1. ¿Wiˈix näägë jäˈäy wyinmaytyë mä relijyonk ets mä pënaty tyukˈijtëdëp?

TA MAYË jäˈäy diˈib winmääytyëp ko relijyonk kyaj nëgoo tpudëkë naxwinyëdë jäˈäy. Nääk jyënäˈändë ko kyaj tëyˈäjtën myëët tnimaytyäˈäktë Dios ets ko axëëgë jyukyˈäjtënë dyajnëjkxtë. Pääty wyinmaytyë ko Dios kyaj kyupëkëdë. Per myëbëjktëp ko mä tukëˈëyë relijyonk tapˈäjtpë oyjyaˈay diˈibë Dios kupëjkëdëp. Ets ko kyaj tyim jëjpˈamëty ttukpëtsëëmduˈuttët parë abëky tˈawdatëdë Dios. Per ¿wiˈixëdaa Dios wyinmay? Min nˈokˈijxëm wiˈixë Biiblyë tnimaytyaˈaky pënaty tëëyëp Dios mëduundë.

2. ¿Pënatyë Jyobaa ojts tim ogäˈän tkäjpnˈaty, ets ti yajtukˈijxwëˈëmdë? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.)

² Tyaxk mil jëmëjtëbë Jyobaa twinˈijxy tuk grupë jäˈäy diˈib kyäjpnˈataampy. Biiblyë jyënaˈany ko Abrahán yëˈë “yˈaptëjkëty nidëgekyë diˈibaty myëbëjktëp ja Dios”, yëˈë nyigëbäjkˈäjt ja fyamilyë ets nimay ja tyuumbë myosë (Rom. 4:11; Gén. 14:14). Mëj yaˈijtë ja yajkutujkpëty diˈib Canaán axtë yˈanmääyëdë: “Mijts tuˈugë wintsën diˈibë Dios mëj myaˈijtëp” (Gén. 21:22; 23:6). Jyobaa ojts ttukwandaˈagyë Abrahán ets ja tyëëm yˈääts ko nyimayëyäˈändë (Gén. 17:1, 2, 19). Duˈun tˈanmääy: “Yëˈë duˈun yäˈädë ngajpxytyuˈunënëts, mëdiˈibë nduumybyënëts mëët mijts. Ets oy yˈoyëty, ko mˈuˈunk mˈok  duˈun ttundëty. Tukëˈëyë mëdiˈibë jäˈäy ijtp mä miitsëtyën, oy kyopkpëkyëty ko yajtsuktëty ja yeˈeytyëjkˈäjtën. [...] Yëˈë duˈun ijxpajtën wëˈëmëp koojëts yëˈë kajpxytyuˈunën nduny mëët mijts” (Gén. 17:10, 11, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM]). Päätyë Abrahán yajtsujky mët niˈamukë ja yetyëjk diˈibë nety mä tyëjk (Gén. 17:24-27). Yëˈë nety yajtukˈijxwëˈëmandëp ko ja tyëëm yˈäätsë Abrahán yëˈë tuˈugë käjpn diˈib oy ijtp mëdë Jyobaa.

3. ¿Wiˈix ja tyëëm yˈäätsë Abrahán jyëmbijty extëm tuˈugë käjpn?

³ Jacob, ja yˈokmäängë Abrahán, diˈib nanduˈun yajtij Israel, ja tmëdäjty nimäjmajtskë yˈuˈunk (Gén. 35:10, 22b-26). Ko tiempë nyajxy, yëˈë nyigëbäjkˈäjttë ja nimäjmajtskpë tëëm ääts diˈib Israel (Apos. 7:8). Ets ko ja yuu jyamˈäjty mä nety tsyëënëdë, ta Jacob mëdë fyamilyë ojts nyëjkxtë Egipto. Pes niduˈuk ja yˈuˈunk diˈib xëˈäjt José, yëˈë nety jap yajwaˈkxypy ja jeˈxy pëky, ets tyuny extëmë myëmajtskpë anaˈambë (Gén. 41:39-41; 42:6). Ko ja tiempë nyajxy, ta ojts jyantsy nyimayë ja tyëëm yˈäätsë Jacob ets jyëmbijttë extëm tuˈugë käjpn (Gén. 48:4; käjpxë Apostʉlʉty 7:17).

