Lo ntambe ka ntondo T.D., ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akahɛmɔla dikumanyi diakakambaka lo etshumanelo ka l’Ɛfɛsɔ ɔnɛ: “Nyoyalame ndo nyolamake lemba tshɛ l’ɛkɔkɔ lele nyuma k’ekila kakanyɔsɔnɛ emendji dia namaka etshumanelo ka Nzambi kakandasombe la dikila dia Ɔnande.” (Ets. 20:28) Ɔkɛndɛ akɔna wele la nyuma k’ekila lo ɔsɔnwɛlɔ wa dikumanyi la ekambi wakimanyiya ɛlɔ kɛnɛ?

Dui dia ntondo ele, nyuma k’ekila akatshutshuya afundji wa Bible dia vɔ mfunda awui walɔmbama di’onto sɔnama oko ekumanyi kana okambi wakimanyiya. Awui dikumi l’asamalo walɔmbama di’onto sɔnama oko ekumanyi tanemaka lo 1 Timɔte 3:1-7. Awui akina walɔmbama tanemaka lo Tito 1:5-9 ndo lo Jakɔba 3:17, 18. Awui walɔmbama dia ɔnangɛso sɔnama oko okambi wakimanyiya tanemaka lo 1 Timɔte 3:8-10, 12, 13. Dui dia hende ele, wanɛ wasala ɛsɔnwɛlɔ ɛsɔ nɔmbaka nyuma k’ekila kaki Jehowa dia tɔ mbasha ɛlɔmbwɛlɔ etena kasɛdingolawɔ dia mbeya kana ɔnangɛso ɔmɔtshi ekɔ lo nkotsha lo yɛdikɔ yakoka kɛnɛ kalɔmba Afundelo dia nde mɛmba ɛkɛndɛ. Dui dia sato ele, onto layangawɔ nsɔna pombaka nkɛnɛmɔla waonga w’olowa wa nyuma k’ekila kaki Nzambi lo lɔsɛnɔ lande. (Ngal. 5:22, 23) Mbokɛmaka dia nyuma k’ekila kaki Nzambi kekɔ la ɔkɛndɛ lo ɔsɔnwɛlɔ.

Ko waa na wasɔna anangɛso oko dikumanyi la ekambi wakimanyiya ɛlɔ kɛnɛ? Ntondotondo, wakatomɛka Bɛtɛlɛ nkombo y’anangɛso wambolowɔma oko dikumanyi kana ekambi wakimanyiya. Anangɛso wa lo Bɛtɛlɛ wakasɔnama oma le Olui-walɔmbɔla waki l’ɔkɛndɛ wa nsɛdingola olowelo ɔsɔ ndo nsala ɛsɔnwɛlɔ wahombama. Oma laasɔ, Bɛtɛlɛ akewoyaka olui wa dikumanyi yɛdikɔ yambɔsama. Dikumanyi lo wedi awɔ wakewoyaka ɔnangɛso dia nde ambɔsɔnama, mbombola kana nde mbetawɔka ɔkɛndɛ akɔ ndo kana nde ekɔ lo ntetemala nkotsha kɛnɛ kalɔmbama dia mɛmba ɔkɛndɛ wambowowosha. L’ekomelo wakewoyaka etshumanelo dui sɔ.

Ko ngande wakasalemaka ɛsɔnwɛlɔ wa ngasɔ lo ntambe ka ntondo? L’etena kɛsɔ, apɔstɔlɔ wakasalaka ɛsɔnwɛlɔ wa shikaa, ɛnyɛlɔ vɔ wakasɔnɛ apami esambele dia vɔ kahanyaka mbo ya ndɛ le wadi waki edo. (Ets. 6:1-6) Koko ondo la ntondo k’anangɛso asɔ ndjolongola ɔkɛndɛ ɔsɔ, vɔ wakashile nkoma dikumanyi.

