Skip to content

Skip to table of contents

“Hodi uza matenek ema sei la sai hirus lalais”

“Hodi uza matenek ema sei la sai hirus lalais”

Ema hasai tiha treinadór bola-basket nian iha universidade tanba nia nervozu aat.

Labarik ida tanis hakilar makaʼas tanba buat ruma la kona ninia laran.

Inan ho oan-mane haksesuk no hakilar malu tanba oan neʼe la arruma ninia kuartu.

ITA hotu haree ona ema sai hirus tebetebes, no ita rasik mós dala ruma sai hirus. Maski ita hotu hatene katak hirus-teen mak ladiʼak, maibé ita bele sente nervozu tanba ema seluk nia hahalok ladiʼak, liuliu bainhira ita haree sira halo buat ruma neʼebé la loos. Organizasaun ida kona-ba saúde neon nian (Associação Americana de Psicologia) hatete: “Hirus mak ema nia emosaun, neʼe normál deʼit no baibain la fó impaktu ladiʼak ba saúde.”

Ema barak hanoin katak hirus mak baibain deʼit, no sira mós sente, ida-neʼe hanesan deʼit ho apóstolu Paulo nia liafuan neʼebé hakerek iha Bíblia dehan: “Se imi hirus karik, keta halo sala; keta husik loro-matan monu bainhira imi hirus hela.” (Éfeso 4:26) Loos, dala ruma ita sente hirus duni. Maibé tuir Ita-Boot nia hanoin, ida-neʼebé mak diʼak liu: Ita tenke fakar sai ita-nia hirus? Ka hakaʼas an atu tahan ita-nia hirus?

SAI HIRUS, NEʼE DIʼAK KA LAE?

Wainhira apóstolu Paulo koʼalia kona-ba hirus, karik nia mós hanoin hela liafuan iha livru Salmo neʼebé dehan: “Sai hirus bá, maibé keta halo sala.” (Salmo [Mazmur] 4:4) Entaun, Paulo nia liafuan iha Éfeso 4:26, neʼe loloos kona-ba saida? Iha Éfeso 4:31, nia hatutan tan: “Hadook tiha husi imi-nia leet laran-moras oioin, hirus, laran-nakali, hakilar malu, koʼalia aat, no mós buat hotu neʼebé hakanek malu.” Loos duni, Paulo dehan ita labele fakar sai sentimentu hirus ka laran-nakali. Associação Americana de Psicologia mós dehan: “Tuir peskiza, se ema fakar sai sira-nia hirus, ida-neʼe sei halo sira sai nervozu liután toʼo susar atu kontrola, no neʼe la bele ajuda . . . atu rezolve problema.”

Oinsá mak ita bele “hadook tiha” husi laran-nakali no buat aat hotu neʼebé bele mosu tanba hirus? Liurai matenek ida iha tempu Izraél antigu, naran Salomão, dehan: “Hodi uza matenek ema sei la sai hirus lalais, no buat furak ba nia mak fó perdua ba ema nia sala.” (Provérbios [Amsal] 19:11) Oinsá mak “uza matenek” bele ajuda ita atu hatún nervozu?

UZA MATENEK HODI LA BELE HIRUS LALAIS

Ema neʼebé “uza matenek” tuir eskritura neʼe, nia mak ema neʼebé tetu didiʼak ba situasaun ruma neʼebé bele halo nia hirus. Nia la haree deʼit ba buat neʼebé matan haree ka hanoin deʼit ba buat aat neʼebé nia simu. Oinsá mak uza matenek hanesan neʼe bele ajuda ita se ema ruma nia jeitu halo ita sai hirus ka provoka ita atu sai hirus?

Loos duni, bainhira ita haree buat ruma neʼebé la loos, ita sai hirus. Maibé se ita husik deʼit sentimentu hirus mak domina ita toʼo halo ita hatudu hahalok aat hanesan violénsia, ida-neʼe bele hakanek ema seluk no mós ita-nia an rasik. Hirus mak hanesan ahi neʼebé han uma toʼo mohu. Se ita husik hirus sai lakan ba beibeik, ita-nia naran diʼak, ita-nia belun, no mós ita-nia relasaun diʼak ho Maromak mós bele lakon mohu. Tan neʼe, bainhira ita komesa nervozu, iha tempu neʼe kedas ita presiza tetu didiʼak situasaun neʼebé ita hasoru. Tanba hodi halo nuneʼe mak ita bele kontrola an atu la sai hirus.

