1. Ko e heigoa kua talitonu e falu hagaao ki a lautolu kua tapuaki ke he Atua?

 TOKOLOGA he vahā nei ne talahau ko e tau matapatu lotu he lalolagi kua tote e mena ne taute ke lagomatai e tau tagata. Falu ne manamanatu kua nakai talia he Atua e tau lotu nei ha kua nakai fakaako e lautolu e kupu mooli ke he Atua ti taute e lautolu e tau mena kelea. Kua fa talitonu agaia a lautolu na talia he Atua e tau tagata mitaki he tau lotu oti. Ka e mooli kia e mena nei? Po ke manako e Atua ko lautolu ne tapuaki ki a ia ke vevehe kehe mai he tau lotu fakavai? Kia kumi e tautolu e tali he kitia e mena ne talahau he Tohi Tapu hagaao ke he tau tagata tapuaki mooli ha Iehova he fakamauaga tala.

2. Ko hai ne eke mo tau tagata ha Iehova? Ko e heigoa ne fakakite a lautolu ko e tau tagata ne moua e fakafetuiaga uho mo Iehova? (Kikite fakatino he kamataaga.)

² Kavi ke he 4,000 tau kua mole, ne fifili e Iehova e matakau ke eke mo tau tagata haana he lalolagi. Ne fakamaama hagaao  ki a Aperahamo he Tohi Tapu ko e “matua kia lautolu oti kana kua tua,” mo e ko ia e takitaki ke he magafaoa lahi ne totou teau e fekafekau. (Roma 4:11; Kene. 14:14) Ne fakalilifu ki a ia “ko e iki lahi” i Kanana. (Kene. 21:22; 23:6) Kua taute e Iehova e maveheaga mo Aperahamo mo e tau hologa haana. (Kene. 17:1, 2, 19) Tala age e Atua ki a Aperahamo: “Ko e haku a maveheaga hanai kua eke e au mo mutolu, katoa mo e fanau hau, ka mole atu a koe, ke omaoma ki ai a mutolu; Kia peritome e tau tane oti kana ia mutolu.” Lafi e ia: “To eke ia mo fakamailoga he maveheaga kua eke e au mo mutolu.” (Kene. 17:10, 11) Ti peritome a Aperahamo mo e tau tagata taane oti he magafaoa haana. (Kene. 17:24-27) Fakakite he peritome e tau hologa ha Aperahamo ko e tau tagata ne moua e fakafetuiaga uho mo Iehova.

3. Maeke fēfē e tau hologa ha Aperahamo ke eke mo motu?

³ Ko e mokopuna ha Aperahamo ko Iakopo, po ko Isaraela ne 12 e tama taane. (Kene. 35:10, 22e-26) Nakai leva, ko e tau tama taane nei ne eke mo tau matua he magafaoa 12 ha Isaraela. (Gahua 7:8) Ne uta e tama taane ha Iakopo ko Iosefa ki Aikupito, ti tuku age e Farao he mogo fakamui e pule ne mua atu ki a ia. He tō e hoge, ne lago ki a Iosefa e kotofaaga ke leveki e tau mena kai he motu katoa. Ha kua tō e hoge, ne ō a Iakopo mo e magafaoa haana ki Aikupito. (Kene. 41:39-41; 42:6) Ne tokologa e hologa ha Iakopo ti fakahigoa ko e “tau motu loga.”​—Kene. 48:4; totou Gahua 7:17.

4. He mogo fakamua, ko e heigoa e fakafetuiaga he vahāloto he tau Aikupito mo e tau hologa ha Iakopo?

⁴ Ko e tau hologa ha Iakopo ne momoui ke molea 200 e tau he matakavi ha Aikupito ne fakahigoa ko Kosena. (Kene. 45:9, 10) Ne uiina e Farao e tau Isaraela ke nonofo i Aikupito ha kua iloa e ia a Iosefa mo e fakalilifu a ia. (Kene. 47:1-6) Kavi ke he 100 tau, kua nonofo mafola a lautolu mo e tau Aikupito. Nonofo e tau Isaraela he tau taone ikiiki ti feaki he tau manu. Pete ne vihiatia he tau Aikupito e tau tagata leveki mamoe, kua lata a lautolu ke omaoma ki a Farao ti fakaatā e tau Isaraela ke nonofo ai.​—Kene. 46:31-34.

5, 6. (a) Hiki fēfē e tuaga he tau tagata he Atua i Aikupito? (e) Ko e ha ne nakai tamate a Mose, ti ko e heigoa ne taute e Iehova ma e tau tagata Haana?

