1. ¿Imatan wakin runakuna ninku religionkunapi kaq allin runakunamanta?

ASKHA runakunan sut’ita reparanku religionkunaqa runakunata mana yanapasqanta. Aswanpas llulla yachachikuykuna mast’arisqankutan rikunku, ruwasqankuwan Diospa sutinta sarunchasqankutapas; chaykunaraykun runakuna ninku chay religionkunaqa Diospa qayllanmanta karupi kasqankuta. Ichaqa nillankutaqmi: “Religionkunapiqa kanpunin allin sonqoyoq runakuna, paykunataqa allinpaqmi Diosqa qhawarin”, nispa. ¿Chay hinatachu Diospas yuyaykun? Chaypaq yuyarisun ñawpa tiempopi Diosta yupaychaq runakunata.

2. a) ¿Pikunan Diospa llaqtan kapurqan? (Kay paginapi dibujota qhaway.) b) ¿Imaynapin chay llaqta huk llaqtakunamanta hukniray karqan?

² Tawa waranqa watakuna hina ñawpaqtan Jehová Diosqa llaqtanta akllakurqan. Abrahammi chay runakunaq taytan karqan chay hinapin “llapa iñiqkunaq taytan” kapurqan (Rom. 4:11; Gén. 14:14). Payqa “ancha atiyniyoqmi” Canaán  hallp’api karqan chaymi lliwpas respetarqanku (Gén. 21:22; 23:6). Jehová Diosmi Abrahamwan mirayninwanpas rimanakurqan llaqtan kananpaq (Gén. 17:1, 2, 19). Chaypin Diosqa nirqan: “Kaymi ñoqawan qankunawan mirayniykikunawanpas rimanakuyniy kanqa hunt’anaykichispaq: Llapa qharikunan qankunawan tiyaqkuna, qhari-kaynin señalasqa kanqaku [...] ñoqawan qankunawan rimanakusqay señal kananpaq”, nispa (Gén. 17:10, 11). Chaymi Abrahampas wasinpi tiyaq llapa qharikunapas señalasqa karqanku (Gén. 17:24-27). Chay hinapin Abrahampa mirayninqa wak llaqtakunamanta t’aqasqa karqanku Diospa amigon kanankupaq.

3. ¿Imaynapin Abrahampa miraynin hatun llaqtaman tukupurqan?

³ Abrahampa hawayninmi karqan Jacob, paytan nikullantaq Israel nispa, paypan 12 churinkuna karqan (Gén. 35:10, 22-26). Chay churinkunan Israelpa 12 ayllunkunata paqarichirqanku (Hech. 7:8). Jacobqa yarqay kaqtinmi lliw churinkunapiwan Egipto llaqtaman rirqan. Chaypin churin José mikhuykunamanta encargado karqan, paymi faraonpa yanapaqnin karqan (Gén. 41:39-41; 42:6). Tiempowanmi Jacobpa mirayninqa askhayapuspa hatun llaqtaman tukupurqan (Gén. 48:4; leey Hechos 7:17).

4. ¿Imaynatan qallariypi kawsarqanku Israel runakuna Egipto llaqtayoqkunawan?

⁴ Faraonmi Jacobpa familianta Egiptopi chaskirqan Joseta munakusqanrayku respetasqanrayku ima (Gén. 47:1-6). Jacobpa mirayninqa iskay pachak watakuna masmi Egipto llaqtapi qhepakurqanku, Gosén hallp’apitaqmi tiyarqanku (Gén. 45:9, 10). Pachak watakuna hinan Egipto runakunawan thakpi kawsarqanku. Egipto llaqtayoq runakunaqa oveja michiqkunatan cheqnikuqku, chaywanpas Josepa familiantaqa chaskinallankun karqan faraonpa kamachisqanrayku (Gén. 46:31-34).

5, 6. a) ¿Imapin Israel llaqta qhepaman tarikurqan? b) ¿Imaynapin Moisesta mana wañuchirqankuchu? c) ¿Imatan Jehová Dios ruwarqan llaqtanrayku?

⁵ Tiempowanmi ichaqa, Joseta mana reqsiq huk faraón Egipto llaqtapi kamachikurqan. Paymi llaqtanta nirqan: “Qhawariychis, Israel runakunan ñoqanchismantapas aswan askhaña kashanku, aswan kallpasapataq kashankupas”, nispa. Chaymi Egipto runakunaqa “sinchita ñak’arichispa Israel runakunawan servichikurqanku.  Sonqo nanaytan ñak’arichirqanku, t’uruchachispa, adobechispa, imaymana chakra llank’anata llank’achispa, llapan chay llank’anawanmi sinchitapuni mat’irqanku” (Éx. 1:8, 9, 13, 14).