Salomão nia aman, Liurai David, loron ida nia hirus tebes ba mane ida naran Nabal toʼo atu oho nia. Maibé hodi uza matenek, David bele tetu didiʼak situasaun. Mai ita hanoin fali istória neʼe: David ho ninia soldadu sira proteje Nabal nia bibi sira iha rai-fuik Judeia nian. Bainhira toʼo ona tempu tesi bibi-fulun nian, David husu hahán balu ba Nabal. Maibé Nabal hatán: “Haʼu-nia paun no haʼu-nia bee no naʼan neʼebé haʼu mak koʼa ba haʼu-nia serbisu-naʼin sira, haʼu tenke fó fali ba ema neʼebé loloos haʼu la hatene mai husi neʼebé ka?” Nabal hakilar no hirus ba David ho ninia atan sira! Rona tiha liafuan sira-neʼe, David lori kedas ninia soldadu maizumenus naʼin-400 hodi buka Nabal atu oho nia ho ninia umakain tomak.—1 Samuel 25:4-13.

Nabal nia feen, Abigail, rona ona kona-ba neʼe, nuneʼe nia bá hasoru David ho soldadu sira. Nia hakneʼak iha David nia oin, hodi dehan: “Favór ida, husik Ita-nia atan-feto atu koʼalia ba Ita-Boot, no rona ba buat neʼebé Ita-nia atan-feto koʼalia.” Tuirmai, Abigail esplika ba David katak Nabal mak ema neʼebé la vale buat ida. Nia mós hatete katak, se David selu aat fali ba Nabal hodi oho nia, aban-bainrua David sei fó sala ba nia an tanba fakar ema nia raan.—1 Samuel 25:24-31.

Abigail ajuda David komprende saida deʼit hodi bele hatún nervozu? Primeiru, David komprende katak Nabal mak ema hanesan neʼe duni. Segundu, David mós hatene katak se nia oho Nabal, nia sei simu sala todan tanba fakar ema nia raan. Hanesan ho David, ita mós dala ruma hasoru situasaun neʼebé halo ita nervozu. Se nuneʼe, saida mak ita bele halo? Informasaun ida husi ospitál mentál nian ida (Clínica Mayo) dehan: “Dada iis lai, no sura 1 toʼo 10.” Loos duni, hanoin toʼok uluklai problema nia hun mak saida loos no rezultadu saida deʼit mak ita sei simu se ita husik hirus mak domina ita. Sin, uza matenek bá hodi la hirus lalais, ka diʼak liután mak haluha tiha hirus iha ita-nia laran.—1 Samuel 25:32-35.

Ohin loron mós, ema barak konsege duni kontrola hirus tanba sira estuda Bíblia. Porezemplu, mane ida iha rai-Polónia, naran Sebastian, bainhira nia tinan 23 no sei iha komarka laran, nia komesa estuda Bíblia hodi aprende oinsá bele soe tiha hahalok nervozu aat. Nia hatete: “Primeiru, haʼu hanoin didiʼak kona-ba problema nia hun mak saida. Tuirmai, haʼu hakaʼas an halo tuir Bíblia nia liafuan. Haʼu fiar duni katak Bíblia nia matadalan mak diʼak liu hotu.”

Hodi halo tuir Bíblia nia matadalan bele ajuda ita atu la sai hirus lalais

Nuneʼe mós ho mane ida naran Setsuo. Nia hatete: “Uluk haʼu mak siʼak-teen iha serbisu-fatin, bainhira ema seluk nia hahalok ruma halo haʼu nervozu, haʼu hakilar kedas. Maibé haʼu estuda Bíblia tiha, haʼu komesa hanoin uluk antes atu hakilar: ‘Loloos, sé mak sala? Haʼu rasik mak kria problema, loos ka lae?’” Hodi husu pergunta hirak-neʼe ba ninia an ajuda duni nia atu la sai hirus lalais, no agora nia hatene ona kontrola ninia hirus.

Hirus mak sentimentu ida neʼebé makaʼas, maibé matadalan sira husi Maromak nia Liafuan mak makaʼas liu. Tan neʼe, se Ita-Boot halo tuir Bíblia nia matadalan no husu Maromak nia ajuda liuhusi orasaun, Ita-Boot mós bele uza matenek hodi la sai hirus lalais.