4. ¿Wiˈix tim jawyiin ojts yˈittë ja Egipto jäˈäy mët ja tyëëm yˈäätsë Jacob?

⁴ Ja tyëëm yˈäätsë Jacob ja ojts tsyënääywyëˈëmdë Egipto, naxy majtsk mëgoˈpx jëmëjt mä ja lugäär diˈib xëˈäjt Gosén (Gén. 45:9, 10). Ets waˈan jeˈeyë naa tuk mëgoˈpx jëmëjtën jyotkujkˈäjttë mët ja Egipto jäˈäy. Xitsoo yatsoo ojts tsyënääytyaknbëktë, ets borreegë kuentˈäjttëp ijty. Ja faraon diˈibë José ixyˈäjtë ets tsojkë, tsuj yajxon ojts yˈagëˈë yˈaxäjëdë (Gén. 47:1-6). Pääty, oyë nety ja Egipto jäˈäy tkaˈixäˈändë borreegë kuentˈäjtpëty, ojts tmëmaˈkxtuktë ja israelitëty mët ko duˈun ojts tniˈanaˈamë ja faraon (Gén. 46:31-34).

5, 6. 1) ¿Wiˈix tyëgäjtsy ja israelitëtyë jyukyˈäjtën? 2) ¿Wiˈixë Moisés ojts tsyoˈoky? 3) ¿Ti tyuunë Jyobaa parë dyaˈˈawäˈätspëtsëëmyë kyäjpn?

⁵ Per ok, ta tyëgäjtsy ja israelitëtyë jyukyˈäjtën, diˈibë Dios käjpnˈäjtëp. Pes ta tyëjkë tuˈugë anaˈambë “mëdiˈibë ënety käˈäp të tˈixyˈatyën yëˈë José. Ënet ja nyax kyäjpn tˈanëmääy: Ëkˈixtë, yëˈë Israel jäˈäyëty niˈigyë yawë nyimayënëdë, ets myëktaknëdë këdiinëm jyëduˈunëty ëtsäjtëm. Pääty niˈigyë mëk tuunk tmooytyë, ets dyajˈëyoowdë. Mëk dyajjëëy dyajˈyaxtë mëët ja tuunk ëyoˈon mëkëtypyë. Yajxon ja naxëty moˈontsëty tuunkˈäjtë, mëdiˈibë ja muutsy tyukˈyajkojtëbën, nenduˈun ja mëdiˈibë ojts jam tyundën kamwinm tuˈuwinm. Nen mëk ojts yˈëyowdë mëët ja tuunk ëyoˈon ëxëëkpë tsaatypyë” (Éx. 1:8, 9, 13, 14, MNM).

⁶ Faraon ta ojts tniˈanaˈamë parë yˈoˈktäˈäyët ja israelitë yˈuˈunk diˈib maxuˈunkˈäjtp mixyuˈunk (Éx. 1:15, 16). Mä tadë tiempë myaxuˈunkˈäjtyë Moisés. ¿Wiˈix ojts tsyoˈoky? Ko nety tëgëk poˈo, ta ja tyääk, Jokébed, ojts yuˈutsyëty nëë awaxkoty mä ja nëë Nilo. Ta jam ojts pyaatyëty ja faraongë nyëëx diˈib uˈunkniwanë, per yëˈë yajˈyaˈkë ja tyääk ko myutskˈäjty, ets ok, ta ojts twinˈixy tmëdunäˈänyë Jyobaa (Éx. 2:1-10; Eb. 11:23-25). Jyobaa ojts tˈixy wiˈixë nety ja israelitëty axëëk jyat kyëbattë, ets ta ojts ttuknibëjtäägë dyaˈˈawäˈätspëtsëmäˈäny mët yëˈëgyëjxmë Moisés (Éx. 2:24, 25; 3:9, 10). Duˈunë Jyobaa dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy ja kyäjpn mä nety yajtëytyundë (Éx. 15:13; käjpxë Deuteronomio 15:15, MNM). *

7, 8. ¿Wiˈixë Jyobaa kyäjpn jyëmbijty extëm tuˈugë nasionk diˈib wäˈäts?