⁶ Chaymantataq faraonqa parterakunata kamachirqan Israel runakunaq qhari wawanku naceqtin wañuchinankupaq (Éx. 1:15, 16). Chay tiempopin Jocabed sutiyoq Israel warmi Moisesta onqokuspa pakarqan. Kinsa killanpi kashaqtinmi mayu patapi t’otora-t’otoraman churaykamurqan, hinan faraonpa ususin tarikuspa adoptakapurqan. Ichaqa kikin mamanwanmi Moisestaqa uywachirqan, chhaynapin Moisesqa Diosta reqsirqan munakurqantaq (Éx. 2:1-10; Heb. 11:23-25). Jehová Diosqa rikusharqanmi llaqtanpa ñak’arishasqanta, chaymi Moiseswan kacharichinanpaq yuyaykurqan (Éx. 2:24, 25; 3:9, 10). Chhaynatan Jehová Diosqa llaqtanta kacharichirqan kamachi kasqankumanta (Éx. 15:13; leey Deuteronomio 15:15).

7, 8. ¿Imaynapin Israel llaqta Diospaq t’aqasqa karqan?

⁷ Manaraq Jehová Dios kamachikuyninkunata qoshaqtinpas israelitakunaqa Diospa llaqtanñan karqanku. Chayraykun Jehová Diosqa Moisesta Aarontawan kacharqan faraonman kayta nimunankupaq: “Israelpa Diosnin Señormi nin, llaqtayta kachariy ripunanpaq, ch’inneqpi fiestata ruwapuwanankupaq”, nispa (Éx. 5:1).

⁸ Faraonmi ichaqa mana kasurqanchu, chaymi 10 ñak’arichiykunata Jehová Diosqa apamurqan. Qhepamantaq faraontapas ejercitontapas Puka qochapi wañuchirqan, chay hinapin Israel llaqtaqa kacharichisqa karqan (Éx. 15:1-4). Chay pasasqanmanta manaraq kinsa killa hunt’akushaqtinmi, Diosqa Israel llaqtawan rimanakurqan Sinaí orqopi. Chaypin nirqan: “Kasuwaspaykichis rimanakusqaytapas hunt’ankichis chayqa, qankunan llapa llaqtakunamanta aswan chaniyoq llaqtay kankichis, [...] ñoqapaq t’aqasqa llaqta”, nispa (Éx. 19:5, 6).

9, 10. a) ¿Imaynapin Israel llaqta hukniray karqan wak llaqtakunamanta? b) ¿Imaynatan Israel runakuna rikuchirqanku Diospaq “t’aqasqa llaqta” kasqankuta?

⁹ Israel llaqtapiqa sapanka ayllupin umallikuna karqan, paykunan kamachikuq, juezkuna sacerdotekuna ima karqanku. Chay hinatan Egipto llaqtapi manaraq kamachi kashaspapas kawsarqanku (Gén. 8:20; 18:19; Job 1:4, 5). Kamachi kasqankumanta kacharichispataq Jehová Diosqa kamachikuyninkunata qorqan, chhaynapin Israel llaqtaqa wak nacionkunamanta hukniray kapurqan (leey Deuteronomio 4:5-8; Sal. 147:19, 20). Kamachikuy simipi nisqanman hinan, huk t’aqa sacerdote paqarirqan “kurak” runakunataq juezkuna karqanku, paykunataqa respetakuqmi askha yachayniyoq kasqankurayku (Deut.  25:7, 8). Chhaynaqa, kamachikuy simita chaskisqankupin Israel llaqtaqa yacharqan imaynata Diosta yupaychanankuta imaynata kawsanankutapas.

¹⁰ Manaraq prometesqa hallp’aman haykushaqtinkutaq Moisesqa llaqtaman yuyarichirqan Diospa kamachikuyninkunata. Nirqanmi: “Hinallataq Señor Diospas qankunamanta kunan rimarin: Qanmi, Israel, ñoqa kikiypa llaqtay kanki, prometesqayman hina, chhaynaqa tukuy kamachikuyniykunata hunt’anaykipaqmi kamachiyki. Ñoqan qanta llapa kamasqay suyukunamanta aswan hatunta ruwasqayki, hinan qan hawa wakin suyu runakuna yupaychawanqaku, hatunchawanqaku, qhapaqchawanqaku ima, qantaq ñoqapaq t’aqasqa llaqtay kanki”, nispa (Deut. 26:18, 19).

