1. ¿Kʼusi tsnopik jlom krixchanoetik ta stojolal li buchʼutik chichʼik ta mukʼ Diose?

EP KRIXCHANOETIKE chakʼik venta ti skotol li relijionetike muʼyuk mas kʼusi tspasik ta stojolal li krixchanoetike. Jlome chalik ta jamal ti relijionetik taje chalik kʼusitik jutbil ta stojolal li Diose xchiʼuk muʼyuk chichʼik ta mukʼ ta skoj li stalelalike, jaʼ yuʼun tsnopik ti muʼyuk lek ch-ilatik yuʼun li Diose. Akʼo mi jech, tsnopik ti lek ch-ilatik yuʼun Dios li lekil krixchanoetik ti oyik ta kʼusiuk relijionale. Mu persa chilik ti skʼan xlokʼik ta jecheʼ relijionetik li lekil krixchanoetik taje xchiʼuk ti xkʼotik ta steklumal Dios ti parte oyike. Pe ¿kʼusi tsnop li Diose? Jkʼeltik batel kʼusi chal Vivlia ta sventa li sloʼil xkuxlejal li melel yajtuneltak Jeovae.

2. 1) ¿Buchʼutik kʼotik ta steklumal li Jeovae? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.) 2) ¿Kʼusi senyailik kʼot li jteklum taje?

² Leʼ xa van ta chanmil jabile, li Jeovae la stʼuj jtsop krixchano sventa xkʼot ta steklumal. Li Abraham ti la sbiin «totil yuʼunic  ti buchʼutic jech ta xcʼot ta yoʼntonic ta xchʼunele», jaʼ li jolil ta jun mukʼ ta utsʼ alalil ti ta sienal noʼox smosotake (Rom. 4:11, Ch; Gén. 14:14). Yuʼun li ajvaliletik ta Canaane jaʼ jech chilik kʼuchaʼal «[tʼujbil] yuʼun li Diose» xchiʼuk ta stsakik lek ta mukʼ (Gén. 21:22; 23:6). Li Jeovae la spas jun trato xchiʼuk Abraham xchiʼuk li snitilulaltake (Gén. 17:1, 2, 19). Xi albat yuʼun Dios li Abrahame: «Liʼi jaʼ li cʼusi ta jchapan ta atojolic ti tscʼan acʼo xchʼunic scotol ec li amomnichʼnabtaque. Scotol ti jayib vinicoxuque tsots scʼoplal tscʼan chavichʼic circuncisión acotolic. [...] Yuʼun jaʼ senyail chcom li cʼusi la jchapantique» (Gén. 17:10, 11). Jaʼ yuʼun li Abraham xchiʼuk skotol li viniketik ta snae skʼan xichʼik sirkunsision (Gén. 17:24-27). Li sirkunsisione jaʼ chkʼot ta senyailik ti jaʼ ch-ojtikinatik-o li snitilulaltak Abraham ti jaʼ noʼox stuk jun jteklum ti lek ch-ilatik yuʼun li Jeovae.

3. ¿Kʼuxi kʼotik ta jun jteklum li snitilulaltak Abrahame?

³ Li smom Abraham ti Jacob ti Israel sbi xtoke ayan lajcheb xnichʼnab (Gén. 35:10, 22 xchaʼvokʼal kʼalal ta 26). Taje jaʼ kʼotik ta joliletik o moltotiletik ta sventa li lajcheb nitilulaletik ta Israele (Hech. 7:8). Sventa mu xlajik ta viʼnale, batik ta Egipto xchiʼuk yutsʼ yalal li Jacobe. Li José ti jaʼ xnichʼon li Jacobe jaʼ sbainoj yakʼel veʼlil li ta Egiptoe xchiʼuk jaʼ kʼotem ta itsʼinal ajvalil (Gén. 41:39-41; 42:6). Ta mas tsʼakale epaj tajek snitilulal li Jacobe, yuʼun kʼotik ta jun jteklum (Gén. 48:4; kʼelo Hechos 7:17).

4. ¿Kʼu toʼox yelan xil sbaik ta slikebal li snitilulaltak Jacob xchiʼuk li j-egiptoetike?

