E KUE e bâ azo na sarango ngonzo awe, na kite ayeke dä ape so, na ambeni ngoi, e nga kue e yeke sara ngonzo. Atâa so e bâ peut-être sarango ngonzo tongana mbeni ye so a yeke nzoni a kanga lege na ni, mingi ni ka, e yeke pensé so e yeke tâ na raison ti tene bê ti e ason, mbilimbili na ngoi so mbeni zo asara mbeni ye so e bâ ayeke na lege ni ape. Mbeni article (American Psychological Association) atene: “A yeke na lege ni ti tene zo asara ngonzo, a yeke sara nzoni na seni ti zo, a dü zo na ni tongaso.”

Mara ti bango ndo tongaso alingbi ti kpa mbeni ye so ayeke na lege ni tongana e bâ tënë so bazengele Paul asû na gbe ti yingo ti Nzapa. Teti so lo hinga lo tene, na ambeni ngoi, azo alingbi ti sara ngonzo, lo tene: “Tongana ngonzo asara ala, ala sara siokpari pëpe; ala zia lâ akui na ndo ti ala na ngonzo na bê pëpe.” (aÉphésien 4:26). Na mango mara ti tënë tongaso, a yeke na lege ni ti fa ngonzo ti e na gigi? wala a yeke nzoni e gi ti hon ndo ti ngonzo ti e.

Na ngoi so Paul amû wango so, na ndo ti tënë ti sarango ngonzo, na bango ni, lo yeke pensé lani na ndo ti tënë ti wasungo psaume so atene: “Tongana ngonzo agbu i, i bata si i sara siokpari pëpe.” (Psaume 4:5). Me, nda ti wango ti Paul so aye ti tene nyen? Lo fa ndani, lo tene: “Ala zi batango zo na bê, songo bê, ngonzo, dengo kongo na ndo ti zo na zonga, ala zia ni yongoro kâ, ala zi nga asioni ye kue.” (aÉphésien 4:31). Ti kpe ti tene aye ni so asi la Paul ayeke wa lani aChrétien ti kpe ti fa ngonzo ti ala na gigi. Mbeni nzoni ye ni ayeke so, oko article so e sara fade tënë ni (American Psychological Association) atene: “Gingo nda ti ye afa so, ti fa ngonzo ti mo na gigi, a yeke sara si ngonzo ti mo ni ayeke gue gi guengo na li ni nga mo yeke sara ye na ngangu, na mbeni ye ti mû maboko na mo . . . ti leke na kpale ni so ayeke dä ape.”

Me, e yeke sara tongana nyen ti “zi” ngonzo nga na asioni ye kue so alingbi ti ga na peko ni? Salomon, so ayeke lani mbeni gbia so ayeke na ndara mingi na Israël ti ândö, atene: “Hingango nda ti ye asara si ngonzo agbu zo fade pëpe [wala hio pëpe], na a yeke gloire ti lo ti girisa sioye ti azo.” (aProverbe 19:11). Tongana nyen la “hingango nda ti ye” ayeke mû maboko na mbeni zo na ngoi so yâ ti bê ti lo ayeke kporo na ngonzo?

Hingango nda ti ye ayeke sara si e hinga ye nzoni na ndo ti mbeni kpale so asi. Hingango nda ti ye aye ti tene ti gi ti hinga ambage nde nde ti ye so asi. Ye so alingbi ti mû maboko na e tongana nyen na ngoi so bê ti e ason wala a gi yanga ti e?

Na ngoi so e bâ so mbeni zo asara ye na lege ni ape, bê ti e alingbi ti son. Me, tongana e mû peko ti bê ti e nga e sara ye na ngangu, na nda ni, e yeke sara sioni na tere ti e wani wala na mbeni zo. Legeoko tongana ti so mbeni wâ, so a bâ lege ni nzoni ape, alingbi ti gbi mbeni da, wâ ti ngonzo alingbi ti buba sarango ye ti e nga na songo ti e na amba ti e, même na Nzapa. Tongaso, tongana e bâ so ngonzo ahon ndo ti e, a yeke nzoni e mû ngoi ni so ti bâ na yâ ti kpale ni so asi so. Tongana e bâ yâ ti aye ni so kue nzoni ayeke mû maboko na e ti zia si ngonzo ni ahon ndo ti e ape.

