Julani

Lutani pa vo ve mukati

‘Ŵanthu Wo Chiuta Wawu Ndi Yehova’

‘Ŵanthu Wo Chiuta Wawu Ndi Yehova’

‘Ŵakukondwa mbanthu ŵeniwo Chiuta wawu ndi Yehova!’​—SUMU 144:15.

1. Kumbi anyaki akambanji vakukwaskana ndi ŵanthu wo asopa Chiuta pacharu chapasi?

 ŴANTHU anandi mazuŵa nganu azomerezga kuti visopa vinandi vitondeka kuwovya ŵanthu. Anyaki azomerezga so kuti vo ŵanthu a muvisopa venivi achita vilongo kuti asambiza vinthu vaboza vakukwaskana ndi Chiuta. Mwaviyo Chiuta wakondwa nawu cha. Kweni agomezga kuti muvisopa venivi mwe ŵanthu amampha wo Chiuta watiŵawona kuti mbakwenere kumusopa. Yiwu awona kuti ŵanthu aviyo akhumbika cha kutuwa muvisopa venivi kuti asopengi pakuŵija. Kumbi ndimu Chiuta wawone? Kuti tisaniyi kwamuka, tiyeni tikambiskani mbiri ya ateŵeti auneneska aku Yehova kutuliya m’Malemba.

YEHOVA WANGUCHITA NAWU PHANGANU

2. Kumbi mbayani wo anguja ŵanthu apade aku Yehova, nanga nchinthu wuli cho chilongo kuti apambananga ndi ŵanthu anyaki? (Wonani chithuzi cho che pachanya.)

2 Kukwamba kwa vyaka va m’ma 1900 B.C.E., Yehova wenga ndi ŵanthu apade pacharu chapasi. Abrahamu wenga “wuskewu waku wosi ŵakuvwana.” Kweniso wenga mutu wa banja lo lenga ndi ŵanthu mahandiredi nganandi. (Ŵar. 4:11; Chiy. 14:14) Mafumu ngaku Kanani ngangukamba kuti ndi “chilimbi cha nthazi” ndipuso ngamupaskanga ulemu. (Chiy. 21:22; 23:6) Yehova wanguchita phanganu ndi Abrahamu kweniso mphapu yaki. (Chiy. 17:1, 2, 19) Chiuta wangukambiya Abrahamu kuti: “Ili ndi phanganu langu, lenilo mukasunganga, pakati pangu ndi iwi ndi mphapu zaku za pavuli paku: Munthurumi yosi mukati mwinu wakachinjikanga. . . . Ndipu ichi chikaŵanga chisimikizgu cha phanganu la pakati pangu ndi imwi.” (Chiy. 17:10, 11) Ivi ndivu vinguchitika, Abrahamu ndi anthurumi wosi amunyumba mwaki angudumulika. (Chiy. 17:24-27) Kudumulika kwasimikizgiyanga kuti ŵana aku Abrahamu ndiwu ŵija wo Yehova wanguchita nawu phanganu.

3. Kumbi ŵana aku Abrahamu anguja wuli mtundu?

3 Mzuku waku Abrahamu, Yakobe pamwenga kuti Yisraele wangubala ŵana 12. (Chiy. 35:10, 22b-26) Pati pajumpha nyengu, ŵana ŵenaŵa ndiwu anguzija apapi a mafuku 12 nga Yisraele. (Mac. 7:8) Chifukwa cha nja, Yakobe ndi banja laki anguzomera kuchija ku Egipiti ko kwenga mwana wawu Yosefe yo wenga wakuwonere vakurya ndipuso yo Farao wamugwiriskiyanga nchitu. (Chiy. 41:39-41; 42:6) Ŵana aku Yakobe anguyandana ukongwa.​—Chiy. 48:4; ŵerengani Machitidu 7:17.

