1. Ne a mafaufauga o nisi tino e uiga ki tino kolā e talia ne te Atua mai lotu katoa ke fai mo ana tino i te lalolagi nei?

E FAI ‵tonu mai a tino e tokouke kolā e fia‵fia ki lotu me ko se uke a mea aoga e maua ne tino mai lotu lauiloa i Fenua Lotu Kelisiano mo lotu sē Kelisiano. E fai mai nisi tino me e fakamatala ‵se ne fakapotopotogā lotu konā a te Atua e auala i olotou akoakoga mo amioga kae ko se maua ei ne latou te taliaga te Atua. E tali‵tonu latou me isi ne tino loto ‵lei i lotu katoa kae e matea kae talia ne te Atua latou e pelā me ne ana tino tapuaki i te lalolagi. Tela la, e mafau‵fau latou me e sē se pogai ke tiakina ei ne vaegā tino penā a lotu ‵se ko te mea ke tapuaki atu e pelā me ne tino kolā e fia ma‵vae kea‵tea. Kae e mata, tenā eiloa te kilokiloga a te Atua? Ke onoono tatou me se a te tali mai te mafau‵fau ki nisi tala fakasolopito o tino tapuaki ‵tonu o Ieova i te Tusi Tapu.

2. Ko oi ne fai mo tino ‵tu ‵kese o Ieova, kae se a te mea ne faka‵kese ei latou mai nisi tino? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

² I te kamataga o te 20 senitenali T.L.M, ne filifili ne Ieova ne  tino ‵tu ‵kese i te lalolagi. A Apelaamo telā ne taku ko te “tamana o tino fakatuanaki,” ko te takitaki o tino kolā ne gasolo aka te aofaki o latou ki taki fia selau. (Loma 4:11; Kene. 14:14) Ne ‵kilo atu a tino pule i Kanana ki a ia e pelā me se “takitaki malosi” kae fakaasi atu te āva ki a ia. (Kene. 21:22; 23:6) Ne fai ne Ieova se feagaiga mo Apelaamo mo tena fanau. (Kene. 17:1, 2, 19) Ne fai atu te Atua ki a Apelaamo: “E ‵tau foki mo koe o tausi te feagaiga a tāua tenei . . . . E ‵tau mo koe o pilitome a tamaliki tāgata katoa. . . . Ko te mea ke iloa ei me isi se feagaiga i te vā o tāua.” (Kene. 17:9-11) Tela la, ne pilitome eiloa a Apelaamo fakatasi mo tamaliki tāgata katoa o tena kāiga. (Kene. 17:24-27) A te pilitome se fakailoga tonu ke faka‵kese i ei a te fanau a Apelaamo e pelā me ko tino fua kolā ne aofia i se feagaiga mo Ieova.

3. Ne tupu aka pefea te fanau a Apelaamo mo fai se fakapotopotoga o tino?

³ A te mokopuna tagata o Apelaamo ko Iakopo, io me ko Isalaelu, e toko 12 ana tamaliki tāgata. (Kene. 35:10, 22e-26) I se taimi fakamuli, ne fai latou konei mo ulu o matakāiga e 12 o Isalaelu. (Galu. 7:8) Ona ko te oge, ne olo atu te kāiga o Iakopo o faka‵lafi i Aikupito, i tena tama tagata ko Iosefa telā ko te lima malosi mo te tino pule a Falao i te fakasoaga o mea‵kai. (Kene. 41:39-41; 42:6) Ne gasolo aka eiloa o tokouke te fanau a Iakopo e pelā me “se fakapotopotoga o tino.”​—Kene. 48:4, NW; faitau te Galuega 7:17.