11-13. a) ¿Pikunan Diospa llaqtanman haykurqanku? b) ¿Imatan ruwananku karqan wak llaqtayoq runakuna Diosta serviyta munaspa?

¹¹ Israelña Diospa akllakusqan llaqta karqan chaypas, manan hark’arqanchu wak llaqtayoqkuna llaqtanwan kuska kawsanankuta. Biblian willan Egipto llaqtamanta lloqsimushaqtinku Egipto runakunapas wak llaqtayoq runakunapas qatikamusqankuta (Éx. 12:38). Chaypichá qatikamurqanku faraonpa “wakin oficialninkuna”, paykunaqa manaraq qanchis kaq ñak’arichiy kashaqtinmi Diospa nisqanta kasukurqanku (Éx. 9:20).

¹² Jordán mayuta chimpaspa Canaán hallp’aman haykunanku kashaqtinmi, Moisesqa llaqtata nirqan: ‘Qankunapas munakullaychistaq wak llaqtayoqkunata’, nispa (Deut. 10:17-19). Sichus wak llaqtayoq runa Diospa kamachikuyninkunata kasukuyta munarqan chayqa, Israel llaqtaqa chaskinallanmi karqan (Lev. 24:22). Wakinqa Moab llaqtayoq Rut hinan Jehová Diosta servirqanku. Paypa nisqanta hinataqmi nirqanku: “Llaqtaykin llaqtay kanqa, Diosniykin Diosniy kanqa”, nispa (Rut 1:16). Paykunatan nikurqan “judío runaman t’ikrakuqkuna” nispa, qharikunatataq qhari-kayninkuta señalarqanku (Éx. 12:48, 49). ¡Maytachá Jehová Diosqa kusikurqan paykunapas llaqtanmanta kapuqtinku! (Núm. 15:14, 15.)

¹³ Chaytan sut’ita rikuchirqan Salomonpa mañakusqan. Paymi templota ruwasqan qhepaman mañakuspa nirqan: “Mayqen wak llaqtayoqpas mentasqa kasqaykita uyarispa, musphana ruwasqaykita yachaspa karu llaqtamanta hamunman, hinaspa kay wasiykipi mañakusunkiman chayqa, uyariykamuy hanaq pacha tiyanaykimanta, hinaspa tukuy mañakusqasuykita qoykuy, llapan kay pacha suyukuna reqsinasuykipaq, hinaspa Israel llaqtayki hina manchakuywan yupaychanasuykipaq. Ahinapin yachanqaku kay ruwapusqay wasipi sutiyki yupaychasqa kasqanta”, nispa (2 Crón. 6:32, 33). Jesuspa tiemponpipas wak llaqtayoq runa Diosta yupaychayta munaspaqa, Diospa llaqtanwan kuskan yupaychanan karqan (Juan 12:20; Hech. 8:27).

14-16. a) ¿Imaynapin Israel llaqta Diospa testigon karqan? b) ¿Imatan Israel llaqta ruwanan karqan?

¹⁴ Israel llaqtaqa Jehová Diostan yupaycharqanku huk llaqtakunan ichaqa wak dioskunata yupaychaqku. Ichaqa, ¿pin cheqaq Dios karqan? Chaytaqa huk juiciopi hinan kutichikunan karqan. Diosmi nirqan wak llaqtakunapas juzganaman huñukamunankuta, diosninku cheqaq kasqanta rikuchinankupaq testigokunata pusamunankuta. Nirqanmi: “Llapa hatun suyukuna juzganaman huñukamuchunku, llapa llaqtakuna hamuchunku. ¿Mayqen diosninkutaq chay kananta willawarqanchis? ¿Mayqen diosninkutaq chay sucedesqantaña willawarqanchis? Testigonkuta pusamuchunku: Hinapunin kasqa, nispa rimarinankupaq, uyariqkuna: Cheqaqpuni kasqa, nispa ninankupaq”, nispa (Is. 43:9).