⁷ Jyobaa yˈijx ja israelitëty extëmë kyäjpn, oyë nety tkamoˈoynyëm ja yˈanaˈamën ets tkanijawëdë wiˈix tmëdundët. Pääty tˈanmääyë Moisés mëdë Aarón parë tˈanëëmët ja  faraon: “Duˈun yëˈë Wintsën yˈënaˈany yëˈë Dios mëdiˈibë Diosˈajtypyën yëˈë Israel jäˈäyëty: Ëxmäjtskëts yëˈë ngäjpn waˈan jam tnëjkxtë mä ja naxwiinyëdë äänëˈëk tëëtsëˈëkpën, etsëts ja nxëëw xymyëjjäˈäwëdëty” (Éx. 5:1, MNM).

⁸ Perë faraon kyaj tkaxany ja israelitëty. Päätyë Jyobaa ojts dyajminy mäjkë ayoˈon jap Egipto, ets dyajkutëgooy ja faraon mët ja tsyiptuumbëty mä ja mejnyë Tsaptspë, ta dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy ja israelitëty mä nety yajtëytyundë (Éx. 15:1-4). Ko nyajxy naa tëgëk poˈo, ta Jyobaa duˈun tkajpxyˈajty mët ja israelitëty mä Sinaí gopk: “Pën miitsëty mëmëdoodëp yajxonë nˈää nˈayukëts ets mbaduundëp diˈibëts të ngajpxyˈaty, ta miitsëty jeˈeyë ngäjpnˈattët mä tukëˈëyë nax käjpn [...], tuˈugë nasionk diˈib wäˈäts” (Éx. 19:5, 6).

9, 10. 1) Extëm jyënaˈany mä Deuteronomio 4:5-8, ¿wiˈix ojts ja Ley dyajnigëxëˈëky ko ja israelitëty tëgatsy mët ja wiinkpë nasiongëty? 2) ¿Wiˈixë nety ja israelitëty dyajnigëxëˈëgäˈändë ko yëˈë “tuˈugë käjpn diˈib wäˈäts”?

⁹ Mä nety kyayajtuumbëˈattënëm ja israelitëty Egipto, tamë nety tuˈuk diˈib nyigëbäjkˈäjtypy ja fyamilyë tuk tëëm tuk ääts. Extëmë nety të ttundë wiinkpë Dios mëduumbë, ojts yˈanaˈamdë, tyuundë fes ets saserdotëty mä ja jyëën tyëjk (Gén. 8:20; 18:19; Job 1:4, 5). Per ok, ta Jyobaa mët yëˈëgyëjxmë Moisés ojts tmoˈoy ja israelitëty kanäägë anaˈamën parë yaˈixtët ko yëˈëjëty tëgatsy mët ja wiinkpë nasiongëty (käjpxë Deuteronomio 4:5-8, MNM; * Sal. 147:19, 20). Ja Ley ojts dyajnigutukë ets nyaxkëdäˈägët tuk grupë saserdotë. Ets pënaty tundëp fes, yëˈë ja mëjjäˈäytyëjkëty, diˈib yajwintsëˈkëdëp mët ko tnijawëdë tijaty ets ko wyijyˈattë (Deut. 25:7, 8). Ja Ley nyiˈanaˈamë wiˈix mbäät ja israelitëty Diosˈawdattë ets wiˈix mbäät jyukyˈattë.

¹⁰ Mä nety ja israelitëty kyatëkëdënëm mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë, ojtsë Jyobaa tyukjamyatsëdë kanäkˈok ja yˈanaˈamën. Päätyë Moisés yˈanmääyëdë: “Jyobaa të tyam mdukupëkyëty parë mgäjpnˈatëdët, tuˈugë käjpn diˈib yëˈë të twinˈixy, duˈun extëm të twandaˈaky, ets xymyëmëdowët tukëˈëyë ja yˈanaˈamën, ets yëˈë myajmëjpëtsëmanëp mä tukëˈëyë nasionk diˈib yëˈë të dyajnaxkëdaˈaky, ets myajmëjkumayët, oy myajnimaytyäˈägët ets mnaxët oy tsuj, mientrës këˈëm xyaˈixyëty ko mijts tuˈugë käjpn diˈib wäˈäts parë Jyobaa diˈib mDiosˈäjtypy” (Deut. 26:18, 19).

