Skip to content

Skip to table of contents

“Bantu Aabo Bajisi Jehova Kali Leza Wabo”

“Bantu Aabo Bajisi Jehova Kali Leza Wabo”

“Balikkomene bantu aabo bajisi Jehova kali Leza wabo!” —INT. 144:15.

1. Ino bantu bamwi bayeeya buti kujatikizya makani aakuti Leza ulijisi bakombi mbakkomanina anyika?

BANTU banji mazuba ano balazumina kuti zikombelo zipati-pati zizyibidwe zya Bunakristo Bwakubeja azitali zya Bunakristo Bwakubeja tazigwasyi bantu naaceya. Bantu bamwi balazumina kuti zikombelo zili boobu zilamusampaula Leza kwiinda munjiisyo nzyoziyiisya alimwi akwiinda mukutalilemeka kwabantu bazulilwa muzikombelo eezyi, aboobo tazikonzyi kukkomaninwa a Leza. Nokuba boobo, balasyoma kuti nkobali bantu basyomeka muzikombelo zyoonse akuti Leza ulababona alimwi ulabatambula kuti babe bakombi bakwe anyika. Tababoni kuti bantu bali boobu bayandika kuzwa muzikombelo zyakubeja akukomba munzila iitambulika kuli Leza. Pele sena kuyeeya kuli boobu kuleendelana akuyeeya kwa Leza? Atujane bwiinguzi kwiinda mukulanga-langa makani aakaindi aamu Magwalo aajatikizya bakombi ba Jehova bakasimpe.

MUSYOBO UUSALIDWE

2. Mukuya kwaciindi, ino mbaani bakazikuba bantu ba Jehova basalidwe, alimwi ncinzi cakali kubaandaanya kubantu bambi? (Amubone cifwanikiso cili kumatalikilo aacibalo.)

2 Kuzwa mumwaanda wamyaka wa 20 B.C.E., Jehova wakali aabantu  basalidwe anyika. Abrahamu, iwiitwa kuti “usyi wabaabo boonse bajisi lusyomo,” wakali silutwe wamukwasyi iwakajisi bantu ibakali kubalilwa kumyaanda. (Rom. 4:11; Matl. 14:14) Beendelezi mu Kanana bakali kumubona kuba “silutwe mupati” alimwi bakali kumulemeka. (Matl. 21:22; 23:6, bupanduluzi buyungizyidwe.) Jehova wakatangana cizuminano a Abrahamu alunyungu lwakwe. (Matl. 17:1, 2, 19) Leza wakaambila Abrahamu kuti: “Eeci ncizuminano cangu akati kandime andinywe ncomweelede kubamba nywebo alunyungu lwanu luboola: Musankwa uuli woonse weelede kupalulwa. . . . Kuti cibe citondezyo cacizuminano cili akati kandime andinywe.” (Matl. 17:10, 11) Mbubwenya mbwaakaambilwa, Abrahamu abaalumi boonse bamuŋanda yakwe bakapalulwa. (Matl. 17:24-27) Kupalulwa cakali citondezyo cilibonya icakali kwaandaanya lunyungu lwa Abrahamu kuti mbabakali bantu balikke ibakasalidwe a Leza.

3. Ino lunyungu lwa Abrahamu lwakavwula buti?

3 Muzyukulu wa Abrahamu, Jakobo, naa Israyeli, wakajisi bana basankwa ibali 12. (Matl. 35:10, 22b-26) Mukuya kwaciindi, aaba bakali kuyakuba basilutwe bamikwasyi iili 12 ya Israyeli. (Mil. 7:8) Akaambo kanzala, Jakobo amukwasyi wakwe bakatijila ku Egepita, kwalo mwana wa Jakobo, Josefa, nkwaakaba silutwe iwakali kweendelezya bubambe bwazyakulya kumwi kali mugwasyilizi wa Farao. (Matl. 41:39-41; 42:6) Bana ba Jakobo bakavwula kapati, bakaba “makamu.”—Matl. 48:4; amubale Milimo 7:17.

