1. ¿Imatam wakin runakuna piensanku religionkunamanta hinaspa chaypi kaq allin runakunamanta?

ACHKA runakunam musyakunku reqsisqa religionkunaqa runakunata mana ancha yanapasqankuta. Wakinkum ninku chay religionkunaqa Diosmanta llullakunata yachachisqankuta hinaspa ruwayninkuwanpas Diosta penqayman churasqankuta, chaymi piensanku chay religionkunata Dios mana chaskisqanta. Chaywanpas, piensankutaqmi llapallan religionkunapi allin runakunata Dios chaskisqanta. Chaymi pantaq religionkunamanta lloqsiytapas mana munankuchu nitaq Diospa llaqtanman hukllawakuytapas. Ichaqa, ¿imaynatam Diosqa chayta qawan? Chaypaqqa yachasunyá ñawpaq tiempopi Jehova Diosman sonqo serviqninkunamanta.

2. ¿Pikunam Diospa llaqtanqa rikurirurqaku, hinaspa imawanmi chay llaqtanqa suti reqsiylla karqaku? (Qaway kay paginapi dibujota.)

² Yaqa 4.000 wata ñawpaqtaraqmi Jehova Diosqa aslla runakunata llaqtan kananpaq akllarurqa. “Llapallan iñikuqkunapapas taytan” Abrahanmi, achka sirvienteyoq familianpa  uman karqa (Rom. 4:11; Gen. 14:14). Chaymi Canaan lawpi kamachikuq runakunaqa ‘Diospa akllasqan kamachikuq’ kasqanwan payta reqsiqku, chayraykum anchata respetaqku (Gen. 21:22; 23:6). Jehova Diosmi Abrahanwan hinaspa mirayninkunawan huk contratota ruwarqa (Gen. 17:1, 2, 19). Nirqam: “Kaymi contratoy, kaytam kasukunki miraynikikunapiwan. Qamkunamanta kaq llapallan qarikunam señalasqa kanqa. [. . .] Chaymi qamkunawan contrato rurasqaypa señalnin kanqa”, nispa (Gen. 17:10, 11). Chayraykum wasinpi kaq lliw qarikuna señalachisqa karqaku (Gen. 17:24-27). Chayna señalachikusqankuwanmi Abrahampa mirayninkunaqa paykunalla Diospa llaqtan kasqankuwan suti reqsiylla karqaku.

3. ¿Imaynatam Abrahampa mirayninkunaqa hatun llaqtaña rikurirurqaku?

³ Abrahampa willkan Jacobqa otaq Israelqa 12 churiyoqmi karqa (Gen. 35:10, 22b-26). Kay churinkunam Israel llaqtapi 12 castapa jefenkuna karqaku (Hech. 7:8). Huk kutipim, Jacobqa muchuy tiempo kaptin lliw aylluntin Egipto nacionman pasakurqa. Chaypim churin Joseyqa mikuymanta nanachikuq hinaspa faraonpa confianza runan karqa (Gen. 41:39-41; 42:6). Tiempopa risqanman hinam, Jacobpa mirayninkunaqa llumpa-llumpayta miraruspanku hatun llaqtaña rikurirurqaku (Gen. 48:4; leey Hechos 7:17).

4. ¿Imaynatam qallariypiqa kawsakurqaku Egipto runakunawan Jacobpa mirayninkunaqa?

⁴ Jacobpa mirayninkunaqa, iskay pachak wata masninmi Egipto nacionpa Gosen sutiyoq lawninpi yacharqaku (Gen. 45:9, 10). Yaqachusmi pachak wata masnin Egipto runakunawanqa hawka kawsakurqaku. Paykunaqa chay Gosen lawpim uchuy llaqtachakunapi yachaqku, hinaspapas michiqkunam karqaku. Joseyta kuyaq faraonqa kusisqallañam paykunataqa chaskiykurqa (Gen. 47:1-6). Egipto runakunaqa oveja michiqkunata millakuspankupas, Israel casta runakunawanqa hinallam pacienciakunanku karqa (Gen. 46:31-34).