⁵ Fai magaaho he mole, ne taute he tau Aikupito e tau Isaraela mo tau tupa ha lautolu. Pehē e Tohi Tapu: “Ti kua eke e patuiki fou ke pule ki Aikupito, kua nakai iloa e ia a Iosefa. Ti pehe age a ia ke he hana motu, Kitiala, ko e motu he fanau Isaraela, kua mua tuai kia tautolu he tokologa mo e malolo.” Ti ko e fua, ne peehi he tau Aikupito e tau Isaraela ke taute e tau maka kelekele, ke leveki e tau fonua, mo e taute falu gahua mamafa ko e tau tupa. Ne taute fakakelea e lautolu e tau Isaraela.​—Esoto 1:8, 9, 13, 14.

⁶ Ko e Farao foou nei ne poaki foki ke tamate oti e tau tama taane mukemuke i Isaraela ka fanau mai a lautolu. (Esoto 1:15, 16) He mogoia, ko e fifine Isaraela ko Iokapeta ne fanau a Mose. He tolu e mahina haana, ne fufū he matua fifine a ia i loto he kahokaho he kauvai he vailele. Nakai leva, ko e tama fifine ha Farao ne moua a Mose mo e hiki a ia. Fakaatā e ia e matua fifine ha Mose ke leveki a ia he tupu hake. Nakai leva ti eke a Mose mo fekafekau fakamooli ha Iehova. (Esoto 2:1-10; Hepe. 11:23-25) Kitia e Iehova e matematekelea he tau tagata haana ti fifili ke fakaaoga a Mose ke takitaki kehe a lautolu mai i Aikupito. (Esoto 2:24, 25; 3:9, 10) He puhala nei ne “fakamoui,” po ke laveaki e Iehova e tau  Isaraela.​—Esoto 15:13; totou Teutaronome 15:15.

7, 8. Eke fēfē e tau tagata ha Iehova mo motu tapu?

⁷ Nakaila fakatokatoka e Iehova e tau Isaraela ke he motu ne ha ha ai e tau matafakatufono mo e tuaga ekepoa, ka e fifili e ia a lautolu ke eke mo tau tagata haana. Ko e kakano haia ne poaki ki a Mose mo Arona ke tala age ki a Farao: “Kua pehe mai e vagahau a Iehova e Atua a Isaraela, Kia toka e koe haku motu ke o, kia eke galue e lautolu kia au ke he tutakale.”​—Esoto 5:1.

⁸ Ka e nakai manako a Farao ke fakatoka e tau Isaraela ke ō. Ke fakatoka noa e tau tagata ha Iehova, ne fakahoko e ia e tau malaia hogofulu ki Aikupito ti tamate a Farao mo e tau kautau haana he Tahi Kula he mogo fakamui. (Esoto 15:1-4) Nakaila tolu e mahina he mogo fakamui, ne fakatū e Iehova e maveheaga mo e tau Isaraela he Mouga ko Sinai he pehē: “Kaeke ke fanogonogo fakamakutu a mutolu ke he haku tau kupu mo e omaoma ke he haku a maveheaga, ti eke ni a mutolu mo koloa uho maku, ke mua ke he tau motu oti.” To eke a lautolu mo “motu tapu.”​—Esoto 19:5, 6.

9, 10. (a) He fakamaama ia Teutaronome 4:5-8, taute fēfē he Fakatufono a Isaraela ke kehe mai he tau motu? (e) Ko e heigoa kua lata he tau Isaraela ke taute ke fakakite ko lautolu ko e “motu tapu kia Iehova”?

⁹ Ke he tau senetenari, ne takitaki he tau fekafekau ha Iehova e tau ulu magafaoa ke eke mo tau pule, tau fakafili, mo e tau ekepoa. I Aikupito, ne muitua he tau Isaraela e fakaholoaga nei ke takitaki ato eke a lautolu mo tau tupa. (Kene. 8:20; 18:19; Iopu 1:4, 5) Ka e, he mole e fakatokanoa e Iehova e tau Isaraela mai he tupaaga, ne tuku age e ia ki a lautolu e tau matafakatufono ne taute a lautolu ke kehe mai he falu motu. (Totou Teutaronome 4:5-8; Sala. 147:19, 20) Ko e Fakatufono ne fakatū e matakau kehe ke eke mo tau ekepoa ma e motu. Talahau foki he Fakatufono ko e “tau patu,” ne fakalilifu ma e lotomatala mo e pulotu ha lautolu, to eke mo tau fakafili. (Teu. 25:7, 8) Ne foaki he Fakatufono ke he tau tagata e tau fakatonuaga ma e tapuakiaga ha lautolu mo e moui ha lautolu he tau aho takitaha.

¹⁰ Ato huhū atu e tau Isaraela ke he Motu he Maveheaga, ne fatiaki e Iehova e tau fakatufono haana ki a lautolu. Tala age a Mose ki a lautolu: “Pehe mai ni a Iehova ke he aho nai ke eke a koe mo motu hana, ko e koloa uho, tuga ne talahau mai e ia kia koe, kia omaoma foki a koe he hana tau poaki oti ni, Kia eke foki e ia a koe ke mua ue atu ke he tau motu oti kana ne eke e ia; ke he fakahekeaga, mo e talahaua, mo e fulufuluola; kia eke foki a koe mo motu tapu kia Iehova hau a Atua.”​—Teu. 26:18, 19.