11, 12. ¿Pënaty tëjkëdë mä ja Diosë kyäjpn diˈibë nety të twinˈixy?

¹¹ Jyobaa të nety twinˈixy tuˈugë kyäjpn yä Naxwiiny, per kyaj ojts dyajkuboky etsë jäˈäy diˈib wiink nasionk tyëkët mä ja kyäjpn. Extëm ko dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy ja israelitëty, ta pyatsoˈonëdë nimayë Egipto jäˈäy ets diˈib wiink nasionk tsoˈondëp, diˈibë nety kyaj “yˈIsrael jäˈäyëtyën” (Éx. 12:38, MNM). Seguurë ko nan patsoˈonëdë ja faraongë tyuumbëtëjk, diˈib myëmëdoodë Jyobaa mä nety kyaminyëm ja myëjëxtujkpë ayoˈon (Éx. 9:20).

¹² Mä nety ja israelitëty tkatuknaxtënëm ja Jordán mëjnëë parë tyëkëyäˈändë jam Canaán, ta Moisés yˈanmääyëdë ets ttsoktëdë jabyoˈkxyjyaˈay (Deut. 10:17-19). Ja israelitëty tsojkëbë nety tkupëktët niˈamukë jabyoˈkxyjyaˈay diˈib tsoˈondëp wiink nasionk, diˈibë nety myëmëdowandëbë Jyobaa yˈanaˈamën, extëm ja Mäjkpë Mandamientë (Lev. 24:22). Nääk ojts tmëdundë Jyobaa extëmë Rut, diˈibë nety kugäjpn Moab. Rut duˈun tˈanmääy ja xyakxy Noemí diˈibë nety israelitë: “Yëˈë  mgäjpn yëˈëjëts ngäjpnˈataampy, etsë mDios yëˈëjëts nDiosˈataampy” (Rut 1:16). Tyäˈädë jabyoˈkxyjyaˈayëty ojts jyëmbittë extëm ja israelitëty, ets ja yetyëjk yajtsujktë mä yetyëjkˈäjtën (Éx. 12:48, 49). Jyobaa tsuj yajxon ojts tˈagëˈë tˈaxäjë jabyoˈkxyjyaˈayëty mä nyax kyäjpn (Núm. 15:14, 15).

13. ¿Ti netyë jabyoˈkxyjyaˈay mbäät ttundë diˈib myëdunandëbë Jyobaa?

¹³ Extëm tëgokë Salomón nyuˈkxtaky, ja nyigëxëˈky ko Jyobaa kyupëjkypyë jabyoˈkxyjyaˈay parë yˈawdatëdët. Salomón duˈun nyuˈkxtaky ko ja templë ojts yajnixëduny: “Ko jabyoˈkxyjyaˈay diˈib kyaj xykyäjpnˈaty yä Israel tsyoonët jagam mët ko të tnijawë mxëë ets ko xymyëdatyë mëkpë mgëˈë ets ko mxäjtëy, ko myinët ets ko nyuˈkxtäˈägët mä tyäˈädë tëjk, ta xymyëdooˈitët jam tsäjpotm, mä lugäär mä mˈity, tukëˈëyë extëm mˈamdoyëty jabyoˈkxyjyaˈay; parë niˈamukë nax käjpn tnijawëdë mxëë ets mtsëˈëgëdët duˈun extëm ttunyë mgäjpn Israel, ets tnijawëdët ko mxëë yˈity mä tyäˈädë tëjk diˈibëts ëjts të ngojy” (2 Crón. 6:32, 33). Ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, nan mbäädë netyë jabyoˈkxyjyaˈay tmëdundë Jyobaa, per mët tuˈugyë ja kyäjpn diˈibë nety të twinˈixy (Fwank 12:20; Apos. 8:27).