ANGUWOMBOLEKA

4. Kumbi a Egipiti ndi ŵana aku Yakobe ajanga wuli pakwamba?

4 Ŵana aku Yakobe angulutirizga kuja ku Egipiti kwa vyaka vakujumpha 200 ndipu ajanga mudambu la msinji wa Nile lo ladanikanga kuti Gosheni. (Chiy. 45:9, 10) Viwoneka kuti anguja mwachimangu kwa vyaka pafupifupi 100 ndi a Egipiti, ndipu ajanga mu matawuni kweniso aliskanga viŵetu vawu. Farao wanguŵalondere umampha chifukwa wamuziŵanga Yosefe ndipuso wangumuyanja. (Chiy. 47:1-6) Kweni ŵanthu aku Egipiti aŵatinkhanga ukongwa ŵanthu wo aliskanga mbereri. (Chiy. 46:31-34) Chinanga kuti venga viyo, anguzomera kuti ajengi ndi Ayisraele.

5, 6. (a) Kumbi vinthu vinguŵasinthiya wuli ŵanthu aku Chiuta ku Egipiti? (b) Kumbi Mosese wangutaskika wuli, nanga Yehova wanguŵachitiyanji ŵanthu ŵaki?

5 Kweni vinthu vinguŵasinthiya mwamabuchibuchi ŵanthu aku Chiuta. “Sonu kunguwa karonga munyaki wa Egipiti, yo wengavi kuziŵa Yosefe. Ndipu wanguti ku mtundu waki, ‘Awonani ŵanthu ŵa Yisraele ŵarutizga unandi ndi mbanthazi kwakuruska ifwi.’ Chifukwa cho ŵangutataliska nchitu ŵa Yisraele kwambura lisungu, ndipu ŵanguŵasuzga ukongwa, kukasa dongu, ndi kuwumba ncherwa ndi mitundu yosi ya nchitu zamuminda. Mu nchitu yawu yosi ŵanguŵatataliska kwambura lisungu.”​—Chit. 1:8, 9, 13, 14.

6 Farao wangukamba so kuti ŵana wosi anthurumi ŵa Ahebere akhumbikanga kubayika asani abalika ŵaka. (Chit. 1:15, 16) Mosese wanguwaku nyengu yeniyi. Iyu wati wakwanisa myezi yitatu, anyina angumubisa m’mateti nga mumsinji wa Nile ndipu kwenuku ndiku mwana munthukazi waku Farao wangumusaniya. Iyu wangumuto kuti waje mwana waki. Anyina chayiwu aku Mosese a Yokebede ndiwu angumulera mu vyaka vaki vakwambiriya ndipu wanguja mteŵeti wakugomezgeka waku Yehova. (Chit. 2:1-10; Ŵah. 11:23-25) Yehova “wanguwona” kuti ŵanthu ŵaki asuzgikanga ndipu wakhumbanga kuŵawombo ku ŵanthu ankhaza kuporote mwaku Mosese. (Chit. 2:24, 25; 3:9, 10) Yehova ‘wanguŵawombo’ nadi.​—Chit. 15:13; ŵerengani Marangu 15:15.

ANGUJA MTUNDU

7, 8. Kumbi ŵanthu aku Yehova anguja wuli mtundu wakupaturika?

7 Chinanga kuti Yehova ndipu wechendanozgi kuti Ayisraele aje mtundu kweni wawonanga kuti mbanthu ŵaki. Mwaviyo, Yehova wangutuma Mosese ndi Aroni kuti akakambiyi Farao kuti: “Atiti viyo Ambuya, Chiuta waku Yisraele, ‘Zomerezga ŵanthu ŵangu kuti ŵaruti alinga ŵandichitiyi dyera mu bozwa.’”—Chit. 5:1.

8 Kuti Ayisraele awomboleki ku nkhaza zo akumananga nazu, Yehova wanguŵatumiya miliri 10 a Egipiti, wangubaya Farao ndipuso magulu ngaki ngankhondu pa Nyanja Yiyera. (Chit. 15:1-4) Pati pajumpha myezi pafupifupi yitatu, Yehova wanguchita phanganu ndi Ayisraele paphiri la Sinai ndipu wanguŵalayizga kuti: “Asani mukavwiyanga mazu ngangu ndi kusunga phanganu langu, mukaŵanga ŵanthu ŵa pa mtima wangu mukati mu mitundu yosi; . . . mtundu wakupaturika wangu.”​—Chit. 19:5, 6.