BANTU IBAKANUNUNWA

4. Kumatalikilo, ino bana Egepita bakali kukkala buti aluzubo lwa Jakobo?

4 Lunyungu lwa Abrahamu lwakazumanana kukkala mu Egepita myaka iinda ku 200, mubusena butegwa Goseni ibwakali mumbali aamulonga wa Nile. (Matl. 45:9, 10) Kulibonya kuti cisela camyaka njobakakkala mu Egepita bakali kukkala muluumuno antoomwe abana Egepita, bakali kukkala mutunzi tusyoonto-syoonto kabeembela zivwubwa zyabo. Bakatambulwa amaanza obilo a Farao iwakamuzyi kabotu Josefa alimwi iwakali kulumba nzyaakali kucita. (Matl. 47:1-6) Pele bana Egepita bakali kubasula aabo ibakali kuvwuba mbelele. (Matl. 46:31-34) Nokuba boobo, taakwe ncobakali kukonzya kubacita bana Israyeli, bakali kubalanga buyo.

5, 6. (a) Ino bukkale bwabantu ba Leza mu Egepita bwakacinca buti? (b) Ino buumi bwa Musa bwakakwabililwa buti, alimwi ino Jehova wakabacitila nzi bantu bakwe boonse?

5 Pele bukkale bwabantu ba Leza bwakazyikucinca kapati cakutayeeyela. “Mukuya kwaciindi mu Egepita kwakaba mwami mupya iwatakamuzyi Josefa. Aboobo wakaambila bantu bakwe kuti: ‘Amubone! Bana Israyeli mbanji alimwi mbaasinguzu kapati kwiinda ndiswe.” Akaambo kaceeci, bana Egepita bakabelesya bana Israyeli cabuzike. Bakabayumizyila buumi bwabo kwiinda mukubabelesya milimo yacibbalo yakukanda bulongo, kuuma zitina akubeleka milimo iili yoonse yabuzike yamumyuunda. Inzya bakababelesya mubukkale bukatazya mumilimo iili yoonse yabuzike.”—Kul. 1:8, 9, 13, 14.

6 Farao mane wakalailila kuti bana basankwa boonse baba Hebrayo kabajaigwa batumbukwa. (Kul. 1:15, 16) Cakali ciindi eeci naakazyalwa Musa. Naakajisi myezi yakuzyalwa yotatwe, wakasiswa abanyina mumatete mumulonga wa Nile, oomu momumo mwaakamujana mwana musimbi wa Farao. Mukuya kwaciindi, wakatalika kumulela. Mucoolwe, mumyaka yakwe yakumatalikilo, Musa wakakomezyegwa abanyina ibakali kusyomeka, ba Jokebedi, mpoonya wakaba mubelesi wa Jehova uusyomeka. Jehova ‘wakabona,’ nkokuti kupenga kwabantu bakwe alimwi wakayanda kuti abanunune kwiinda mubusolozi bwa Musa kuli basikubadyaaminina. (Kul. 2:24, 25; 3:9, 10) Aboobo, bakali kuyakuba  bantu ‘ibakanununwa’ a Jehova.—Kul. 15:13; amubale Deuteronomo 15:15.

BANTU BABA CISI

7, 8. Ino bantu ba Jehova bakaba buti cisi cisalala?

7 Nokuba kuti Jehova tanaakaninga bamba bana Israyeli kuba cisi, wakali kubabona kuti mbantu bakwe. Nkakaambo kaako Musa alimwi a Aroni ncobakalaililwa kuti baambile Farao kuti: “Mbuboobu mbwaamba Jehova Leza wa Israyeli, ‘Leka bantu bangu baunke kutegwa bakandicitile pobwe munkanda .’”—Kul. 5:1.