5, 6. (1) ¿Imaynatam Egiptopi Diospa llaqtanpa hawka kawsakuyninku tukururqa? (2) ¿Imaynatam Moisesqa wañuymanta librakurqa? (3) ¿Imatam Jehova Diosqa llaqtanrayku ruwarqa?

⁵ Ichaqa, Israel runakunapa hawka kawsakuyninkum tukururqa. Tiempopa risqanman hinam, “Egipto nacionpi munaychakurqa Joseyta mana reqsiq huk mosoq reyña. Paymi runankunata nirqa: Kay Israelpa miraynin runakunaqa llumpayllatañam achkayarunku hinaspapas aswan atiyniyoqmi ñoqanchikmantaqa kachkanku”, nispa. Chaymi Egipto runakunaqa “maqa-maqarispa servichikurqaku Israelpa mirayninkunawan. Ñakarichirqakumá mana aguantay atina sasallaña llamkaykunapi, mitu ruraypi, adobe chutaypi hinaspa  campopi tukuy llamkaypi” (Ex. 1:8, 9, 13, 14).

⁶ Chay faraonmi kamachirqa hebreo casta warmikunapa qari wawanku naceptin wañuchisqa kanankupaq (Ex. 1:15, 16). Chay tiempopim Jokebed sutiyoq hebreo casta warmi Moisesta wachakurqa. ¿Imatam payqa ruwarqa wawanta mana wañuchinankupaq? Kimsa killachayoqllatam Nilo mayupi tuturakunapa kasqanpi pakarurqa, hinaptinmi faraonpa warmi churin chaypi tariruspan wawachakurqa. Ichaqa, mamallanwanmi qallariynin watachankunapiqa uywachirqa, chaymi Moisesqa Diosman sonqo wiñarqa (Ex. 2:1-10; Heb. 11:23-25). Jehova Diosqa qawarirqam Israel runakunapa ñakarisqankuta, hinaspam Moisesnintakama librananpaq tantearurqa (Ex. 2:24, 25; 3:9, 10). Chaynatam Jehova Diosqa llaqtanta librarqa ñakarichiqninkunamanta (Ex. 15:13; leey Deuteronomio 15:15).

7, 8. ¿Imaynatam sapaqchasqa nacionpi Diospa llaqtanqa rikurirqa?

⁷ Jehova Diosqa manaraqmi Israel runakuna huk nacion kanankupaqqa kamachikuykunata nitaq sacerdotekunata qorqaraqchu. Chaywanpas llaqtan kanankupaqmi akllarurqa. Chaymi Diosqa Moisestawan Aaronta kamachirqa faraonpa qayllanman rispa kaynata ninankupaq: “Israelpa yupaychasqan [Jehova] Diosmi nin: ‘Runaykunata kachariy chunniqpi fiestata rurapuqniy rinankupaq’”, nispa (Ex. 5:1).

⁸ Jehova Diosqa Egipto runakunaman 10 castigokunata qospanmi hinaspa Puka lamar qochapi faraontawan tropankunata wañuchispanmi llaqtanta librarqa (Ex. 15:1-4). Chaymantañataqmi yaqa kimsa killa pasayllata Jehova Diosqa llaqtanwan huk contratota Sinai orqopi ruwarqa. Nirqam: “Nisqayta kasuspaykichikqa chaynataq contratoytapas cumplispaykichikqa qamkunamá kankichik wakin runakunamanta akllakusqay runaykuna. [. . .] Sapaqchasqa nacion”, nispa (Ex. 19:5, 6).

9, 10. (1) Deuteronomio 4:5-8 nisqanman hina, ¿imaynatam Israel runakunata Kamachikuykuna chaskisqanku yanaparqa wakin nacionkunawan mana chaynalla kanankupaq? (2) ¿Imata ruwaspam Israel runakunaqa “sapaqchasqa nacion” kasqankuta qawachinanku karqa?