9, 10. (a) Mwakukoliyana ndi lemba la Marangu 4:5-8, kumbi Chilangulu chinguŵawovya wuli Ayisraele kuti apambanengi ndi ŵanthu anyaki? (b) Kumbi Ayisraele akhumbikanga kuchitanji kuti alongo kuti ŵenga “ŵanthu akupaturikiya Ambuya Chiuta”?

9 Pa nyengu yo Ahebere ŵenga ŵeche ku Egipiti ndipuso ŵechendaje akapolu, yiwu ajanga pamoza nge fuku limoza ndipu alongozgekanga ndi mitu ya mabanja. Mwakuyana ndi ateŵeti aku Yehova wo ŵengaku yiwu ŵechendaweku, mitu ya mabanja yeniyi, yenga nge mafumu, ŵeruzgi kweniso asembi ku ŵanthu a m’banja lawu. (Chiy. 8:20; 18:19; Jobu 1:4, 5) Kweni kuporote mwaku Mosese, Yehova wangupereka marangu kwa Ayisraele ngo ngatingi ngaŵapambaniskengi ndi mitundu yinyaki. (Ŵerengani Marangu 4:5-8; Sumu 147:19, 20.) Chilangulu chinguwovya kuti paje asembi ndipu “ŵara” awonesesanga kuti vinthu vichitika mwaurunji. Mwaviyo, ŵanthu aŵatumbikanga chifukwa chakuti ŵenga ndi zeru kweniso aziŵanga vinthu vinandi. (Mar. 25:7, 8) Chilangulu chawovyanga mtundu wasonu wenuwu pa nkhani yakusopa ndipuso pa vakuchita vawu va zuŵa ndi zuŵa.

10 Ayisraele ŵechendasere m’charu chakulayizgika, Yehova wangutuma Mosese kuti waŵakambiyi so layizgu laki kuti: “Ndimwi ŵanthu ŵa pa mtima wawu, uli ndimo akupanganirana namwi, ndi kuti mukasunganga marangu ngawu ngosi, kuti mu kurumba ndi mu mbiri ndi ulemu ŵakamukwezgiyaninga pachanya kuruska mitundu yosi yo ŵakulenga, ndi kuti mukaŵanga ŵanthu akupaturikiya Ambuya Chiuta winu.”​—Mar. 26:18, 19.

ALONDELIYANGA SO AMITUNDU YINYAKI

11-13. (a) Kumbi mbayani wo angukoliyana ndi ŵanthu aku Chiuta? (b) Kumbi ŵanthu wo ŵenga Ayisraele cha akhumbikanga kuchitanji kuti ateŵete Yehova?

11 Chinanga kuti pa nyengu iyi Yehova wenga ndi mtundu waki wakusankhika pacharu chapasi, kweni wakananga cha kuti ŵanthu amitundu yinyaki ajengi ndi Ayisraele. Iyu wanguzomerezga “ŵanthu ŵamitundu yinyaki,” kusazgiyapu a Egipiti kuti aluti ndi ŵanthu ŵaki pa nyengu yo wanguŵawombo ku Egipiti. (Chit. 12:38) Pa nyengu yo Chiuta wagutumiza mliri wanambala 7, anyaki wo ŵenga “ateŵeti aku Farao” anguwopa mazu ngaku Yehova ndipu tikayika cha kuti nawu angutuwa ku Egipiti limoza ndi Ayisraele.​—Chit. 9:20.

