Bidi bisua kumueneka ne: munkatshi mua bidimu bitue ku 100 bena Isalele bavua mu ditalala ne bena Ejipitu, basombele mu bimenga bikese ne bamuna bimuna biabu. Bavua babakidile bimpe kudi Pâlo, uvua mumanye Jozefe ne umuanyisha. (Gen. 47:1-6) Bena Ejipitu bavua bapepeja bamunyi ba mikoko. (Gen. 46:31-34) Nansha nanku, bavua ne bua kusomba ne bena Isalele.

5, 6. a) Mmunyi muvua nsombelu wa bantu ba Nzambi mushintuluke mu Ejipitu? b) Mmunyi muvuabu basungile Mose? Ntshinyi tshivua Yehowa muenzele bantu bende bonso?

5 Kadi nsombelu wa bantu ba Nzambi wakashintuluka diakamue. Bible udi wamba ne: ‘Mukalenge mupiamupia wakapingana mu bukalenge bua Ejipitu, wakadi kayi mumanye Yosefe. Yeye wakambila bantu bende ne: Tangilayi, bena Isalele badi batupita bungi ne bukole. Bena Ejipitu bakenzeja bena Isalele mudimu bikole. Bakabakengesha ne mudimu mukole, mudimu wa tushola ne buloba busopa ne midimu yonso ya mu madimi. Bakabenzeja mudimu mukole.’​—Ekes. 1:8, 9, 13, 14.

6 Palô wakela too ne mukenji bua bashipe bana ba balume ba bena Ebelu bavuabu balela. (Ekes. 1:15, 16) Ke tshikondo tshivuabu balele Mose. Pakakumbajaye ngondo isatu, mamuende wakamusokoka mu bisuku bia mu musulu wa Nile, muaba uvuabu balue kumuangula kudi muana wa bakaji wa Palô. Wakamukolesha. Diakalenga, mu bidimu bia ntuadijilu bakakolesha Mose kudi mamuende Yokebede uvua ne lulamatu, ne wakalua mutendeledi wa Yehowa. (Ekes. 2:1-10; Eb. 11:23-25) Yehowa “wakamanya” dikenga dia bantu bende, ku diambuluisha dia Mose, wakangata dipangadika dia kubasungila kudi bantu bavua babaluisha. (Ekes. 2:24, 25; 3:9, 10) Nunku bavua ne bua kulua bantu bavua Yehowa ‘mupikule.’​—Ekes. 15:13; bala Dutelonome 15:15.

BANTU BADI BALUA TSHISAMBA

7, 8. Mmunyi muvua bantu ba Yehowa balue tshisamba tshia tshijila?

7 Nansha muvua Yehowa kayi muanji kulongolola bena Isalele bu tshisamba, uvua ubangata bu bantu bende. Nunku, uvua muambile Mose ne Alona bua kuambila Palô ne: ‘Yehowa Nzambi wa Isalele udi wamba ne: Ulekele bantu banyi, baye mu tshipela bua kudia bidia ku mêsu kuanyi.’​—Ekes. 5:1.

8 Kadi Palô kavua musue kulekela bena Isalele bua kuya to. Bua kupikula bantu bende, Yehowa wakatumina bena Ejipitu bipupu dikumi ne pashishe kubutulaye Palô ne tshiluilu tshiende ku Mbuu mukunze. (Ekes. 15:1-4) Ngondo ipatshila ku isatu pashishe, Yehowa wakadia tshipungidi ne bena Isalele ku mukuna wa Sinayi ne wakabapesha dilaya didi kadiyi kupua muoyo edi: ‘Binuatumikila dîyi dianyi, ne binuanemeka tshipungidi tshianyi, nuenu nenuikale bantu banyi ba munkatshi mua bantu bonso; tshisamba tshia tshijila.’​—Ekes. 19:5, 6.

9, 10. a) Bilondeshile Dutelonome 4:5-8, mmunyi muvua Mikenji mitapulule bena Isalele ne bantu bakuabu? b) Mmunyi muvua bena Isalele mua kuleja ne: bavua “bantu ba tshijila kudi Yehowa”?

9 Pavua bena Ebelu mu Ejipitu, kumpala kua kuluabu bapika, bavua balongolola bu tshisa babalombola kudi bamfumu ba mêku. Anu bu batendeledi ba Yehowa bavua ne muoyo kumpala kuabu, bamfumu ba mêku aba bavua benza mudimu bu bakokeshi, balumbuluishi ne bakuidi ba mêku abu. (Gen. 8:20; 18:19; Yobo 1:4, 5) Kadi ku diambuluisha dia Mose, Yehowa wakapesha bena Isalele mikenji ivua ibatapulula ne bisamba bikuabu bionso. (Bala Dutelonome 4:5-8; Mus. 147:19, 20.) Mikenji yakafila dishilangana pankatshi pa bakuidi, ne “bakulu” ke bavua balumbuluishi ne bavua babanemeka bua meji ne dimanya diabu. (Dut. 25:7, 8) Mikenji yakalongolola malu a ntendelelu ne malu makuabu a mu nsombelu a tshisamba tshipiatshipia.