8 Kutegwa bana Israyeli baangununwe mubuzike mu Egepita, Leza wakaletela bana Egepita zipenzyo zili kkumi alimwi Farao abasikalumamba bakwe bakafwida mu Lwizi Lusalala. (Kul. 15:1-4) Kaitanainda myezi yotatwe kuzwa nobakaangununwa mubuzike, Jehova wakabamba cizuminano abana Israyeli a Cilundu ca Sinai akubasyomezya kuti: “Ikuti naa mwaswiilila jwi lyangu cakumaninina akubamba cizuminano cangu, masimpe muyooba bantu bangu bayandisi akati kabantu boonse, . . . cisi cisalala.”—Kul. 19:5, 6.

9, 10. (a) Kweelana ambolwaamba lugwalo lwa Deuteronomo 4:5-8, ino Mulawo wakabaindanya buti bana Israyeli kubantu bambi? (b) Ino bana Israyeli bakali kuyakusinizya buti kuti ‘mbantu basalala kuli Jehova’?

9 Nobakali mu Egepita, kabatanaba bazike, mukwasyi wabana Hebrayo umwi aumwi wakali kweendelezyegwa asilutwe wamukwasyi. Basilutwe bamikwasyi aaba, mbubwenya mbobakali kucita babelesi ba Jehova bakabasaangunina, bakali kubeleka kabali beendelezi, babetesi, alimwi abapaizi bamikwasyi yabo. (Matl. 8:20; 18:19; Job. 1:4, 5) Nokuba boobo, kwiinda muli Musa, Jehova wakapa bana Israyeli mulawo iwakali kuyakubaandaanya kumasi aambi oonse. (Amubale Deuteronomo 4:5-8; Int. 147:19, 20) Kwiinda mu Mulawo, kwakabikkwa bubambe bwabapaizi, alimwi milandu yakali kubetekwa ‘abapati,’ ibakali kulemekwa akaambo kaluzyibo alimwi abusongo mbobakajisi. (Dt. 25:7, 8) Mulawo wakali kupandulula makani aabukombi amakani aabukkale aacisi cipya eeci.

10 Kakusyeede buyo asyoonto kuti bana Israyeli banjile mu Nyika Yakasyomezyegwa, Jehova wakainduluka kubaambila milawo yakwe, Musa wakabaambila kuti: “Sunu Jehova wamupa kwaamba kuti muyooba bantu bakwe, lubono lwakwe luyandisi, mbubonya mbwaakamusyomezya, akuti muyoobamba milawo yakwe yoonse, alimwi uyoomusumpula kapati kwiinda misyobo imbi yoonse njaakalenga, eelyo muyootembaulwa, muyooba ampuwo alimwi abulemu, ikuti kamuli bantu basalala kuli Jehova Leza wanu.”—Dt. 26:18, 19.

BAMUZWAKULE BATAMBULWA

11-13. (a) Mbaani ibakayanzana abantu ba Leza basalidwe? (b) Ncinzi ncaakeelede kucita muntu iwatakali muna Israyeli kuti naa wakali kuyanda kukomba Jehova?

11 Nokuba kuti Jehova lino wakajisi cisi cisalidwe anyika, taakwe naakakasya bantu batakali bana Israyeli kuba akati kabantu bakwe. Wakazumizya “nkamu mpati yabantu bamisyobo-misyobo” batakali bana Israyeli, kubikkilizya abana Egepita, kuti basangane bantu bakwe ciindi naakabaangununa mubuzike kuzwa mu Egepita. (Kul. 12:38.) Ciindi nobakaletelwa cipenzyo caciloba, bamwi “akati kababelesi ba Farao” bakayoowa ijwi lya Jehova alimwi cakutadooneka bakaba akati kankamu yabantu baindene-indene ibakazwa mu Egepita antoomwe abana Israyeli.—Kul. 9:20.

12 Kakusyeede buyo asyoonto kuti bazabuke mulonga wa Jordano akunjila munyika ya Kanana, Musa wakabaambila kuti bakeelede “kubayanda beenzu” ibakali akati kabo. (Dt. 10:17-19) Bantu ba Leza basalidwe bakeelede kutambula bamuzwakule akati kabo ibakali kuyandisisya kutobela milawo yakapegwa a Musa. (Lev. 24:22) Bamuzwakule  bamwi bakaba bakombi ba Jehova, bakalimvwa mbubwenya mbwaakalimvwa muna Moabu Rute, iwakaambila muna Israyeli Naomi kuti: “Bantu bako bayooba bantu bangu, alimwi Leza wako uyooba Leza wangu.” (Rut. 1:16) Bamuzwakule aaba bakaba basandule, alimwi baalumi bakautobela mulawo wakupalulwa. (Kul. 12:48, 49) Jehova wakabatambula kuti babe akati kabantu bakwe basalidwe.—My. 15:14, 15.

Bana Israyeli bakali kubayanda bamuzwakule (Amubone mincali 11-13)

13 Ciindi Tempele ilyakayakwa a Solomoni nolyakaabwa kuli Jehova, kwakabikkwa bubambe bwabakombi ibatakali bana Israyeli mbubwenya mbokutondezyedwe mumupailo wa Solomoni kuti: “Kujatikizya muzwamasi uutali umwi wabantu bako bana Israyeli iwaboola kuzwa kucisi cakule akaambo kazina lyako lipati alimwi ajanza lyako lyanguzu alimwi litandabede, eelyo waboola akuzoopaila kalangide kuŋanda eeyi, uswiilile kujulu, kubusena bwako nkokkala, akumucitila muzwamasi ooyo zyoonse nzyaakulomba kutegwa bantu boonse baanyika balizyibe zina lyako akukuyoowa mbubonya mbuli bantu bako bana Israyeli mbobakuyoowa, alimwi akuti bazyibe kuti zina lyako lilaitwa aŋanda eeyi njondayaka.” (2Mak. 6:32, 33) Mbubwenya mbocakabede ciindi Jesu naakali anyika, bantu ibatakali bana Israyeli ibakali kuyanda kukomba Jehova bakali kuyanda kuyanzana abantu bakwe basalidwe.—Joh. 12:20; Mil. 8:27.

CISI CABAKAMBONI

14-16. (a) Muunzila nzi bana Israyeli mobakali kuyakuba cisi cabakamboni ba Jehova? (b) Ino bantu ba Jehova bamazuba aano bajisi mukuli nzi?

14 Bana Israyeli bakali kukomba Leza wabo, Jehova, kakuli bantu bazisi zimbi bakali kukomba baleza babo. Mumazuba aamusinsimi Isaya, Jehova wakeezyanisya bukkale bwaanyika kumulandu uubetekwa munkuta. Wakaambila baleza babamasi kuti balete bakamboni babo kutegwa basinizye buleza bwabo, wakati: “Masi oonse aabungane abusena bomwe, alimwi misyobo yabantu aibungane antoomwe. Ino nguni akati kabo uukonzya kucaamba eeci? Sena balakonzya kutupa kumvwa zintu zyakusaanguna? Abalete bakamboni babo kutegwa batondezye kuti baliluzi, abamvwe akwaamba kuti, ‘Aayo masimpe!”—Is. 43:9.

15 Baleza babamasi tiibakacikonzya  kutondezya bumboni buli boonse bwakuti mbaaleza. Baleza aaba yakali buyo mituni iitaambauli alimwi iyakali kuyandika kunyamunwa abantu. (Is. 46:5-7) Mukwiimpana, Jehova wakaambila bantu bakwe bana Israyeli kuti: “Nywebo ndinywe bakamboni bangu, inzya, mubelesi wangu ngondasala, kutegwa muzyibe akundisyoma akuti mumvwisye kuti mebo ndendime ngomunya lyoonse. Musyule lyangu kwakanyina Leza wakabumbidwe, alimwi kumbele lyangu takunabede uumbi pe. Mebo, ndime Jehova, alimwi kunze lyangu kunyina mufwutuli uumbi pe. . . . Aboobo nywebo ndinywe bakamboni bangu, . . . eelyo mebo ndime Leza.”—Is. 43:10-12.