12 Ayisraele ŵechendayambuki msinji wa Yordane kuti akahari charu cha Kanani, Mosese wanguŵakambiya kuti akhumbikanga ‘kwanja alendu’ wo ajanga nawu. (Mar. 10:17-19) Ŵanthu aku Chiuta akhumbikanga kulondere alendu wo ajanga nawu wo azomeranga kuvwiya marangu ngaku Mosese. (Ŵal. 24:22) Alendu anyaki angwamba kusopa Yehova ndipu ŵenga ndi maŵanaŵanu nge ngaku Ruti wa ku Moabu yo wangukambiya Naomi kuti: “Ŵanthu ŵaku ŵakaŵanga ŵanthu ŵangu, ndi Chiuta waku wakaŵanga Chiuta wangu.” (Ruti 1:16) Alendu wosi angwamba kusopa Yehova ndipu anthurumi anguzomera kudumulika. (Chit. 12:48, 49) Yehova wanguŵazomerezga kuti aje m’gulu la ŵanthu ŵaki akusankhika.​—Maŵ. 15:14, 15.

Ayisraele ayanjanga alendu wo ajanga nawu (Wonani ndimi 11-13)

13 Pa nyengu yo apatuliyanga nyumba yakusopiyamu kwaku Yehova yo Solomoni wanguzenga, rombu laki lilongo kuti alendu wo asopanga Chiuta angupaskika mwaŵi wakusope limoza ndi Ayisraele. Iyu wangukamba kuti: “Mlendu yo kuti ndi muYisraele cha, kweni ngwakutuwa ku charu chakutali chifukwa cha zina linu likulu, ndi janja linu lanthazi ndi mkonu winu wakutambaruka; asani waza kuromba kurata ku nyumba iyi, muvweni imwi kuchanya mumalu nginu ngakujamu, mumuchitiyi mlendu vosi vo waromba kwaku imwi mwakuti ŵanthu wosi mu charu ŵaziŵi zina linu ndi ŵamuwopeni, nge ndimu ŵanthu ŵinu Ayisraele ŵachitiya, mwakuti ŵaziŵi kuti nyumba iyi ndazenga yidanika ndi zina linu.” (2 Mik. 6:32, 33) Nge mo venge mu nyengu yaku Yesu, ŵanthu wo ŵenga Ayisraele cha wo akhumbanga kusopa Yehova, akhumbikanga kuchitiya vinthu limoza ndi ŵanthu ŵaki wo wanguchita nawu phanganu.​—Yoh. 12:20; Mac. 8:27.

MTUNDU WA AKABONI

14-16. (a) Kumbi Ayisraele atingi aŵengi mtundu wa akaboni aku Yehova munthowa wuli? (b) Kumbi ŵanthu aku Yehova akhumbika kuchitanji mazuŵa nganu?

14 Ayisraele asopanga Chiuta wawu, Yehova, kweni ŵanthu amitundu yinyaki asopanga angoza. Mnyengu ya mchimi Yesaya, Yehova wanguyeruzgiya vinthu vo vachitikanga pacharu ndi vo vichitika mukhoti. Iyu wanguderera achiuta ŵawu ndipu wanguŵakambiya kuti alongo ukaboni asani mbachiuta nadi. Iyu wangukamba kuti: “Mitundu yosi yiwungani pamoza, ndipu ŵanthu ŵakumani pamoza. Njani mukati mwawu wangaziŵa kutaula ichi, ndi kutirongo vinthu va mwaka? Ŵazi ndi ŵakaboni ŵawu ŵakuŵazomerezga, ŵazivwi ndi ŵaneni, mbuneneska.”​—Yes. 43:9.

15 Kweni achiuta ŵawu angutondeka kulongo ukaboni wakuti mbachiuta nadi. Yiwu ŵenga ŵaka angoza wo atondekenga kulongoro ndipu ŵanthu achitanga kuŵanyamuwa. (Yes. 46:5-7) Kweni Yehova wangukambiya ŵanthu ŵaki Ayisraele kuti: “Mwe ŵakaboni ŵangu, . . . ndi ateŵeti ŵangu wo ndasankha, alinga muziŵi ndi kuvwana nani ndi kuwamu kuti ndini Iyu. Paurongo pangu palivi kuumbika Chiuta, chinanga nkhuti kukaŵangaku munyaki so pavuli pangu. Ini, ndini Ambuya ndipu pade paku ini palivi mtaski. . . . Ndipu imwi mwe ŵakaboni ŵangu.”​—Yes. 43:10-12.

16 Nge mo akaboni achitiya mukhoti, ŵanthu akusankhika aku Chiuta ndiwu akhumbikanga kulongo ukaboni wakuti Yehova ndiyu Chiuta wauneneska. Iyu wangukamba kuti: ‘Yiwu mbanthu wo ndingupanga chifukwa chaku ndamweni kuti atauli unkhankhu wangu.’ (Yes. 43:21) Yiwu aziŵikanga ndi zina laki. Chifukwa chakuti anguwomboleka ndi Yehova ku Egipiti, yiwu akhumbikanga kuzomerezga pamasu pa ŵanthu wosi kuti akoliyana ndi muwusu waki. Yiwu akhumbikanga kuchita nge mchimi Mika yo nchakuwoniyapu chamampha ku ŵanthu aku Chiuta mazuŵa nganu. Mchimi uyu wangukamba kuti: “Pakuti mitundu yosi ya ŵanthu, wewosi utenda mu zina laku Chiuta waki, kweni ifwi tendengi mu zina la Ambuya Chiuta widu muyaya ndi muyaya.”​—Mika 4:5.

ANGUGARUKA

17. Kumbi Ayisraele anguja wuli “mphereska ya mudondu” pamasu paku Yehova?

17 Kweni vakupaska chitima kuti Ayisraele angugomezgeka cha kwaku Yehova, Chiuta wawu. Yiwu angunyengeka ndi mitundu yinyaki yo yasopanga angoza a vimiti ndipuso mya. M’chaka cha 700 B.C.E.,—mchimi Hoseya wangulemba kuti: “Yisraele ndi mphereska [yakunangika, NW], . . . Mo waliri ndi vipasi vinandi . . . Mtima wawu ngutesi, sonu ŵatenere kusanirika ndi kafukwa.” (Hos. 10:1, 2) Pati pajumpha vyaka pafupifupi 150, Yeremiya wangukambiya ŵanthu ambula kugomezgeka vo Yehova wangumukambiya kuti: “Ndingumupandani mwa mphereska yamampha, mbeu yambura kwanangika. Na mwang’anamuliyanji kaŵiru kinu ndipu mwaŵa mphereska ya mudondu? Nanga ŵachiuta winu ŵepani wo mungujipangiya? Iwu ŵasoki, asani ŵangaziŵa kumutaskani imwi, mu nyengu yinu ya suzgu . . . Ŵanthu ŵangu ŵandiruwa.”​—Yer. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Kumbi Yehova wangukambanji vakukwaskana ndi mtundu wasonu wo uziŵika ndi zina laki? (b) Kumbi tikambiskanengenji m’nkhani yakulondopu?

18 M’malu mwakuti asopengi mwauneneska ndipuso achitengi vinthu nge akaboni akugomezgeka aku Yehova, Ayisraele angwamba kubala vipasu vakuvunda chifukwa chakuti asopanga angoza. Ndichu chifukwa chaki Yesu wangukambiya alongozgi achinyengu achiyuda kuti: “Ukwamphulikengi kwaku imwi Ufumu waku Chiuta, ndipu upaskikengi ku mtundu wakupasa vipasi vaki.” (Mat. 21:43) Yehova wangukambiya limu kuporote mwa mchimi Yeremiya kuti Akhristu ŵija wo ŵenga ‘muphanganu lifya’ ndiwu atingi apangengi mtundu wasonu, Yisraele wauzimu. Iyu wangukambiya so limu vakukwaskana ndi Yisraele wauzimu yo wenga muphanganu lifya kuti: “Ini ndikaŵanga Chiuta wawu, ndipu iwu ŵakaŵanga ŵanthu ŵangu.”​—Yer. 31:31-33.

19 Ayisraele akuliŵavu ŵati aleka kugomezgeka, Yehova wangupanga Yisraele wauzimu mu nyengu ya akutumika. Kweni, kumbi ŵanthu ŵaki mbayani pacharu chapasi mazuŵa nganu? Kumbi ŵanthu amtima wamampha angaŵaziŵa wuli ateŵeti aku Chiuta auneneska? Nkhani yakulondopu yimukengi mafumbu ngenanga.