⁴ Li snitilulaltak Jacobe te komik ta Egipto te van mas ta chibuk siglo, te ta yosilal Gosén ti bu chlaj yok li ukʼum Niloe (Gén. 45:9, 10). Tetik van junuk siglo ti jun toʼox yoʼontonik te nakiik xchiʼuk li j-egiptoetike. Nakalik ta uni bikʼtal jteklumetik xchiʼuk chchabiik chij. Lek ch-ilatik yuʼun faraón li j-israeletike, ta skoj ti xojtikin xchiʼuk skʼanoj li Josee (Gén. 47:1-6). Li j-egiptoetike spʼajojik tajek li j-israeletik ta skoj ti chabichij tspasike, pe te la stsʼikik (Gén. 46:31-34).

5, 6. 1) ¿Kʼuxi jel xkuxlejal steklumal Dios li ta Egiptoe? 2) ¿Kʼuxi ti kuxul kom li Moisese? 3) ¿Kʼusi la spas Jeova ta stojolal li steklumale?

⁵ Pe chjel skotol ti kʼu yelan xkuxlejal li steklumal Diose. «Tsʼacal iʼoch yan ajvalil ta Egipto; muc xa xotquin li Josee. Jech laj yalbe li egiptoetique: ‹Qʼuelavilic, li israeletique toj ven epic xchiʼuc toj ven tsotsic; yan li vuʼutique muʼyuc eputic›.» Jaʼ yuʼun «li israeletique batsʼi abul sbaic ta mozoinel yuʼun li egiptoetique. Solel ven tsots iʼacʼbat svocolic ta abtel. Puru votsʼ achʼel xchiʼuc puru pat xamit la spasic. Xchiʼuc iʼacʼbat spasic scotol yantic abtel ta osil noxtoc. Jech tsots mozoinel laj yichʼic, tsots iʼutsʼintaatic» (Éx. 1:8, 9, 13, 14).

⁶ Li faraone laj yal mantal ti akʼo yichʼik milel skotol li j-hebreoal keremetik chvokʼike (Éx. 1:15, 16). Jaʼo vokʼ Moisés li vaʼ kʼakʼale. ¿Kʼuxi ti kuxul kome? Kʼalal oxib toʼox u yichʼoje, li smeʼ ti Jocabed (Jokébed) sbie te la snakʼ ta pujtik ta ukʼum Nilo, ta mas tsʼakale te taat yuʼun li stseb faraone. Vaʼun la spʼis ta skerem li stseb faraone, pe li ta slikebale jaʼ tsʼitesat yuʼun stukʼil meʼ ta sneneʼal li Moisese xchiʼuk kʼot ta jun tukʼil yajtunel Jeova ta mas tsʼakal (Éx. 2:1-10; Heb. 11:23-25). «Jech itucʼulanatic» yuʼun Jeova ta skoj li svokol j-israeletike, vaʼun kʼot ta nopel yuʼun ti tskolta lokʼel ti jaʼ tstunes li Moisese (Éx. 2:24, 25; 3:9, 10). Jaʼ jech la skolta lokʼel steklumal Jeova ta stojolal li buchʼu ch-utilanatike (Éx. 15:13; kʼelo Deuteronomio 15:15).

7, 8. ¿Kʼuxi vokʼbil kʼot li steklumal Jeovae?

⁷ Manchuk mi muʼyuk toʼox bu xchapanoj kʼuchaʼal jun lum li j-israeletike, pe snaʼoj ti jaʼ steklumale. Jaʼ yuʼun li Moisés xchiʼuk Aarone albatik yuʼun Jeova ti akʼo xi bat yalbeik li faraone: «Jech ta xal li Mucʼul Diose, jaʼ li Dios yuʼun Israele: ‹Coltabun batel li jteclumale yuʼun chbat spasic jun qʼuin te ta xocol banamil sventa chiyichʼicun ta muc›» (Éx. 5:1).

⁸ Sventa xkolik lokʼel ta mosoil li j-israeletike, li Jeovae persa chakʼbe lajuneb vokolil li j-egiptoetike xchiʼuk chakʼbe slajeb li faraón xchiʼuk yajsoltarotak li ta Tsajal Nabe (Éx. 15:1-4). Kʼalal skʼan toʼox xlokʼ oxib ue, li Jeovae la spas jun trato xchiʼuk j-israeletik ta vits Sinaí ti mu xchʼay-o ta sjolike, xi laj yale: «Me chachʼunic scotol li cʼusi caloje, xchiʼuc me chavichʼic ta mucʼ li cʼusi chapanbil cuʼune, voʼoxuc noʼox atuquic lec chaquiloxuc ta scotol li yantic lumetique, [...] voʼoxuc jun lum ti vocʼbiloxuc o ta jtojole» (Éx. 19:5, 6).