14, 15. ¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko ja israelitëty yëˈë nety tuˈugë nasionk diˈib nyidestiigëˈäjtypyë Jyobaa?

¹⁴ Ja israelitëty yëˈë nety yˈawdäjttëbë Dios, Jyobaa, ets ja wiink nax wiink käjpn nan tamë netyë diosëty diˈib yˈawdäjttëp. Pääty tsojkëbë nety yajnijawët pën meerë ja Dios diˈib tëyˈäjtën. Ta Jyobaa jyënany ko tsojkëbë nety nyaywyinguwäˈägëdët ja diosëty extëmxyëp yajpäättë mä tuˈugë kutujktakn. Ets pën jantsy tëyˈäjtënë tyäˈädë diosëty, ta dyajmindët ja tyestiigëty diˈib yajtëyˈäjtëndëkëp. Jyobaa jyënany: “Waˈan tukëˈëyë nasionk ttuˈukmuktë tuk lugäär, ets waˈan ttuˈukmuktë ja nax käjpn. ¿Pën mä yëˈëjëty mbäät duˈun tnimaytyaˈaky? ¿O mbäädëdaa yëˈëjëty xytyukmëdoˈojëmë tijaty tim jawyiin [o diˈib miimp këdakp]? Waˈan [ja diosëty] dyajmindë tyestiigëty, parë oy wyëˈëmdët, o waˈan tmëdowdë ets jyënäˈändët: ¡Jantsy tëyˈäjtën!” (Is. 43:9).

¹⁵ Ja diosëty diˈib yˈawdäjttëp ja wiink nasionk,  kyaj nety mbäät dyaˈixëdë ko jyantsy tyëyˈäjtënëty. Nëgoobë nety pyotsyˈattë, ni mbäät kyakäjpxtë ets kyayuˈkxtë, koonëmë nety tˈoktimtsoktë ets pën kyëëynyax kyëëytyëkëdët (Is. 46:5-7). Perë Jyobaa kyaj nety dyuˈunëty, pes ojts tˈanëëmë ja kyäjpn: “Miitsëtyë duˈun ndestiigëˈäjttëp [...], yëˈë nduumbëts diˈibëts të nwinˈixy, parë tnijawëdët ets tmëdatëdë mëbëjkën mä ëjts, ets tjaygyukët ko Ëjtsëmë duˈun. Mä kyajnëm ëjts nituˈugë Dios të kyakojy, ets ok mä ëjts kyaj pënë wiinkpë jyaˈˈaty. Ëjts, ëjtsën Jyobaa, ets kyaj pënë wiinkpë yajnitsokpë. [...] Pääty miitsëty ndestiigëˈattë [...], ets ëjtsën Dios” (Is. 43:10-12).

16. ¿Ti Dios tsyejpy ets ttunëdë kyäjpn?

¹⁶ Duˈun extëm ko jäˈäy tyestiigëˈaty mä yajkutujkpë, nanduˈunë nety ja Jyobaa kyäjpn nyidestiigëˈatäˈänyëty, ko yëˈë tukpäjkë Dios diˈib tëyˈäjtën. Jyobaa ja ojts tyijëdë: “Ja käjpn diˈibëts nyajnaxkëdak parë ëjts këˈëm, yëˈë parëts xymyëjkumaytyët” (Is. 43:21). Yëˈë nety tuˈugë käjpn diˈib myënëjkxypyë Jyobaa xyëë. Ets kom yëˈë nety të yaˈˈawäˈätspëtsëmëdë Egipto, patëdëbë nety tmëmëdowdët ets tmëjkumaytyët mä wiink nax wiink käjpn. Duˈunë nety mbäät ttundë, extëmë Miqueas ojts tnaskäjpxë ttunäˈänyë Diosë kyäjpn mä tyäˈädë tiempë: “Tukëˈëyë nax käjpn, nyëˈëyoˈoyäˈän tyuˈuyoˈoyäˈändë xyëëgyëjxm ja diosëty, per ëtsäjtëm, nnëˈëyoˈoyäˈän nduˈuyoˈoyäˈänëm xyëëgyëjxmë Jyobaa diˈib nDiosˈäjtëm [...] winë xëë winë tiempë” (Miq. 4:5).