4. Ne pefea te fesokotakiga o tino Aikupito mo fanau a Iakopo i te taimi muamua?

⁴ Ne ‵nofo atu a fanau a Iakopo i se vaitaimi e silia atu mo te lua senitenali i Aikupito, i te fa‵kai o Kosena telā e tu i se koga laugatasi o te Naila. (Kene. 45:9, 10) Ne foliga mai me kāti ko te āfa o te vaitaimi tenā, ne maua ne latou se vā filemu mo tino Aikupito, kae ne ‵nofo atu latou i fa‵kai foliki o fagai kae tausi olotou manu. Ne talimalo faka‵lei latou ne Falao, telā ne fiafia ki a Iosefa. (Kene. 47:1-6) E pelā mo tino Aikupito, ne ‵kilo fatauva atu latou ki tino tausi mamoe. Kae ne ‵tau o talia ne latou a te ‵nofo fakatasi o latou mo tino Isalaelu.

5, 6. (a) Ne mafuli pefea te tulaga o tino o te Atua i Aikupito? (e) Ne sao pefea a Mose, kae ne a mea ne fai ne Ieova mō Ana tino?

⁵ Ne kamata o mafuli te tulaga o tino o te Atua i se auala lasi ‵ki. “I te taimi tenā, ko sopo ake a te tupu fou o Aikupito telā e seki iloa ne ia a Iosefa. Ne fai atu a ia ki tino Aikupito penei, ‘Tino Isalaelu konei ko oko eiloa i te tokouke kae ma‵losi, ko fai latou mo fakalavelave ki a koutou.’ Tela la, ko na atili ake eiloa o fakapuapuaga ne latou olotou olaga ki galuega ‵mafa. Ne fakaga‵lue latou i fatoaga, i faitega o fale, kae seai eiloa se a‵lofa o tino Aikupito ki a latou.”—Eso. 1:8, 9, 13, 14.

⁶ Ne fai foki te fakatonuga a te Falao ke tamate a pepe tagata i te taimi e fa‵nau ei. (Eso. 1:15, 16) Ko te taimi eiloa tenā ne fanau ei a Mose. I te taimi ko tolu ei ana masina, ne ‵funa ne tena mātua a ia i va o mouku loa o te vaitafe ko te Naila, kae ne maua a ia ne te tamaliki fafine a Falao. Ne puke ne tou fafine mo fai tena tama. Se mea fakafiafia, me ne puti aka loa a Mose i te folikiga ne tena mātua fakamaoni ko Iokapeta, kae ne fai a ia pelā me se tavini fakamaoni a Ieova. (Eso. 2:1-10; Epe. 11:23-25) Ne “lavea” ne Ieova te logo‵mae o ana tino kae fakaiku aka ne ia ke faka‵sao ne Mose latou mai olotou fili. (Eso. 2:24, 25; 3:9, 10) Tela la, ne fai latou mo tino kolā ne “faka‵sao” ne Ieova.—Eso. 15:13; faitau te Teutelonome 15:15.

7, 8. Ne fai pefea a tino o Ieova mo fai se fenua tapu?

⁷ E tiga eiloa ne seki fakatoka ne Ieova a tino Isalaelu ke fai pelā me se fenua, ne taku ne ia latou ko ana tino. Tela la, ne fakatonu atu ki a Alona mo Mose ke fai atu ki a Falao, penei: “A te Aliki [Ieova], te Atua o Isalaelu, ne fai mai ke tuku atu ona tino, te kau Isalaelu, ke olo ki te koga lavaki o fai se ‵kaiga fiafia o fakaaloalo ki a ia.”—Eso. 5:1.

⁸ Ne faka‵saogina eiloa a fanau Isalaelu mai pulega fakasaua o Aikupito e auala i mala e sefulu mo te fakaseaiga o Falao mo tena kautau malosi i loto i te Tai Kula. (Eso. 15:1-4) Mai tua o se lua masina tupu, ne fai ei ne Ieova se feagaiga mo te kau Isalaelu i te Mauga o Sinai kae fai atu ki a latou te tautoga tāua tenei: “Kafai e faka‵logo koutou ki toku leo kae tausi taku feagaiga, ka fai eiloa koutou mo fai oku tino fakapito mai nisi tino katoa,  . . . toku fenua tapu.”—Eso. 19:5, 6, NW.