¹⁵ Wak llaqtakunaq diosninkuqa idolokunallan karqanku, paykunallamantaqa manan kuyuriytapas rimaytapas atirqankuchu (Is. 46:5-7). Jehová Diosmi ichaqa llaqtanta nirqan: “Israel llaqtalláy, testigoykunan qankunaqa kankichis, akllakusqay kamachiykunan kankichis, reqsiwanaykichispaq iñiwanaykichispaq, Diospuni kasqaytapas yachanaykichispaq. Ñoqallapunin Diosqa kani, manan hayk’aqpas wak diosqa karqanchu. Ñoqallapunin Señorqa kani, ñoqallapunin qespichiqpas kani [...]. Chhaynaqa, qankunan testigoykuna kankichis,  maypachamantapas Diospuni kasqaymanta”, nispa (Is. 43:10-12).

¹⁶ Juiciopi rimaq testigokuna hinan Israel llaqtaqa willarqan, Jehová Dioslla cheqaq Dios kasqanmanta. Chaymi Diosqa nirqan: “Kay llaqtataqa ñoqapaqmi kamakurqani, yupaychaykunatan takipuwanqa”, nispa (Is. 43:21). Chay llaqtan Diospa sutinta aparqan. Egipto llaqtamanta kacharichimusqanraykun Israel llaqtaqa Diosta kasukunanku karqan, llapan llaqtakunaq yachanankupaqtaq hatunchananku karqan. Miqueas hinan yuyaykunanku karqan, paymi nirqan: “Wak llaqtakunaqa diosninkutan kasunku yupaychanku, ñoqanchismi ichaqa Diosninchis Señor Diosta wiñay-wiñaypaq kasusunpas yupaychasunpas”, nispa (Miq. 4:5). Kay tiempopipas Diospa llaqtanqa chay hinallatataqmi ruwanan.

17. ¿Imaynapin Israel llaqta mana valeq “k’ita” uvasman tukupurqan?

¹⁷ Israel llaqtan ichaqa Diosta mana kasukurqanchu. Wak llaqtakuna hinan rumimanta k’ullumanta dioskunata ruwakurqanku. Chaykunatan yupaycharqanku chay hinapitaqmi Diosta wasancharqanku. Oseasmi qelqarqan Israel llaqtaqa mana valeq “k’ita uvas” hina kasqanmanta. Nillarqantaqmi: “Altarkunatapas askhata perqarqan, [...] Israel suyuqa iskay sonqon, kunanqa huchanmantan muchuchisqa kanqa”, nispa (Os. 10:1, 2). 150 watakuna hina pasasqanmanmi, Jehová Diosqa Jeremiaswan mana kasukuq llaqtanta nirqan: “Ñoqaqa allin muhuchasqa uvasta hinan plantarqayki, llapanmanta aswan allinnin uvas muhuta hina, qantaq waqllispa k’ita uvas sach’aman tukupunki. ¿Maytaq ruwakusqaykichis dioskunari? [...], paykuna hamuchunku, sut’is horqoyta atisunkichis, hatun llakikuy aypamusuqtiykichis”, nispa. Hinamantaq nillarqantaq: “Llaqtaymi ichaqa unayña ñoqata qonqapuwan”, nispa (Jer. 2:21, 28, 32).

18, 19. a) ¿Imaynatan Jehová Dios willarqan mosoq llaqta paqarichinanta? b) ¿Imatan qatimuq estudiopi yachasun?

¹⁸ Israel llaqtaqa idolokunatan yupaycharqanku manataqmi Jehová Diostachu, chay hinapin manaña Diospa testigonkunachu karqanku. Chaymi Jesusqa iskay uya judío umallikunata nirqan: “Diospa qhapaqsuyunqa qankunamanta qechusqan kanqa, paypa munayninman hina ruwaqkunamantaq qonqa”, nispa (Mat. 21:43). Arí, Jehová Diosqa paypa munayninman hina ruwaqkunamantan huk nacionta paqarichinan karqan, chaymi cheqaq Israel espiritual llaqtan kanan karqan. Paykunawanmi mosoq rimanakuyta ruwanan karqan, chaymi nirqan: “Ñoqan Diosninku kasaq, paykunataq llaqtay kanqa”, nispa (Jer. 31:31-33).

¹⁹ Israel llaqta mana kasukusqanku qhepamanmi Jehová Diosqa huk llaqtata paqarichirqan. ¿Pikunan chay mosoq llaqtapi kashanku? ¿Imaynatan allin sonqoyoq runakuna cheqaq cristianokunata reqsinkuman? Chaykunatan yachasun qatimuq estudiopi.