Kaanga mbele Afundelo hawolembetshiya tshɛ lo tshɛ woho wakayosalemaka ɛsɔnwɛlɔ oma laasɔ, tekɔ la bɛnyɛlɔ diɛnya woho wakayosalemaka  dui sɔ. Bible mbutaka dia etena kakayakawolaka Pɔɔlɔ nde la Barnabasɛ oma lo lɔkɛndɔ lawɔ la ntondo la misiɔnɛrɛ “vɔ wakasɔnɛ dikumanyi lo etshumanelo tshɛ ndo wakasale dɔmbɛlɔ kaamɛ la ekilelo ka mbo ya ndɛ ko wakaakitsha l’anya wa Jehowa, ɔnɛ lakawakome ambetawudi ande.” (Ets. 14:23) Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, Pɔɔlɔ akafundɛ Tito lakatawotshindɛka lo lɔkɛndɔ ɔnɛ: “Dimi lakakotshike la Kɛrɛtɛ dia wɛ nɔngɔsɔla akambo waki kɔkɛndakɛndaka dimɛna ndo dia nsɔna dikumanyi l’osomba la osomba oko wakamakotɛ.” (Tito 1:5) Mɛnamaka dia Timɔte ɔnɛ laketeta efula nde l’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ, akalongola nde la wɔ ɔkɛndɛ akɔ waamɛ. (1 Tim. 5:22) Mbokɛmaka hwe dia oma laasɔ, emendji w’eteta mbakayotatɛ nsala ɛsɔnwɛlɔ koko aha apɔstɔlɔ kana dikumanyi diaki la Jɛrusalɛma.

La kanyi y’oma lo Bible shɔ lo yimba, Olui- walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa ambosala etshikitanu lo woho wasalema ɔsɔnwɛlɔ wa dikumanyi ndo ekambi wakimanyiya. Ntatɛ oma lo Ngɔndɔ ka divwa 1, 2014, ɛsɔnwɛlɔ ɛsɔ wayosalemaka lo yoho nyɛ: Omendji w’otshimbedi tshɛ ayɔsɛdingolaka la yambalo tshɛ elowelo wayosalemaka l’otshimbedi ande. Etena kayondembolaka etshumanelo, nde ayosalaka la wolo dia mbeya dimɛna wanɛ wambolowɔma lo nsambisha kaamɛ lawɔ naka kokaka. L’ɔkɔngɔ wa nde nkɛtshanya la olui wa dikumanyi, omendji w’otshimbedi mbele l’ɔkɛndɛ wa nsɔna dikumanyi ndo ekambi wakimanyiya lo tshumanelo dia l’otshimbedi ande. Lo nsala ngasɔ, akambo wayosalemaka oko akawasalemaka lo ntambe ka ntondo.

Waa na wendana la ɔkɛndɛ w’ɔsɔnwɛlɔ? Oko wokodiosalemaka, “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” mbele la ɔkɛndɛ wa ntondo wa ndesha anto wa lo luudu laki Nzambi. (Mat. 24:45-47) Dui sɔ mendanaka ndo la nsala eyangelo lo Afundelo l’ekimanyielo ka nyuma k’ekila, l’oyango wa mbisha ɛlɔmbwɛlɔ ka shikaa lo woho wahomba anto nkamba l’atɔndɔ wa lo Bible ndo dui sɔ diekɔ la shɛngiya lo woho wokongɛmi etshumanelo ka l’andja w’otondo. Laadiko dia laasɔ, ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo sɔnaka emendji w’etshimbedi ndo ase kɔmite ya filialɛ. Lo wedi awɔ, ase kɔmite ya filialɛ mbishaka ekimanyielo ka shikaa lo woho wayelawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kashama. Elui wa dikumanyi wekɔ l’ɔkɛndɛ wa nsɛndingola la yambalo tshɛ dia mbeya kana ɔnangɛso layangawɔ ndowola ekɔ lo nkotsha kɛnɛ kalɔmbama l’Afundelo. Omendji w’otshimbedi tshɛ ekɔ l’ɔkɛndɛ wa woke wa mbidja lo dɔmbɛlɔ ndo nsɛdingola la yambalo tshɛ olowelo wasala dikumanyi, oma laasɔ ko nde ndjɔsɔna apami wakotsha kɛnɛ kalɔmbama.

Lam’ele tamboshihodia woho wosalema ɛsɔnwɛlɔ ɛsɔ, taya mɛtɛ la lowando l’efula lo ɔkɛndɛ wele la nyuma k’ekila lo dui sɔ. Nyɛsɔ tonge la wɛkamu w’efula lo woho wosalema ɛsɔnwɛlɔ ɛsɔ ndo tonge la dilɛmiɛlɔ le wanɛ wasɔnama l’etshumanelo k’Akristo.—Hɛb. 13:7, 17.

Ɛnyɛlɔ 11:3 tɛkɛtaka dia ɛmɛnyi ehende wakahombe nsambisha l’edja ka nshi 1260. Oma laasɔ, ɔkɔndɔ mɛnyaka dia nyama ka ngala ‘kakahombe mbalɛndja ndo mbadiaka.’ Koko l’ɔkɔngɔ wa “nshi shato l’etenyi,” ɛmɛnyi ɛsɔ ehende wakahombe mbolɔ ndo wanɛ tshɛ wakawaendaka wakahombe mindama la wɔma w’efula.—Ɛny. 11:7, 11.