9, 10. (a) E ‵tusa mo pati i te Teutelonome 4:5-8, ne fakatoka pefea ne te Tulafono ke faka‵kese ei a te kau Isalaelu mai nisi tino? (e) Ne fakatalitonu atu pefea ne te kau Isalaelu me i a latou ko “tino tonu” o Ieova?

⁹ A koi tuai o fai latou e pelā me ne pologa i Aikupito, ne fai a tino Epelu pelā me se matakāiga, kolā e takitakigina ne ulu o kāiga io me ko toeaina. E pelā mo tavini a Ieova kolā ne ola mai mua o latou, ne fai a ulu o kāiga konei pelā me ne pule, famasino, mo takitaki ki olotou kāiga. (Kene. 8:20; 18:19; Iopu 1:4, 5) Kae ne tuku atu ne Ieova ki te kau Isalaelu e auala i a Mose se fakasologa o Tulafono kolā e mafai ei o faka‵kese ei latou mai nisi fenua aka katoa. (Faitau te Teutelonome 4:5-8; Sala. 147:19, 20.) Ne aofia te fakatokaga o se kau faitaulaga i te Tulafono, kae ne takitakigina te fono fakamasino ne “takitaki” kolā ne fakaaloalogina ona ko te iloa mo te poto. (Teu. 25:7, 8) Ne fakatoka ne te Tulafono a faifaiga fakalotu mo mea e fai ne tino i aso takitasi i te fenua fou.

¹⁰ Mai mua malie loa o ulu atu te kau Isalaelu ki te Fenua o te Folafolaga, ne toe fakamasaua atu ne Ieova ana tulafono ki a latou e auala i a Mose: “I te aso nei, ko talia ne te Aliki [Ieova] ke fai koutou mo tino ‵tonu o tena fenua, e pelā mo tena tautoga ki a koutou; kae fakatonu mai ke tausi katoa koutou ki ana tulafono. Ka fai ne ia koutou ke takutakua atu i malo katoa kolā ne faite ne ia, kae ka aumai ne koutou a vikiga mo tavaega o tena igoa. Ka fai eiloa koutou mo tino tonu o tena fenua.”—Teu. 26:18, 19.

11-13. (a) Ko oi a tino ne ‵kau fakatasi mo tino filifilia o te Atua? (e) Se a te mea e mafai o fai ne se tino mai fenua fakaa‵tea māfai e manako o tapuaki atu ki a Ieova?

¹¹ Ne seki fakatapu ne Ieova a te ‵nofo fakatasi o tino mai fenua fakaa‵tea mo tino Isalaelu, faitalia me ko isi sena fenua filifilia i te lalolagi nei. Ne talia ne ia a tino fakaa‵tea “e tokouke” e aofia ei te kau Aikupito, ke olo tasi mo ana tino i te taimi ne fakasaoloto ei latou mai Aikupito. (Eso. 12:38) I te taimi ne poko ei te fitu o mala, ne ma‵taku a nisi “tino” o Falao i pati a Ieova kae seai se fakalotolotolua me ne aofia latou i tino kolā ne olo fakatasi mo te kau Isalaelu mai Aikupito.—Eso. 9:20.

¹² A ko pilipili o olo atu tino Isalaelu ki te suā feitu o te Iolitana ke puke a fa‵kai o Kanana, ne fai atu a Mose me e ‵tau mo latou o “a‵lofa . . . ki tino fakaa‵tea” kolā e ‵nofo tasi latou. (Teu. 10:17-19) Ne ‵tau o talia ne tino filifilia o te Atua so se tino fakaa‵tea telā ne loto fiafia o fakalogo ki tulafono fakavae kolā ne tuku atu e auala i  a Mose. (Levi. 24: 22) Ne fai a nisi tino mai fenua fakaa‵tea mo fai ne tino tapuaki o Ieova, me ne maua ne latou te lagonaga telā ne nofo mo te fafine Moapi ko Luta, telā ne fai atu ki a Naomi, penei: “A tou fenua ka fai mo oku fenua, a tou Atua ka fai foki mo oku Atua.” (Luta 1:16) Ne ‵fuli a tino mai fenua fakaa‵tea konei ki te lotu Iutaia, kae ne talia ne olotou tāgata ke pilitome latou. (Eso. 12:48, 49) Ne talia ne Ieova ke aofia latou i te fenua o ana tino filifilia.—Nume. 15:14, 15.