9, 10. 1) Jech kʼuchaʼal chal ta Deuteronomio 4:5 kʼalal ta 8, ¿kʼuxi chʼakat j-israeletik ta stojolal yan lumetik li Mantal akʼbatike? 2) ¿Kʼuxi chakʼik ta ilel j-israeletik ti jaʼik «jun lum [ti vokʼbilik] yuʼun li Mucʼul Diose»?

⁹ Li ta Egiptoe, kʼalal skʼan toʼox xkʼotik ta mosoile, li j-hebreoetike jaʼik toʼox jtsop krixchanoetik ti jaʼ tspasik mantal li joliletik ta utsʼ alalil o li moltotiletik ti buchʼu tsbeiltasvanike. Taje xchiʼuk li yan yajtuneltak Jeova ti baʼyel kuxiike tunik ta ajvaliletik, ta jchapanvanejetik xchiʼuk ta paleetik li ta snaike (Gén. 8:20; 18:19; Job 1:4, 5). Pe li Jeovae laj yakʼbe mantaletik steklumal ti jaʼ la stunes li Moisese, taje jaʼ sventa jelel xkʼotik xchiʼuk li yan lumetike (kʼelo Deuteronomio 4:5-8; Sal. 147:19, 20). Li ta Mantal akʼbatike yan-o xa li buchʼutik chtunik ta paleale. Jech xtok li jchapanvanejetik yuʼunike jaʼik li «banquilaletic» ti lek ichʼbilik ta mukʼ ta skoj ti ep kʼusitik snaʼik xchiʼuk ti oy spʼijilike (Deut. 25:7, 8). Kʼalal laj yichʼ akʼel li Mantale jaʼ te vinaj talel kʼuchaʼal jun relijion xchiʼuk jun achʼ lum.

¹⁰ Kʼalal jutuk xaʼox skʼan x-ochik ta Albil Balumil li j-israeletike, li Jeovae la xchaʼalbe li smantaltake. Vaʼun xi albatik yuʼun li Moisese: «Jaʼ noʼox jech ec li Mucʼul Diose laj xa yal ta jamal liʼ ta atojolic, voʼoxuc li israeloxuque, ti voʼoxuc mero steclumaloxuc oe, ti lec chayiloxuc o jech chac cʼu chaʼal yaloj onoʼox ta voʼonee, jech tscʼan acʼo achʼunbeic scotol li smantaltaque. Xchiʼuc chacʼ cʼotanic ta jun mucʼta lum ti puquem scʼoplale, ti ichʼbil ta muqʼue, ti muʼyuc bochʼo yan jech lec scʼoplal ta scotol li mucʼtiquil banamiletic spasoj Mucʼul Diose. Xchiʼuc ta xcʼot ta pasel ti voʼoxuc noʼox jun lum vocʼbiloxuc yuʼun li Mucʼul Diose» (Deut. 26:18, 19).

11-13. 1) ¿Buchʼutik yan la xchiʼinik li stʼujbil teklumal Diose? 2) ¿Kʼusi skʼan spas li jyanlumetik mi tskʼan chtunik ta stojolal li Jeovae?

¹¹ Manchuk mi stʼujoj xa jun lum liʼ ta Balumil li Jeovae, la xchʼam li jyanlumetik xtoke. Li Jeovae laj yakʼ ti «ep ta chop stsʼunubal cristianoetic» ti likemik ta Egipto xchiʼuk jyanlumetik ti akʼo xbat xchiʼinik steklumal Jeova kʼalal lokʼik batel li ta Egiptoe (Éx. 12:38). Li krixchanoetik taje te kapal skʼoplalik ek li «yajʼabteltac [faraón]» ti la xchʼunbeik kʼusi laj yal Jeova kʼalal skʼan toʼox xtal li svukubal vokolile (Éx. 9:20, Ch).

¹² Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xtuchʼik ukʼum Jordán xchiʼuk ti x-ochik ta Canaán li j-israeletike xi onoʼox albatik yuʼun li Moisese: «Li voʼoxuque cʼanic me li yanlum te achiʼuquique» (Deut. 10:17-19). Li j-israeletike skʼan xchʼamik skotol li jyanlumetik mi ta sjunul yoʼontonik  chchʼunik li kʼusitik baʼyel skʼan chanel li ta Mantal laj yal Moisese, jech kʼuchaʼal li Lajuneb Mantaletike (Lev. 24:22). Kʼotik ta yajtuneltak Jeova li jlome xchiʼuk jech laj yaʼi sbaik jech kʼuchaʼal Rut kʼalal xi laj yale: «Li achiʼiltac ta alumale jaʼ jchiʼiltac chcʼot ec; li Dios avuʼune jaʼ Dios cuʼun ec» (Rut 1:16). Li jyanlumetik taje koʼol xa kʼusi xchʼunojik xchiʼuk li j-israeletike, yan li viniketike chichʼik sirkunsision (Éx. 12:48, 49). Li Jeovae ta sjunul yoʼonton chchʼam ta steklumal li jyanlumetike (Núm. 15:14, 15).