11-13. (a) Ko hai ne kamata ke tapuaki mo e tau tagata he Atua? (e) Ka manako e tau tagata motu kehe ke tapuaki a Iehova, ko e heigoa ha lautolu kua lata ke taute?

¹¹ Pete ko e motu fifili ha Iehova e tau Isaraela he lalolagi, ne fakaatā e ia e tau tagata motu kehe ke nonofo fakalataha mo e tau tagata haana. Ma e fakatai, talahau he Tohi Tapu ko e numera lahi ha lautolu, putoia e tau Aikupito, ne ō mo e tau Isaraela he mogo ne fakatoka mai he Atua a lautolu i Aikupito. (Esoto 12:38) Liga falu ha lautolu ia ko e tau fekafekau ha Farao ne omaoma ke he hatakiaga ha Mose he malaia ke fituaki.​—Esoto 9:20.

¹² Ato ō e tau Isaraela ke he taha faahi he Vailele ko Ioritana ki Kanana, ne tala age a Mose ki a lautolu ke fakaalofa atu a lautolu ke he tau tagata kehe nakai ko e tau Isaraela ne nonofo mo lautolu. (Teu. 10:17-19) Ka makai e tagata motu kehe ke omaoma ke he tau matafakatufono tuga e Tau Fakatufono  Hogofulu, ne fakatonu ke he tau tagata he Atua ke fakaatā e tagata ia ke nofo mo lautolu. (Levi. 24:22) Falu tagata motu kehe ne eke mo tau tagata tapuaki ha Iehova. Ma e fakatai, ko Ruta ko e fifine Moapi ne manako ke fekafekau ki a Iehova. Ne pehē a ia ki a Naumi ko e fifine Isaraela: “To eke e motu hau mo motu haku, to eke e Atua hau mo Atua haku.” (Ruta 1:16) Ko lautolu nei ne nakai ko e tau Isaraela ne fakahigoa ko e tau tagata liliuina, ti peritome e tau tagata taane. (Esoto 12:48, 49) Ne fiafia a Iehova ke fakaatā a lautolu ke fai vala he tau tagata fifili haana.​—Nume. 15:14, 15.

¹³ Taha he tau liogi ha Solomona ne fakakite foki kua talia e Iehova e tau tagata tapuaki ne nakai ko e tau Isaraela. Mogo ne fakatapu e faituga, ne liogi a Solomona: “Ko e tagata kehe foki, nakai ko e tagata he hau a motu ko Isaraela, ka hau ai a ia he motu mamao, ha ko e hau a higoa lilifu, mo e hau a lima malolo, mo e hau a lima fakaolo; kaeke ke o mai a lautolu mo e liogi a lautolu ke he fale nai; Kia fanogonogo mai a koe mai he lagi, ko e mena kua haele ai a koe, ti eke e koe ke lata mo e tau mena oti ne ui atu ai e tagata kehe kia koe; kia iloa ai e tau motu oti kana he lalolagi hana higoa, mo e matakutaku a lautolu kia koe, ke tuga ne motu hau ko Isaraela, ke iloa foki e lautolu kua ui ai ke he higoa hau e fale nai kua ta e au.” (2 Nofo. 6:32, 33) He vahā ha Iesu, ko e tau tagata kehe ne manako ke tapuaki ki a Iehova kua taute e mena ia ka tapuaki a lautolu mo e tau tagata fifili Haana.​—Ioane 12:20; Gahua 8:27.

14-16. (a) Puhala fe kua eke e tau Isaraela mo motu he tau fakamoli ha Iehova? (e) Ko e heigoa kua amanaki a Iehova ke he tau tagata haana he vahā nei?

¹⁴ Ne tapuaki e tau Isaraela ke he ha lautolu a Atua ko Iehova, ka e tapuaki e falu motu ke he tau atua ni ha lautolu. Ti kua lata e hūhū aoga ke tali: Ko hai e Atua mooli? He vahā ha Isaia, ne pehē a Iehova kua lata e hūhū nei ke tali he puhala kua tali e hūhū he hopoaga. Pehē a ia ka mooli e tau atua he tau motu, kua lata ia lautolu ke moua e tau fakamoli ni ha lautolu ma e hopoaga nei. Pehē a ia: “Kia tamai a e lautolu ha lautolu a tau fakamoli, kia talahaua tututonu ai a lautolu; po ke  fanogonogo mai a lautolu, mo e pehe mai a lautolu, Ko e moli.”​—Isaia 43:9.