¹³ I te taimi ne fakaulufale ei te faletapu o Ieova telā ne faite ne Solomona, ne fakaasi atu ne Solomona e auala i tena ‵talo a te fakatokaga ne fai mō tino tapuaki mai fenua fakaa‵tea: “Kafai se tino fakaa‵tea e nofo i se fenua ‵mao, e logo i tou ‵mana mo tou malosi, kae logo foki i a koe e toka faeloa o fai se mea e manako ki ei te tino, kae ko vau o ‵talo atu i te Faletapu tenei, fakalogo ki tena ‵talo. Fakalogo mai ki a ia, mai i tou fale i te lagi, kae fai te mea e manako a ia ki ei, ko te mea ke iloa koe ne tino o te lalolagi kae faka‵logo atu ki a koe e pelā mo tino o tou fenua ko Isalaelu. Tenā, ka iloa ei ne latou me i te Faletapu tenei ne faite ne au, ko te koga e tapuaki atu ei a tino ki a koe.” (2 Nofo. 6:32, 33) E pelā foki mo aso o Iesu, ne mafai eiloa ne so se tino mai fenua fakaa‵tea telā ne manako o tapuaki ki a Ieova o aofia i Ana tino filifilia.—Ioa. 12:20; Galu. 8:27.

14-16. (a) I te auala fea ne fai ei a tino Isalaelu e pelā me se fenua o molimau a Ieova? (e) Se a te tiute tāua e ‵tau o fai ne tino o Ieova i aso nei?

¹⁴ Ne tapuaki atu a tino Isalaelu ki te lotou Atua ko Ieova, a ko nisi fenua ne tapuaki atu loa ki olotou atua. I taimi o te pelofeta ko Isaia, ne fakatusa ne Ieova te tulaga o te lalolagi ki te faiga o se fono fakamasino. Ne tofotofo ne ia a atua o fenua konā ke molimau e uiga ki olotou atua, kae fai atu: “Fai atu ki fenua ke o‵mai ki te fono. Ko oi se atua i a latou e mafai o ‵valo ne ia te mea ka tupu i aso fakamuli? Ko oi i a latou ne ‵valo ne ia a te mea tenei ko tupu nei? A Atua konei ke aumai olotou molimau ke fakamaonia ei i a latou e ‵tonu, ke molimau ki olotou pati me e tonu me ikai.”—Isa. 43:9.

 ¹⁵ E seai se fakamaoniga ne tuku atu ne atua o nisi fenua e uiga ki a latou. A mea konā ne tupua faite fua kolā e se fai‵pati kae aveave sāle fua. (Isa. 46:5-7) I te suā feitu, ne fai atu a Ieova ki ana tino Isalaelu, penei: “Koutou ko aku molimau, ne filifili ne au koutou ke fai mo aku tavini, ko te mea ke iloa ne koutou au, kae tali‵tonu mai foki ki a au, kae ke malamalama foki koutou i a au ko te Atua e tokotasi. E seai aka foki se atua i oku tafa; e seki ai eiloa mai ana mua, e se toe ai foki eiloa ki te se gata mai. Ko au tokotasi ko te Aliki [Ieova], ko au fua e mafai ne au o faka‵sao koutou. . . . A koutou ko aku molimau.”—Isa. 43:10-12.