¹³ Li Salomone laj yakʼ ta stojolal Jeova li temploe, li vaʼ kʼakʼal taje jamal vinaj ti xuʼ xichʼik ta mukʼ Jeova li jyanlumetike. Xi laj yal ta s-orasione: «Li yanlumetic loqʼuemic tal ta yantic banamiletic ta scoj ti puquem acʼoplal, xchiʼuc ta scoj ti vinajem li amucʼul atsatsale, me chascʼanbicot vocol ta atojol liʼ ta chʼulna avuʼune, aʼibo me li scʼopic cʼalal ta vinajel yoʼ bu oyote. Acʼbo me scotol li cʼusi chascʼanbicote, yuʼun jech acʼo yotquinicot scotol li lumetic ta banamile, xchiʼuc jech acʼo lic yichʼicot ta mucʼ jech chac cʼu chaʼal chayichʼicot ta mucʼ li ateclumal israeletique, xchiʼuc jech acʼo snaʼic ti liʼ chaʼichʼat ta mucʼ ta chʼulna yoʼ bu la jpasbote» (2 Crón. 6:32, 33). Li ta skʼakʼalil Jesús xtoke xuʼ xtunik ta stojolal Jeova mi jech tskʼan yoʼonton li jyanlumetike, pe skʼan jmoj xichʼik ta mukʼ Dios xchiʼuk li stʼujbil teklumale (Juan 12:20; Hech. 8:27).

14-16. 1) ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼik jun lum ti jaʼ testigoetik li j-israeletike? 2) ¿Kʼusi persa skʼan spasik li steklumal Dios avie?

¹⁴ Li j-israeletike chichʼik ta mukʼ li Sdiosik Jeovae, pe jaʼuk li yantik lume chichʼik ta mukʼ li sdios stukike. Li ta skʼakʼalil Isaiase, li Jeovae la skoʼoltas ti oy kʼusi chichʼ chapanel ta jun snail chapanobbail li kʼusi yakal chkʼot ta pasel ta spʼejel Balumile. Li kʼusi chichʼ jakʼele jaʼ liʼe: ¿buchʼu li mukʼul Diose? Li Jeovae la stak ta ikʼel sdiosik yan lumetik sventa svaʼan stestigoik mi ta melel jaʼ diosetik. Xi laj yale: «Acʼo taluc scotol li lumetique; acʼo stsob sba tal scotol li jujun banamile. ¿Me oy bochʼo junucal yuʼunic [sdiosik] laj onoʼox yalic ti jech chcʼot ta pasel chac leʼe? ¿Me oy bochʼo laj yal yuʼunic li  cʼusitic cʼotem tal ta pasel ta sliquebale? Acʼo svaʼan tal stestigoic; a cʼo tal yalic me oy bochʼo yaloje» (Is. 43:9).

¹⁵ Li sdios yan lumetike muʼyuk sprevail yuʼunik ti jaʼik diosetik ta melele. Jech noʼox te vaʼajtik ti mu xkʼopojike mi jaʼuk xbakʼik o xnikik mi muʼyuk buchʼu x-ikʼatik batele (Is. 46:5-7). Pe jaʼuk li Jeovae xi laj yalbe li steklumal Israele: «Voʼoxuc testigooxuc cuʼun, [...] vuʼun la jtʼujoxuc yuʼun jech acʼo anaʼic, acʼo achʼunic. Acʼo cʼotuc ta avoʼntonic ti vuʼun onoʼox te oyun oe, ti muʼyuc yan dios baʼyuc ilic cuʼune, ti muʼyuc yan Dios ta to xtale. Vuʼun noʼox jtuc Diosun, muʼyuc bochʼo yan chcoltavan jech chac cʼu chaʼal vuʼun [...], jaʼ yuʼun voʼoxuc testigooxuc cuʼun» (Is. 43:10-12).