10 Katupa kakese kumpala kua bena Isalele kubuela mu buloba bulaya, Yehowa wakabambuluila mikenji yende ne Mose wakabambila ne: ‘Yehowa wakanuitabuja bu bantu ba bupianyi buende bu muakanulayaye, bua nuenu nutumikile mikenji yende yonso, ne kunubandisha ku mutu kua bisamba bionso biakafukaye mu butumbi ne mu dîna ne mu bunême; bua nuenu nuikale bantu ba tshijila kudi Yehowa Nzambi wenu.’​—Dut. 26:18, 19.

BENYI BAVUA BANYISHIBUE

11-13. a) Mbanganyi bavua badisangishe ne bantu ba Nzambi basungula? b) Ntshinyi tshivua muntu uvua kayi muena Isalele mua kuenza yeye musue kutendelela Yehowa?

11 Nansha mukavua Yehowa ne tshisamba tshiende tshisungula pa buloba, kavua mubenge bua bantu bavua kabayi bena Isalele kuikalabu munkatshi mua bantu bende to. Wakitaba bua ‘tshisumbu tshinene tshia bantu bakuabu’ bavua kabayi bena Isalele kusangisha ne bena Ejipitu kuyabu ne bantu bende pavuaye mubapatule mu bupika mu Ejipitu. (Ekes. 12:38) Pavua tshipupu tshia muanda mutekete tshiditute, bamue bantu ba “munkatshi mua bena mudimu ba Palô” bakatshina dîyi dia Yehowa ne kuluabu pamuapa bantu bavua bumbuke mu Ejipitu ne baye ne bena Isalele.​—Ekes. 9:20.

12 Katupa kîpi kumpala kua bena Isalele kusabuka musulu wa Yadene bua kuangata buloba bua Kanâna, Mose wakabambila ne: bavua ne bua ‘kunanga benyi’ bavua munkatshi muabu. (Dut. 10:17-19) Bantu bavua Nzambi musungule bavua ne bua kuanyisha bua kusomba ne benyi bavua basue kutumikila mikenji minene ivua Mose mubapeshe. (Lew. 24:22) Bamue benyi bakalua batendeledi ba Yehowa ne kulejabu lungenyi lua buena lua Luta muena Moaba uvua muambile Naomi muena Isalele ne: “Bantu bebe nebikale bantu banyi ne Nzambi webe neikale Nzambi wanyi.” (Luta 1:16) Benyi abu bakalua bena Isalele, ne bakatengula bantu balume. (Ekes. 12:48, 49) Yehowa wakabangata bu bantu ba mu tshisamba tshiende tshisungula.​—Nom. 15:14, 15.

Bena Isalele bavua banange benyi (Tangila tshikoso tshia 11-13)

13 Pakalambulabu ntempelo wa Solomo kudi Yehowa, bavua balongolole malu kampanda bua batendeledi ba Yehowa bavua kabayi bena Isalele anu mudibi bimuenekela mu disambila dia Solomo edi: ‘Bua muenyi udi kayi wa munkatshi mua bantu bebe bena Isalele, pafumaye ku buloba budi kule bua dîna diebe dinene ne bua tshianza tshiebe tshikole ne bua diboko diebe diolola, paluaye kutendelela ku nzubu eu, umvue biebe mu muaba webe mu diulu, witabuje malu onso adi muenyi eu ukulomba; bua bantu bonso ba pa buloba bamanye dîna diebe, bakutshine, bu mudi bantu bebe bena Isalele; bamanye kabidi ne: nzubu eu ungakukuibakila udi ubikidibua dîna diebe.’ (2 Kul. 6:32, 33) Anu mutshivuabi mu matuku a Yezu muntu yonso uvua kayi muena Isalele uvua musue kutendelela Yehowa, uvua ne bua kudisangisha ne bantu bende bavuaye mudie nabu tshipungidi.​—Yone 12:20; Bien. 8:27.

TSHISAMBA TSHIA BANTEMU

14-16. a) Mmu mushindu kayi muvua bena Isalele tshisamba tshia bantemu ba Yehowa? b) Bantu ba Nzambi ba lelu badi ne bua kuenza tshinyi?

14 Bena Isalele bavua batendelela Yehowa Nzambi wabu, kadi bisamba bikuabu bivua biobi bitendelela nzambi yabi. Mu tshikondo tshia muprofete Yeshayi, Yehowa wakafuanyikija nsombelu wa bantu ne bantu badi ku tshilumbuluidi. Wakambila nzambi ya bisamba bua ifile bamanyi bua kujadika bunzambi buayi, wakamba ne: ‘Bisamba bionso bidisangishe popamue, ne bantu badikungije, kadi mmuntu kayi wa munkatshi muabu neamanye mua kutuleja malu a diambedi? Balue ne bamanyi babu bua kujadika mêyi abu ne: adi mêyi a bushuwa, bua kumvua mêyi abu ne kuamba biabu ne: ebu mbulelela.’​—Yesh. 43:9.

15 Nzambi ya bisamba yakapangila mua kufila tshijadiki nansha tshimue tshia mudiyi nzambi. Ivua anu mpingu yetu eyi ivua kayiyi yakula ne ivua ikengela bua bayambule. (Yesh. 46:5-7) Ku lukuabu luseke, Yehowa wakambila bantu bende bena Isalele ne: ‘Nuenu nudi bamanyi banyi, ne nudi muntu wanyi ungakusungula, bua nummanye ne nuitabuje dîyi dianyi, ne nujingulule bu mundi yeye mene. Kakuakadi nzambi mukuabu mufukibue kumpala kuanyi, kakuena kuikala mukuabu kunyima kuanyi. Meme, meme mene, ndi Yehowa; kakuena musungidi mukuabu kabidi anu meme nkayanyi. Nunku nuenu nudi bamanyi banyi, ne meme ndi Nzambi.’​—Yesh. 43:10-12.

16 Anu bu bantemu badi ku kabadi, bantu ba Nzambi bavua ne diakalenga dia kuleja muvua Yehowa muikale Nzambi umuepele mulelela. Yehowa wakababikila ne: ‘Bantu bangakudifukila bua bualu buanyi, bua bobu baleje bonso butumbi buanyi.’ (Yesh. 43:21) Bavua bantu bavua bambule dîna diende. Bu muvua Yehowa mubapikule mu Ejipitu, bavua ne dibanza dia kutua bumfumu buende nyama ku mikolo kumpala kua bisamba bikuabu bia pa buloba. Bushuwa, bavua ne bua kuikala ne lungenyi lufuanangane ne luvua muprofete Mika muleje bua bantu ba Nzambi ba lelu wamba ne: ‘Ba mu bisamba bionso batshidi benda muntu ne muntu mu dîna dia nzambi wende; kadi tuetu netuende mu dîna dia Yehowa Nzambi wetu tshiendelele.’​—Mika 4:5.

BANTOMBOJI

17. Mmunyi muvua bena Isalele balue ‘matamba manyanguke a muonji wa bende’ ku mêsu kua Yehowa?

17 Bia dibungama, bena Isalele kabakashala ne lulamatu kudi Yehowa Nzambi wabu to. Bakalekela bisamba bikuabu bibasaka bua kutendelela nzambi ya mitshi ne ya mabue. Kukadi bidimu bitue ku 2 800, katshia muprofete Hoshea wafunda ne: ‘Bena Isalele badi bu muonji udi ulamba bikole. Wakakuama mamuma a bungi. Mitshima yabu idi mitapulula nseke ibidi; mpindieu badi ne bua kukenga bua muanda eu.’ (Hosh. 10:1, 2) Bidimu bitue ku 150 pashishe, Yelemiya wakafundila bantu ba Yehowa bavua kabayi ne lulamatu mêyi ende aa: ‘Ngakakutentula bu muonji mutambe buimpe, bu muonji wakadi anu ne maminu makane; wakuandamuka kundi bu matamba manyanguke a muonji wa bende munyi? Nzambi yebe iwakudienzela idi penyi? Yoyi ibike, biamanyayi mua kukusungila mu dituku dia dikenga diebe. Bantu banyi bakumpua muoyo.’​—Yel. 2:21, 28, 32.

18, 19. a) Mmunyi mukavua Yehowa muleje ne: uvua ne bua kuenza tshisamba tshipiatshipia bua dîna diende? b) Netukonkonone tshinyi mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?

18 Bena Isalele bakakuama bimuma bibi bualu kabavua batendelela Yehowa mu mushindu muimpe to. Kabakatungunuka ne kuikala bantemu bende to, kadi bakatendelela mpingu. Ke bua tshinyi Yezu wakambila bamfumu bena Yuda bavua ne lubombo ba mu matuku ende ne: “Nebanunyenge Bukalenge bua Nzambi, nebabupeshe tshisamba tshidi tshikuama mamuma abu.” (Mat. 21:43) Anu aba bavua mu ‘tshipungidi tshipiatshipia’ tshivua Yehowa mulaye ku butuangaji bua muprofete Yelemiya ke bavua ne bua kuikala mu tshisamba tshipiatshipia, Isalele wa mu nyuma. Yehowa uvua mulaye bua bena Isalele wa mu nyuma bavua ne bua kuledibua mu tshipungidi tshipiatshipia atshi ne: ‘Meme nengikale Nzambi wabu, ne bobu nebikale bantu banyi.’​—Yel. 31:31-33.

19 Panyima pa Isalele wa ku mubidi mupange kushala ne lulamatu, Yehowa wakenza Isalele wa mu nyuma, wakalua bantu bende mu bidimu lukama bia kumpala anu mutukadi baleje. Kadi mbanganyi badi bantu bende pa buloba lelu? Mmunyi mudi bantu ba muoyo muimpe mua kumanya batendeledi balela ba Nzambi? Netuandamune nkonko eyi mu tshiena-bualu tshialonda.