17. ¿Wiˈix ja Israel gäjpn jyëmbijty Jyobaa wyindum extëm tuˈugë uubës ääts diˈib të wyindëgoy ets kyaj kyunaxëty?

¹⁷ Jotmaymyëët njënäˈänëm ko ja israelitëty kyaj tnekymyëmëdoodë Jyobaa. Yëˈë yˈawdäjttë ja tsää kepy extëm ja myëgäjpnbäˈäjëty. Tam nyëjkxnë naa 2,800 jëmëjt, mä Oseas tkujäˈäyë ko Israel yëˈë nety “tuˈugë uubës ääts diˈib yaˈˈayow yaˈˈamäˈät”, diˈib të wyindëgoy o kyaj nyekytyuny. ¿Tiko nety të wyindëgoy? Oseas tnimaytyaky: “Të dyajmayëdë ja yˈaltaar. [...] Wingëˈëy agëˈëy të jyëmbittë ja kyorasoonëty; tyam yajpäädäˈändë poky myëët” (Os. 10:1, 2). Ko nyajxy 150 jëmëjt, ta Jyobaa mët yëˈëgyëjxmë Jeremías tˈanmääyë ja kyäjpn diˈib kyaj myëmëdoyëty: “Tëjëtsë nety mijts ngojy extëm tuˈugë oybyë uubës ääts diˈib tsapts, diˈib yajkypy ak oyatyë tyëëm. Pääty ¿tiko net të mjëmbity mët ëjts extëm tuˈugë uubës ääts diˈib yaˈˈayow yaˈˈamäˈät diˈib kyaj kyunaxëty? ¿Mä net ja mdiosëty diˈib të xyaˈoyë parë mijts? Waˈan tpëdëˈëktë, aber pën mbäät myajnitsoˈogëdë ko ayoˈon mdukminëdët”. Ets ta jyënany: “Nnax ngäjpnëts tëjëts xyjaˈaytyëgoy” (Jer. 2:21, 28, 32).

18, 19. 1) ¿Wiˈixë Jyobaa ojts tnaskäjpxë ko tmëdatäˈäny tuˈugë jembyë kyäjpn diˈibë xyëë mënëjkxanëp? 2) ¿Ti nnijawëyäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁸ Ja israelitë kyaj dyäjktë oybyë tyëëm, mët ko kyaj tnekyˈawdäjttë Jyobaa extëm dyajnigutukë. Kyaj Jyobaa tnekynyidestiigëˈäjttë, niˈigyë ojts tˈawdäjnëdë ja awinax. Päätyë Jesus tˈanmääy pënatyë nety nyiwintsënˈäjttëp ja relijyonk: “Myajpëjkëyäˈändë ja tsäjpotmëdë kutujkën, es yajmoˈoyaˈany ja jäˈäyëty diˈibë myeepy ja Dios diˈibë patëp” (Mat. 21:43). Yëˈë nety yajmoˈoyandëp pënatyë Jyobaa wyinˈijxypy parë yˈitët mä ja jembyë nasionk, diˈib yajtijp “ja Diosë jyaˈay” o Israel diˈibë Dios jyaˈäjtypy. Ojtsë Jyobaa tyukwandäˈägëdë ko mëët ttunäˈändë “tuˈugë jembyë kajpxyˈatypyë” ets jyënany: “Ëjtsën xyDiosˈatäämp, ets yëˈëjëty ngäjpnˈataambyëts” (Jer. 31:31-33).

¹⁹ Kom ja israelitëty kyaj Jyobaa tnekymyëmëdoodë, ta mä primer siiglë twinˈijxy tuˈugë jembyë nasionk, diˈib yajtijp “ja Diosë jyaˈay”. Ets tyam, ¿pën kyäjpnˈäjtypy? ¿Wiˈix mbäädë jäˈäy tˈëxkaptë pënaty jantsy Dios mëduump? Tyäˈädë nnijawëyäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo.