1, 2. Mambo ka bantu batelekelenga Yesu o bakankejilwe kukwatankanya byambo byanji?

MUNTU wakonsha kumvwa ubena kwamba. Wakonsha ne kuyuka jiwi ja ubena kwamba inge wazhingila nangwa ne. Pano wakonsha kumwenamo ka inge wabula kumvwisha nangwa’mba kukwatankanya bibena kwamba yewo muntu? (1 Ko. 14:9) Mu jishinda jimotu, bantu bavula baumvwanga byaambanga Yesu. Kabiji byo aambanga kechi bibakatazhanga kumvwa ne. Nangwa byonkabyo, kechi bonse bakwatankanyanga byambo byanji ne. O ene mambo Yesu o ebambijile’mba: “Ntelekai, anweba bonse, ne kumvwisha mo kyatala.”—Mako 7:14.

² Mambo ka bantu bavula o babujilanga kukwatankanya byaambanga Yesu? Bamo bakosejiletu mu byo baitabijilemo kala, bakwabo nabo bajingatu na milanguluko yatama. Yesu wibambijile’mba: “Mulengulula bingi mikambizho ya Lesa kuba’mba mulame bisho byenu.” (Mako 7:9) Bano bantu kechi bateleko muchima pa kuba’mba bayuke mwatala byambo byaambilenga Yesu ne. Kabiji kechi bakebelenga kupimpula byubilo byabo ne milanguluko yabo ne. Kumvwa baumvwanga byo aambanga bino kechi batangako muchima ne. (Tangai Mateo 13:13-15.) Pano twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tumwenemo mu byafunjishanga Yesu?

3. Ki ka kyalengejile baana ba bwanga kukwatankanya byaambilenga Yesu?

³ Twafwainwa kwipelula byonka bipelwile baana ba bwanga ba kwa Yesu. Wibambijile’mba: “Meso enu atokwa mambo amona ne matwi enu nao mambo omvwa.” (Mat. 13:16) Ki ka kyalengejile kuba’mba bomvwishe byo aambilenga kukila bantu bakwabo? Kitanshi, mambo baipuzhanga mepuzho ne kukeba kuyuka mwatala byambo byaambilenga Yesu. (Mat. 13:36; Mako 7:17) Kya bubiji, bajinga na muchima wa kukeba kufunjilapo bikwabo pa byo baitabijilemo. (Tangai Mateo 13:11, 12.) Kya busatu, baingijishenga byo bafunjile ne kukwasha bakwabo.—Mat. 13:51, 52.

4. Ñanyi bintu bisatu byo twafwainwa kuba pa kuba’mba tumvwishe mwatala bishimpi bya kwa Yesu?

⁴ Pa kuba’mba tumvwishe mwatala bishimpi byaambile Yesu, twafwainwa kulondela byaubanga baana banji ba bwanga bakishinka. Kino kyavwangamo bintu bisatu. Kitanshi, twafwainwa kwikalanga na kimye kya kufunda ne kulanguluka languluka pa byaambile Yesu, kukebakeba bishinka ne kwipuzha mepuzho afwainwa. Kino kitulengela kuyuka. (Maana 2:4, 5) Kikwabo, twafwainwa kwesakanya byo tubena kufunda na byo twayuka kala ne kumona byo byakonsha kwitukwasha. Kino kitulengela kukwatankanya. (Maana 2:2, 3) Ne kyapelako, twafwainwa kulondelanga byo tubena kufunda mu bwikalo bwetu. Kino kimwesha kuba’mba tuji na maana.—Maana 2:6, 7.

5. Lumbululai mwapusena kuyuka, kukwatankanya ne maana.

⁵ Nga kuyuka, kukwatankanya ne maana byapusana byepi? Twakonsha kwibilumbulwila mu jino jishinda: Fwanyikizhai kuba’mba mwaimana pakachi ka mukwakwa kabiji sakya wanyema bingi ubena kwiya ko muji. Kintu kitanshi, mwamona kuba’mba sakya ubena kwiya, ako, ke kuyuka. Kyalondelapo, mwakonsha kulanguluka kuba’mba inge mutwajijile kwimana mu mukwakwa, sakya usakwimupaka, ako ke kukwatankanya. Apa bino mwafuma mu mukwakwa kuba’mba sakya apite, ao o maana. O ene mambo Baibolo o etutundaikila kuba’mba, “lama maana alumbuluka.” Mambo akonsha kuzhikijila bumi bwetu.—Maana 3:21, 22; 1 Timo. 4:16.

6. Ñanyi mepuzho ana o tusakwisambapo byo tusakwisambanga pa bishimpi bya kwa Yesu bitanu na bibiji? (Monai  kakitenguluzha.)