⁹ Egipto nacionpi Israel runakuna manaraq sirviente kachkaspankuqa, ayllunkupi uma kaqkunawanmi kamachisqa karqaku. Chay ayllukunapi uma kaqkunaqa, Diosta serviq abuelonkuna hinam ayllunkupiqa kamachiqnin, jueznin hinaspa sacerdoten karqaku (Gen. 8:20; 18:19; Job 1:4, 5). Chay contrato ruwasqankuwanmi ichaqa, Jehova Diosqa Moisesnintakama kamachikuyninkunata qorqa wakin nacionkuna hina mana kanankupaq (leey Deuteronomio 4:5-8; Sal. 147:19, 20). Chay Kamachikuykunaraykum sacerdotekuna rikurirqa. Chaymantapas, Israel nacionpi juezkunaqa ‘autoridadkunam’  otaq ancianokunam karqaku, paykunataqa yuyayniyuq runakuna kasqankuraykum respetaqku (Deut. 25:7, 8). Chaynaqa, chay Kamachikuykunam Israel runakunata yanaparqa Diosta imayna yupaychanankupaq hinaspa imayna kawsakunankupaqpas.

¹⁰ Prometesqa Allpaman Israel runakuna yaykunankupaqña kachkaptinkum Jehova Diosqa yuyarichirqa kamachikuyninkunamanta. Chaymi Moisesqa Israel runakunaman kaynata nirqa: “Kunanmi Tayta Dios nisunkichik prometekusqanman hina qamkunaqa runankunaña kasqaykichikta, chaynaqa kasukunaykichikmi tukuy kamachikuyninkunata. Wakin nacionkuna hatarichisqanmantapas qamkunatam ancha alabasqa nacionpaq hoqarisunkichik hinaptinmi ancha reqsisqa suma-sumaqpaq qawasqa kankichik. Tayta Diospa nisqanpi hinam payllapaqña sapaqchasqa nacion kankichik”, nispa (Deut. 26:18, 19).

11-13. (1) ¿Pikunataq Diospa sapaqchasqa llaqtanman hukllawakurqaku? (2) ¿Imatam forasterokunaqa ruwananku karqa Jehova Diosta serviyta munaspankuqa?

¹¹ Israel runakuna Diospa sapaqchasqa llaqtan kaptinkupas, payqa manam michakurqachu huklaw llaqtayoq runakunapas llaqtanman hukllawakunankuta. Israel runakuna Egipto nacionmanta lloqsiptinkum paykunawan kuska rirqa Egiptopi “nana-nanaq tukuy rikchaq runakunapas” hinaspa huklaw llaqtayoq runakunapas (Ex. 12:38). Yaqachá chaypiqa karqaku qanchis kaq castigo manaraq kachkaptin Diospa nisqanta kasukuq faraonpa wakin serviqninkunapas (Ex. 9:20).

¹² Israel runakuna Canaan llaqtaman yaykunankupaq mayuta manaraq chimpachkaptinkum Moises nirqa: “Kuyaychikyá forasterokunata”, nispa (Deut. 10:17-19). Arí, Israel runakunaqa chaskinankum karqa Moisespa chaskisqan kamachikuykunata kasukuy munaq forasterokunataqa (Lev. 24:22). Wakinkuqa Diospa serviqninkunam rikurirurqaku hinaspam Moab llaqtayoq Rut hina tarikurqaku, paymi suegran Noemiyman nirqa: “Aylluykikunam ñoqapa aylluy kanqa, Diosnikipas ñoqapa Diosniymi kanqa”, nispa (Rut 1:16). Kay forastero runakunam reqsisqa karqaku hebreo religionman tikrakuq kasqankuwan, qari kaspaqa qari kaynintam señalachikunanku karqa (Ex. 12:48, 49). Jehova Diosqa kuyakuywanmi llaqtanpi chaskiykurqa (Num. 15:14, 15).

¹³ Jerusalen templota Salomon qespirachiptinpas, sutillam karqa forasterokunata Dios chaskisqanqa. Chaytam qawachin kayna mañakusqan: “Forastero runakunapas, mana Israel casta runaykikuna kachkaspam qamrayku karu llaqtakunamantaraq hamunqaku hatun sutikirayku hinaspa hatun atiywan castigaspa rurasqaykirayku. Chaykunarayku hamuspa kay temployki lawman mañakamuptinkum hanaq pacha yachasqaykimanta uyariykamunki, chay forastero runapa mañakususqaykiman hinamá ruraykunki, chayna kaptinqa kay pachapi llapallan runakunapas sutikitam reqsinqaku, paykunapas Israel casta runaykikuna hina respetasuspaykim kay rurachisqay temploqa sutikiwan sutichasqa kasqanta yachanqaku”, nispa (2 Cron. 6:32, 33). Jesuspa tiemponpipas Jehova Dios serviy munaq forasterokunaqa atinmankum karqa pay serviytaqa, ichaqa akllakusqan llaqtanwan kuskam servinanku karqa (Juan 12:20; Hech. 8:27).

14-16. (1) ¿Imanasqam Israel runakunamanta nichwan Jehova Diospa testigon kasqankuta? (2) ¿Imaynam Miqueaspa willakusqanman hina kunan tiempopi Diospa llaqtanqa kananku?

¹⁴ Israel runakunaqa Jehova Diostam yupaychaqku, huklaw nacionniyoq runakunañataqmi sapaq dioskunata. Hinaptinqa, ¿pitaq cheqap Diosqa karqa? Jehova Diosqa munarqam kay tapukuyqa juezpa qayllanpi hina kutichisqa kananta. Isaiaspa tiemponpim Diosqa nirqa chay nacionkunapa diosninkuna cheqap kaspankuqa testigonkunata apamunankupaq. Nirqam: “¿Mayqantaq paykunamanta kaykunata willaykuwachwan? ¿Mayqantaq ñawpaq sucedeqkunamanta kunan niykuwachwan? Razonniyoq kasqankumantayá testigonkuta pusamuchunku. Uyarispankuyá cheqap kasqanta nichunku”, nispa (Is. 43:9).

¹⁵ Huklaw nacionniyoq runakunapa diosninkuqa manam atiqkuchu cheqap dios kasqankuta qawachiytaqa. Chaykunaqa apakachanalla hinaspa mana rimay atiq dioskunam karqaku (Is. 46:5-7). Jehova Diosmi ichaqa Israel llaqtanta nirqa: “Qamkunam testigoy kankichik. Akllakusqay serviqniykunam kankichik reqsiwaspaykichik ñoqapi confiakunaykichikpaq chaynataq chaykunatapas ruraq kasqayta entiendenaykichikpaq. Ñoqamanta puntataqa manam mayqan diospas karqachu. Ñoqamanta huk diosqa manam haykapipas kanqachu. Ñoqallam kani [Jehova] Diosqa. Hukqa manam kanchu salvaq Diosqa. [. . .] Ñoqalla Dios kasqaymantam  testigo kankichik qamkunaqa”, nispa (Is. 43:10-12).

¹⁶ Jehova Diospa akllasqan llaqtanqa, testigon hina kaspankum allintapuni willakunanku karqa paylla cheqap Dios kasqanmanta. Chaymi llaqtanmanta rimaspan nirqa kikinpaq ruwasqan runankuna kasqankumanta, chaynapi ‘alabasqa kasqanmanta willakunankupaq’ (Is. 43:21). Arí, paykunaqa sutinta apaq llaqtanmi kaqku. Paykunataqa Egipto nacionmantam horqomurqa, chaymi kasukunanku hinaspa alabananku karqa. Paykunaqa kunan tiempopi llaqtan hinam kananku karqa, chaymanta rimaspanmi Miqueas kaynata willakurqa: “Llapallan runakunaqa diosninkupi confiakuspam kawsachkanku. Ñoqanchikmi ichaqa yupaychasqanchik [Jehova] Diosman hapipakuchkanchik. Payman hapipakuspam wiñaypaq kawsasunchik”, nispa (Miq. 4:5).