¹⁵ Nakai maeke he tau atua he tau motu ke fakakite kua mooli e tau atua nei. Ko e tau tupua tā ni a lautolu ne kua nakai maeke ke vagahau mo e nakai gahua ato lagaki he ha tagata. (Isaia 46:5-7) Ka e tala age a Iehova ke he tau tagata haana i Isaraela: “Ko e haku a tau fakamoli a mutolu, mo e haku a tau fekafekau ne fifili e au a mutolu; kia iloa e mutolu mo e tua a mutolu kia au, mo e kitia ai e mutolu, ko au ni a ia, nakai eke ai fakamua ia au taha atua, ti nakai ha i ai taha ke mui mai kia au. Ko au ko au ni ko Iehova; ti nakai ha i ai e Fakamoui ka ko au ni hoko au. . . . ko mutolu foki ko e haku a tau fakamoli, ko au ni ko e Atua.”​—Isaia 43:10-12.

¹⁶ Tuga e tau tagata fakamoli he hopoaga, ko e tau tagata ha Iehova ne moua e lilifu ke talahau ko Iehova ni e Atua mooli. Fakahigoa e ia a lautolu kua “eke e au e motu nai māku; to talahau ai e lautolu haku a fakahekeaga.” (Isaia 43:21) Ne iloa a lautolu ko e tau tagata ha Iehova. Ha kua fakatokanoa e Iehova a Isaraela mai Aikupito, amanaki a ia ki a lautolu ke omaoma fakamakai ki a ia mo e fakaheke a ia ko e Pule Katoatoa ha lautolu. Amanaki a Iehova ke pihia foki e tau tagata haana he vahā nei. Ne talahau he perofeta ko Mika e aga kua lata he tau tagata he Atua ke moua: “Ko e tau motu oti kua takitaha mo e fano ke he higoa he atua ha lautolu, ko tautolu foki, to o a tautolu ke he higoa a Iehova ha tautolu a Atua tukulagi tukumuitea.”​—Mika 4:5.

17. Ko e ha kua onoono a Iehova ki a Isaraela ko e vine nakai aoga?

¹⁷ Momoko ai, ne nakai fakamooli a Isaraela ki a Iehova. Kamata a lautolu ke fifitaki e tau motu ne tapuaki ke he tau atua ne taute aki e tau akau mo e tau maka, ti taute e lautolu loga e fatapoa ma e tapuakiaga fakavai. Kavi ke he 2,800 e tau kua mole, talahau he perofeta ko Hosea, ko Isaraela ne tuga e ulu vine kua nakai liu ke moua mai e tau fua mitaki. Lafi e ia: “Kua fakauaua e tau loto ha lautolu; kua nonofo a lautolu mo e kelea ainei.” (Hosea 10:1, 2) Kavi ke he 150 e tau fakamui, ne fakatatai foki e Ieremia a Isaraela ne totoko ke he vine. Fakamaama e ia a lautolu ko e vine mitaki lahi mahaki ne hiki ti nakai aoga. Puhala ia Ieremia, ne pehē a Iehova: “Ka ko e fe kia hau a tau atua ne eke e koe mau? Kia mamatike a lautolu po ke maeke nakai kia lautolu ke fakamoui a koe ke he vaha ne malaia ai a koe.” Lafi e ia: “Kua fakanimonimo he motu haku au.”​—Iere. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Talahau tuai fēfē e Iehova to moua e ia e tau tagata fifili foou ke he lalolagi? (e) Ko e heigoa ka fakatutala he vala tala ka mui mai?

¹⁸ Ne fua kelea a Isaraela ha kua nakai tapuaki a lautolu ki a Iehova he puhala hako. Nakai matutaki a lautolu ke eke mo tau fakamoli haana ka kua tapuaki ai ke he tau tupua tā. Ti tala age a Iesu ke he tau takitaki Iutaia mahani kelea he vahā haana: “To uta kehe ia mutolu e kautu he Atua, ka e age ke he taha motu ke ta mai ai e tau fua hana.” (Mata. 21:43) Ko lautolu ni kua fifili e Iehova ka eke mo vala he motu foou ia ko Isaraela fakaagaaga. To fakatū e ia e “maveheaga fou” mo lautolu. Pehē a Iehova hagaao ki a lautolu: “To eke foki au mo Atua ha lautolu, ti eke a lautolu mo motu haku.”​—Iere. 31:31-33.

¹⁹ He mole e nakai mahani fakamooli ha Isaraela, ne fifili e Iehova a Isaraela fakaagaaga ke eke mo tau tagata haana he senetenari fakamua. Ka ko hai e tau tagata haana he vahā nei? Maeke fēfē a lautolu kua manako ke fekafekau ke he Atua ke iloa ko hai e tau tagata tapuaki mooli haana? To fakatutala a tautolu ke he mena nei he vala tala ka mui mai.