16 Mumakani aakali kuyakujatikizya bubumbo boonse mukaambo kakuti “Ino Nguni Leza Mupati-kampatila?,” bantu ba Jehova basalidwe bakeelede kusinizya munzila iilimvwisya kuti Jehova ngo Leza alikke wakasimpe. Wakabaamba kuti “bantu mbondakalibumbila kutegwa baambilizye ntembauzyo zyangu.” (Is. 43:21) Bakali bantu ibakali kwiitwa azina lyakwe. Akaambo kakuti bakanununwa kuzwa mu Egepita a Jehova, bakajisi mukuli wakwiiminina bweendelezi bwakwe kubantu boonse anyika. Munzila eeyi, ntaamu njobakali kuyakubweza yakali kuyakukozyanya antaamu musinsimi Mika njaakasiila bantu ba Leza bamazuba aano naakati: “Nkaambo misyobo yoonse yabantu iyakweenda umwi aumwi muzina lyaleza wanguwo, pele swebo tunakweenda muzina lya Jehova Leza wesu lyoonse alyoonse mane kukabe kutamani.”—Mik. 4:5.

BANTU BAZANDUKIDE

17. Ino bana Israyeli bakaba buti “milibo mibi yamusaansa mweenzu” mumeso aa Jehova?

17 Cuusisya ncakuti, bana Israyeli tiibakasyomeka kuli Leza wabo, Jehova. Bakalekela koongelezyegwa azisi izyakali kukomba baleza bazisamu abamabwe. Mumwaanda wamyaka walusele B.C.E., musinsimi Hosea wakalemba kuti: “Israyeli musaansa mubi uulizyalila micelo  . . Uvwuzya zipaililo zyakwe . . . Mbaasikuupaupa ameso; aboobo lino balapegwa mulandu.” (Hos. 10:1, 2) Nokwakainda myaka iibalilwa ku 150 kuzwa ciindi eeco, Jeremiya wakalembela bantu batakali kusyomeka majwi aaya aa Jehova, wakati: “Mebo ndakakusyanga koli musaansa mubotu uusubila, woonse buyo wakali mbuto ini-ini; aboobo ino wacinca buti akuba milibo mibi yamusaansa mweenzu kulindime? Ino bali kuli baleza bako mbookalipangila? Abanyamuke ikuti naa balakonzya kukufwutula muciindi camapenzi aakujisi . . . Bantu bangu balo bandiluba mebo.”—Jer. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Ino Jehova wakasinsima buti kuti uyakutalisya cisi cipya cabantu ibaitwa azina lyakwe? (b) Ncinzi ncotuyakulanga-langa mucibalo citobela?

18 Muciindi cakuzyala micelo mibotu kwiinda mukukomba munzila iisalala alimwi akuba bakamboni ba Jehova basyomeka, bana Israyeli bakazyala micelo iibolede yakukomba mituni. Nkakaambo kaako, ciindi naakali anyika Jesu wakaambila basololi bacikombelo caba Juda kuti: “Muyoonyangwa Bwami bwa Leza eelyo buyoopegwa cisi cizyala micelo yambubo.” (Mt. 21:43) Balikke aabo ibali ‘mucizuminano cipya,’ icakaambilwa limwi a Jehova kwiinda mumusinsimi Jeremiya, mbebakali kuyakuba mucisi cipya, Israyeli wakumuuya. Kujatikizya ba Israyeli bakumuuya ibakali kuyakuba mucizuminano cipya, Jehova wakasinsima kuti: “Ndiyooba Leza wabo, abalo bayooba bantu bangu.”—Jer. 31:31-33.

19 Mbubwenya mbokwaambwa kale, ciindi bana Israyeli bakumubili nobatakasyomeka, Jehova wakasala ba Israyeli bakumuuya mumwaanda wamyaka wakusaanguna kuti babe bantu bakwe. Pele ino mbaani bantu bakwe anyika mazuba aano? Mbuti bantu babombe myoyo mbobakonzya kubazyiba bakombi ba Leza bakasimpe? Mibuzyo eeyi iyakubandikwa mucibalo citobela.