Lani, a ngbâ kete, Gbia David, so ayeke babâ ti Salomon, ayô ngbanga ti mênë ti azo na li ti lo ndali ti mbeni kpale so asi na popo ti lo na mbeni koli so iri ti lo ayeke Nabal. Lo wara ngbanga ti mênë so ape ndali ti so a mû maboko na lo ti bâ yâ ti ye ni so nzoni. David na azo ti lo ayeke bata lani angasangbaga ti Nabal na yando ti Judée. Tongana ngoi asi awe ti tene a fâ kuä ti tere ti angasangbaga ni, David ahunda na Nabal ti mû na ala mbeni ye ti tengo. Me, Nabal akiri tënë, a tene: “A lingbi mbi mû mapa ti mbi, na ngu ti mbi, na mbi mû anyama ti mbi so mbi fâ teti azo ti fâ kuä ti angasangbaga, ti mû na ambeni zo? azo so mbi hinga lege ti ala pëpe?” So tënë ti mbana! Tongana David amä tënë so, lo na ambeni zo ti lo ni 400 ague ti fâ Nabal na azo ti da ti lo kue.—1 Samuel 25:4-13.

Abigaïl, so ayeke wali ti Nabal, amä tënë ti ye so asi so, ni la lo gue ti bâ David. Na ngoi so lo tingbi tere na David na azo ti lo, lo tï na sese na gbele David na lo tene: “Mbi voro mo, mo zia mbi boi-wali ti mo, mbi sara tënë na mo, mo mä tënë ti mbi, mbi boi-wali ti mo.” Na pekoni, lo fa na David so Nabal ayeke mbeni zo so li ti lo ayeke dä ape, na tongana David afuta kula ni wala lo tuku mênë ti azo, lo yeke regretté.—1 Samuel 25:24-31.

Nyen la David aga ti hinga na yâ ti atënë ti Abigaïl so, so amû lege ti leke na kpale ni? Kozo ni, David aga ti bâ so Nabal ayeke mbeni zo so li ti lo ayeke ka dä ape. Nga use ni, lo ga ti bâ so tongana lo futa kula ni lo wani, lo yeke yô ngbanga ti mênë ti azo na li ti lo. Legeoko tongana ti David, mbeni ye alingbi ti sara si bê ti mo ason. Me, a yeke nzoni mo sara nyen? Mbeni mbeti ti mbeni ndokua (Mayo Clinic), so ayeke bâ lege ti seni ti azo, afa ye so mo lingbi ti sara tongana ngonzo agbu mo, a tene: “Mû mbeni kete ngoi ti wu pupu ngangu nga mo diko juska 10.” Biani, duti kpô na gbu li na ndo ti ye so ayeke na gunda ti kpale ni nga na ndo ti aye so alingbi ti si tongana mo sara ye so aga na li ti mo. Zia hingango nda ti ye asara si ngonzo ti mo adë, na même zi ni na bê ti mo.—1 Samuel 25:32-35.

Legeoko nga, azo mingi laso awara lege ti hon ndo ti ngonzo ti ala. Sebastian, so a kanga lo na ngoi so lo yeke na ngu 23 na mbeni da ti kanga na Pologne, afa so mandango Bible la amû maboko na lo ti hon ndo ti ngonzo ti lo nga na ti asioni pensé so ayeke ga na bê ti lo. Lo tene: “Kozoni kue, mbi gbu li ti mbi na ndo ti kpale ni, na pekoni, mbi tara ti sara ye alingbi na awango ti Bible. Mbi bâ so Bible ayeke mbeni nzoni buku ti fango lege na zo.”

Setsuo nga kue asara gi oko kode ni so. Lo tene: “Tongana azo so mbi na ala e yeke sara kua asara mbeni ye ti songo bê ti mbi, mbi yeke dekongo ka lani na li ti ala. Me, so fadeso mbi manda Bible awe, ahon ti tene mbi dekongo, mbi yeke hunda tere ti mbi, mbi tene: ‘Faute ni ayeke ti zo wa? Mbi la mbi yeke na gunda ti kpale ni so ape?’” Gbungo li na ndo ti mara ti ahundango ndo tongaso asara si ngonzo ti lo adë, nga lo wara ngangu ti hon ndo ti asioni pensé so ayeke ga na bê ti lo.

Ngonzo alingbi ti sara e ngangu, me awango so ayeke na yâ ti Mbeti ti Nzapa ayeke nga na ngangu. Ni la, tongana mo sara ye alingbi na awango ti ndara so ayeke na yâ ti Bible nga mo sambela ti tene Nzapa amû maboko na mo, mo nga kue mo lingbi ti zia si hingango ye asara si ngonzo ti mo adë.