¹⁶ Li buchʼutik stʼujoj ta steklumal Jeovae skʼan xalik ta melel ti jaʼ noʼox melel Dios stuk li Jeovae. Xi la sbiiltas li Diose: «Li jteclum la jliquese jaʼ sventa acʼo yalic batel jlequilal» (Is. 43:21). Jaʼik jun jteklum ti yichʼojbeik li sbie. Ta skoj ti jaʼ koltaatik lokʼel li ta Egiptoe persa skʼan xchʼunbeik smantal xchiʼuk xalbeik slekilal ta stojolal li yantik jteklume. Skʼan jechuk stalelalik jech kʼuchaʼal laj yalbe skʼoplal steklumal Dios avi li j-alkʼop Miquease, xi laj yale: «Acʼo me scotol cristianoetic ta yantic lum jaʼ chichʼic o ta mucʼ li diosetic yuʼunique, pero li vuʼutique sbatel osil jaʼ chquichʼtic o ta mucʼ li Mucʼul Dios cuʼuntique» (Miq. 4:5).

17. ¿Kʼuxi kʼotik ta jtekʼ «chopol tsʼusub» li j-israeletik ti muʼyuk kʼusi xtunik-o ta sat Jeovae?

¹⁷ Li kʼusi toj kʼux kʼot ta pasele jaʼ ti la svalopatinik komel Jeova li j-israeletike. Jaʼ la xchanbeik li lumetik ti te noʼox nopol nakalik ti jaʼ chichʼik ta mukʼ diosetik ti pasbil ta teʼ xchiʼuk ta tone. Leʼ xa ta 1800 jabile, li j-alkʼop Osease laj yal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal jtekʼ tsʼusub li j-israeletik ti muʼyuk kʼusi xtunik-oe. Xi laj yale: «Ch-epaj scajleb matanaletic sventa yan diosetic noxtoc. [...] Li Israele chaʼjot smacoj, jaʼ yuʼun ta xichʼbe stojol li smule» (Os. 10:1, 2). Kʼalal echʼ xaʼox van 150 jabile, li Jeovae xi laj yal ta stojolal Jeremías sventa xalbe li jteklum ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbae: «Vuʼune la jtsʼunot jech chac cʼu chaʼal jpets lequil tsʼusub, voʼot stsʼunubalot lequil tsʼusub cuʼun. Pero ¿cʼu yuʼun laj acʼatajes aba ta stsʼunubal chopol tsʼusub? Judá, ¿bu oy li diosetic avuʼun apasoje? Jaʼ acʼo svaʼan sbaic tal avuʼun, jqʼueltiquic me xuʼ yuʼunic chascoltaot ti cʼalal yorail chavichʼ tsots avocole». Xi to laj yale: «Li jteclumale ep xa cʼacʼal la xchʼayicun o ta yoʼtonic» (Jer. 2:21, 28, 32).

18, 19. 1) ¿Kʼuxi yaloj xa onoʼox Jeova ti tslikes jun achʼ jteklum ti jaʼ ch-ichʼbat batel li sbie? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta yan xchanobil chtale?

¹⁸ Muʼyuk kʼusi lek la spasik li j-israeletike, muʼyuk lek laj yichʼik ta mukʼ Dios xchiʼuk maʼuk tukʼil testigo laj yakʼ sbaik ta stojolal li Sdiosike; kʼajomal noʼox laj yichʼik ta mukʼ li jecheʼ diosetike. Jaʼ yuʼun, li Jesuse xi laj yalbe li chopol jnitvanejetik ta relijion li ta skʼakʼalile: «Ta xlocʼ batel ta atojolic li ventainel yuʼun Diose. Jaʼ te ta xbat ta stojolic li bochʼotic lec tstucʼulanique» (Mat. 21:43). Jaʼ noʼox xuʼ xkʼotik ta jun achʼ lum li buchʼutik chtʼujatik yuʼun Jeovae, li Israel sventa Diose. Laj yal ti oy kʼusi achʼ ta xchapan xchiʼukike xchiʼuk xi laj yalanbee: «Vuʼun Diosun yuʼunic chicʼot; jaʼ jteclumal chcʼotic o ec» (Jer. 31:31-33).

¹⁹ Ta skoj ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaik li voʼneal Israele, li Jeovae la stʼuj kʼuchaʼal steklumal li Israel sventa Dios ta baʼyel sigloe. Vaʼun chaʼa, ¿buchʼu li steklumal avie? ¿Kʼuxi xuʼ xojtikinik li melel yajtuneltak Dios li krixchanoetik ti oy ta yoʼonton chojtikinike? Ta jchantik li ta yan xchanobil chtale.