¹⁶ Ko te mea ke fakamautinoa aka te ikuga e uiga ki te kinauga me “Ko oi te Atua Tafasili i te Maluga?” i te lagi mo te lalolagi, e ‵tau o fai atu ne tino filifilia o te Atua i se leo lasi kae manino me ko Ieova fua te Atua tonu e tokotasi. Ne taku ne ia latou e pelā me ne tino “ne faite ne au mō oku, tenā la, ka usu ne latou a pese e tavae ei au!” (Isa. 43:21) A latou ko tino kolā e tauave ne latou tena igoa. Mai tua o te faka‵saoga ne Ieova latou mai Aikupito, ne fai ne latou se tiute tāua ke ‵lago atu ki tena pulega sili i lō nisi tino i te lalolagi. Tela la, e ‵tau maua ne tino o te Atua i aso nei a te kilokiloga telā ne fakaasi mai ne tino Isalaelu e ‵tusa mo pati a te pelofeta ko Mika, penei: “A malo katoa e tapuaki kae faka‵logo ki olotou atua, ka ko matou e tapuaki kae faka‵logo ki te Aliki [Ieova] te motou Atua ki te se gata mai.”—Mika 4:5.

17. Ne fai pefea a Isalaelu pelā me se ‘vine pala kae se aoga’ i te kilokiloga a Ieova?

¹⁷ Se mea fakafanoanoa me ne seki fakamaoni a tino Isalaelu ki te lotou Atua, ko Ieova. Ne talia ne latou a fakamalosiga ma‵sei a nisi fenua kolā e tapuaki ki atua e faite ki laupapa mo fatu. I te valu o senitenali T.L.M., ne tusi mai te pelofeta ko Hosea: “A tino Isalaelu e pelā me se vine . . . Te uke foki o fatafaitaulaga a latou e faite . . . A tino e masani o amio pelo e ‵tau nei o fakapuapuaga e ‵tusa mo olotou agasala.” (Ho. 10:1, 2) I te senitenali mai tua ifo, ne fakamau ne Ielemia a pati konei a Ieova ki Ana tino sē fakamaoni: “Ne toki ne au a koe e pelā me se vine ne filifilia faka‵lei, mai fuataga tafasili i te gali. Kae kiloke ki te mea ko fua mai i a koe! A koe ko pelā me se vine pala kae se aoga. Kofea a atua kolā ne faite ne koutou ma koutou? Kafai ko maua koutou ne fakalavelave, fai ki ei ke faka‵sao ne latou a koutou .  . . Toku fenua ko puli i a latou a au.”—Iele. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Ne folafola mai pefea ne Ieova me ka fakatu ne ia se fenua fou mō tena igoa? (e) Se a te mea ka suke‵suke tatou ki ei i te suā mataupu?

¹⁸ I lō te fua mai ki fuataga ‵lei mai te faiga o te tapuakiga ‵ma e pelā me ne molimau fakamaoni a Ieova, ne ‵fua mai i a latou a fuataga ma‵sei o te ifo ki tupua. Tela la, ne fai atu a Iesu ki takitaki Iutaia ‵loi i ona aso: “A te Malo o te Atua ka tapale keatea mai i a koutou kae tuku atu ki se fenua telā e ‵fua mai i ei a fuataga ‵lei. (Mata. 21:43) Ko tino fua e aofia i te “feagaiga fou” telā ne folafola mai ne Ieova e auala i te pelofeta ko Ielemia, e mafai o fai pelā me se vaega o te fenua fou tenā, te Isalaelu faka-te-agaga. Ne fai mai penei a Ieova e uiga ki tino Isalaelu faka-te-agaga kolā e aofia i te feagaiga fou tenā: “Ka fai au mo Atua o latou, ka ko latou ka fai mo oku tino.”—Iele. 31:31-33.

¹⁹ Mai tua o te taimi ne sē fakamaoni ei a tino Isalaelu, ne fai ne Ieova te Isalaelu faka-te-agaga e pelā me ko ana tino i te senitenali muamua. Kae ko oi la ana tino i te lalolagi i aso nei? E mafai pefea o lavea mai ne tino loto ‵lei a tino tapuaki ‵tonu o te Atua? Ka fakamatala mai te mea tenei i te suā mataupu.