Ko waa na wele ɛmɛnyi ehende ɛsɔ? Elembetshielo wendana la ɔkɔndɔ akɔ tokimanyiyaka dia sho nshihodia ɛmɛnyi ɛsɔ. Olembetshielo wa ntondo mɛnyaka dia “esongo ehende w’ɔlivɛ la dikundji pende di’atala mbele didjidji diawɔ.” (Ɛny. 11:4) Dui sɔ toholaka dikundji di’atala ndo esongo ehende wa ɔlivɛ wɔtɛkɛtami lo prɔfɛsiya ka Zɛkariya. Esongo wa ɔlivɛ ɛsɔ wekɔ didjidji dia ‘akitami w’esɔ ahende,’ mbuta ate Nguvɛrnɛrɛ Zɛrubabɛlɛ ndo Ɔlɔmbɛdi wa laadiko Jashua “watemalaka lasuki la [Jehowa] kanga kete tshe.” (Zek. 4:1-3, 14) Olembetshielo wa hende mɛnyaka dia ɛmɛnyi ehende ɛsɔ wekɔ lo nsala tolembetelo tafɔna la tɔnɛ takasale Mɔsɛ nde la Elidja.—Ɛdika la Ɛnyɛlɔ 11:5, 6 la Walelu 16:1-7, 28-35 ndo la 1 Khumi ya dikanga 17:1; 18:41-45.

Lo dui diakɔna diafɔna elembetshielo akɔ ehende? Elembetshielo akɔ ehende mendanaka la akitami waki Nzambi wanɛ wakalɔmbɔlaka olimu w’esambishelo lo etena ka wolo k’ehemba. Ɔnkɔnɛ, dia prɔfɛsiya kele lo Ɛnyɛlɔ tshapita 11 kotshama, anangɛso w’akitami wanɛ wakalɔmbɔlaka etena kakashikikɛma Diolelo diaki Nzambi l’olongo lo 1914, wakasambishaka “wɔlɔtshi akoto” l’edja k’ɛnɔnyi esato l’etenyi.

L’ekomelo ka esambishelo kawɔ wɔlɔtshi akoto, akitami asɔ wakadiakema lo yoho ya didjidji etena kakawadjama lo nkanu lo tshanda mɔtshi oko didjidji dia nshi shato l’etenyi. Le atunyi, olimu w’ekambi waki Nzambi wakashimbama ndo dui sɔ akakonya di’atunyi asɔ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula.—Ɛny. 11:8-10.

Ɛtɛkɛta wa lo prɔfɛsiya wakewoyama ɛsɔ wekɔ mɛtɛ, nɛ dia ɛmɛnyi ehende ɛsɔ wakolɔ l’ekomelo ka nshi shato l’etenyi. Akitami asɔ kotondjama tsho oma lo lokanu, koko wanɛ wakatshikala la kɔlamelo wakalongola diɛsɛ dia laande oma le Nzambi lo tshimbo ya Nkumadiɔndjɔ Yeso Kristo. Lo 1919, vɔ wakikɔ l’atei wa wanɛ wakasɔnama dia nkamba oko “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ,” dia nkotsha ehomba wa lo nyuma w’ekambi waki Nzambi lo nshi y’ekomelo.—Mat. 24:45-47; Ɛny. 11:11, 12.

Dui di’ohomba ele Ɛnyɛlɔ 11:1, 2, mbɔtɔnganyiyaka akambo asɔ ahende la lofulo la nshi yakahombe tɛmpɛlɔ ka lo nyuma sɛdingɔma. Malaki tshapita 3 tɛkɛtaka dia ɔsɛdingwelo waamɛ wa tɛmpɛlɔ ka lo nyuma woyelanyi la etena ka wɛdiamelo. (Mal. 3:1-4) Edja ka ngande kakahombe ɔsɛdingwelo ndo wɛdiamelo ɔsɔ mbiviya? Vɔ wakatatɛ oma lo 1914 polo l’etatelo ka 1919. Etena kɛsɔ mendanaka la nshi 1260 (ngɔndɔ 42) ndo nshi shato l’etenyi ya didjidji yɔtɛkɛtami lo Ɛnyɛlɔ tshapita 11.

Tekɔ mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wakasale Jehowa dia wodja ande wa laande mbɛdiama lo nyuma dia vɔ nsala elimu w’ɛlɔlɔ. (Tito 2:14) Laadiko dia laasɔ, tekɔ la lowando lo ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ akitami wa kɔlamelo wanɛ wakalɔmbɔla olimu w’esambishelo lo etena k’ehemba ndo wakakambe oko ɛmɛnyi ehende wa didjidji. *