17. ¿Imaynanpim Israel runakunaqa “purun uvas” hina Jehova Diospaq rikurirurqaku?

¹⁷ ¡Ancha llakikuypaqmi! Israel runakunaqa Jehova Diostam qepancharurqaku. Rumimanta hinaspa kullumanta ruwasqa dioskuna yupaychaq llaqtakunawanmi inturachikurqaku. Yaqa 2.800 wata ñawpaqtaraqmi, Diosmanta willakuq Oseas willakurqaña Israel llaqtaqa “mana allinllaña wiñaruq uvas” hina kasqankumanta. ¿Imanasqataq chaynaqa rikurirurqaku? Oseasmi nin: “Aswanraq[mi] altarkunata perqakurqaku [. . .]. Iskayrayachkanmi Israel castakunapa sonqonqa. Kunanmi chay culpankumanta paganqaku paykunaqa”, nispa (Os. 10:1, 2, NM). Yaqa 150 wata pasaytam Jehova Diosqa Jeremiasnintakama mana kasukuq llaqtanta kaynata nirqa: “Akllasqa uvas plantata hinam plantarqayki. Ancha allin uvaspa murunta hinam tarpurqayki. ¿Imaynanpimá purun uvas plantamanqa tikrakurunki? ¿Imaynanpimá manaña reqsipay uvas plantaqa rikurirunki? Juda castakuna, taytachakuna rurasqaykichikqa ¿maypitaq kachkanku? [. . .]. Ñakarisqaykichik tiempopiyá hamusunkichik. Qamkunaman hamuspankuyá librasunkichik”, nispa. Nirqataqmi: “Runaykunam ichaqa unayña qonqaruwanku”, nispa (Jer. 2:21, 28, 32).

18, 19. (1) ¿Imaynatam Jehova Diosqa willakurqa sutinta apananpaq mosoq llaqtata akllananmanta? (2) ¿Imatam qatiqnin yachachikuypi qawasunchik?

¹⁸ Israel runakuna allin ruruchkaq hina Diosta yupaychanankumantaqa hinaspa payman sonqo testigonkuna kanankumantaqa, mana allin ruruchkaq hinam taytacha-mamachakunata yupaychachkarqaku. Chayraykum Jesusqa mana allin ruwaq religionkunapi punta apaqkunata nirqa: “Diospa munaychakuyninmi qamkunamanta qechusqa kanqa, hinaspam Diospa munaychakuyninta ruruchiq llaqtamanña qosqa kanqa”, nispa (Mat. 21:43, Chuya Qellqa, revisión 2012). Jehova Diospa akllasqan kaqkunallam chay mosoq llaqtamanqa yaykunanku karqa. Diosmi willakurqa “mosoq contratota” paykunawan ruwananmanta. Hinaspam nirqa: “Paykunapaqmi Diosninku kasaq, paykunañataqmi runaykunaña [otaq llaqtayña] kanqa”, nispa (Jer. 31:31-33).

¹⁹ Israel runakuna Jehova Diosman mana sonqo kasqankuraykum, payqa punta cristianokunataña llaqtan kanankupaq akllarurqa. Hinaptinqa, ¿pikunataq kunan tiempopi llaqtanqa kanku? ¿Imaynatam allin sonqoyoq runakunaqa reqsinmanku Diospa cheqap serviqninkunata? Chaymantam qatiqnin yachachikuypi qawasunchik.