⁶ Mu uno mutwe ne mu mutwe walondelapo, tusakwisamba pa bishimpi bitanu na bibiji byaambile Yesu. Byo tusakwisambanga pa bino bishimpi, tusakwipuzha ano mepuzho a kuba’mba: Kino kishimpi kyatala mu ka? (Kino kisakwitukwasha kuyuka.) Mambo ka Yesu o aambijile kino kishimpi? (Kino kisakwitulengela kukwatankanya.) Twakonsha kwingijisha byepi bino byambo ne kukwasha bakwetu? (Ano o maana.) Kyapelako, nga kino kishimpi kitufunjishapo ka pe Yehoba ne Yesu?

7. Nga kishimpi kya luchacha wa masitate kilumbulula ka?

⁷ Tangai Mateo 13:31, 32. Kishimpi kyaambile Yesu kya luchacha wa masitate kilumbulula ka? Luchacha wimenako byambo bya Bufumu byo tusapwila ne kipwilo kya bwina Kilishitu. Byonkatu biji luchacha wa masitate, “luchacha wakepesha pa nchacha yonse,” ne kipwilo kya bwina Kilishitu nakyo kyatendekeletu na bantu bacheche mu 33 C.E. Nangwa byonkabyo, byo papichile myaka icheche kipwilo kyakomenenga bingi bukiji. Bavula kechi baketekejile kipwilo kukoma bukiji byonka byo kyakomene ne. (Kolo. 1:23) Yesu waambile’mba “bañonyi beya” na “kwikala ku misampi yakyo.” Kino kibena kulumbulula’mba kipwilo kya bwina Kilishitu kyakomene ne kubaya, mambo bantu ba michima ya bukishinka baishilenga monka na kuja kajo ka ku mupashi,  kwikala mu kimfutele ne kuzhikijilwa.—Esakanyaiko Ezikyo 17:23.

8. Mambo ka Yesu o aambijile kishimpi kya luchacha wa masitate?

⁸ Mambo ka Yesu o aambijile kino kishimpi? Yesu waambile pa kukoma kubiwa mu jishinda ja kukumya kwa luchacha wa masitate pa kulumbulula Bufumu bwa Lesa byo bukoma, kuzhikijila ne kushinda mikiika. Kufumatu mu 1914, kipwilo kya bwina Kilishitu kibena kukoma bingi. (Isa. 60:22) Aba baji mu kino kipwilo bebakwasha kufwenya kwipi ne Yehoba. (Maana 2:7; Isa. 32:1, 2) Kafwako kintu nangwa kimo kyakonsha kulengela kino kipwilo kubula kukoma ne.—Isa. 54:17.

9. (a) Ki ka kyo twakonsha kufunjilako ku kishimpi kya luchacha wa masitate? (b) Nga kino kishimpi kitufunjishapo ka pe Yehoba ne Yesu?

⁹ Twakonsha kufunjilako ka ku kishimpi kya luchacha wa masitate? Kampe twikala mu nyaunda mujitu Bakamonyi bacheche nangwa twikala mu mpunzha imweka nobe mwingilo wetu wa kusapwila kafwako bibena kufumamo ne. Nangwa byonkabyo, kuvuluka kuba’mba byambo bya Bufumu byakonsha kushinda mikiika yonse kwakonsha kwitukosesha ne kwitulengela kuchinchika. Byo byo kyajinga ne ku Mulongo Edwin Skinner wayile ku India mu 1926. Pa kyokya kimye mu kino kyalo mwajingatu Bakamonyi bacheche. Pa kutendekatu mwingilo “wakatezhe bingi,” kabiji wakomenengatu pachepache. Bino uno mulongo watwajijile kusapwila ne kwimwena byambo bya Bufumu byo byashinjile mikiika ikatampe. Pano luno mu kyalo kya India muji Bakamonyi babambakana kukila pa 37,000, kabiji bantu kukila pa 108,000 bo batainwe ku Kivuluko mu mwaka wa 2013. Kabiji akilangulukai ne pa mwingilo wa Bufumu byo akomenako ne mu mapunzha akwabo. Mu yenka uno mwaka Mulongo Skinner ye ayile ku India, uno mwingilo popo atendekeletu mu kyalo kya Zambia. Pano luno mu Zambia muji basapwishi kukila pa 170,000 kabiji bantu 763,915 bo batainwe ku Kivuluko mu mwaka wa 2013. Kino kibena kulumbulula kuba’mba pa bantu 18 mu Zambia, umo watainwe ku kivuluko. Kuno ke kuyilako palutwe bingi.

10. Nga kishimpi kya mbizho kilumbulula ka?

¹⁰ Tangai Mateo 13:33. Kishimpi kya mbizho kilumbulula ka? Kino kishimpi nakyo  kyaamba pa byambo bya Bufumu ne bintu bifumamo. “Muvuba yense” wa fulaulo wimenako bisaka bya bantu, kabiji kututumuka kwimenako kusampana kwa byambo bya Bufumu kubiwa kupichila mu mwingilo wa kusapwila. Kukoma kwa luchacha wa masitate kumweka, pakuba kututumuka kwa fulaulo ye babikamo mbizho kechi kumweka bukiji ne. Kana papita kimye popo kumweka.

11. Mambo ka Yesu o aambijile kishimpi kya mbizho?

¹¹ Mambo ka Yesu o aambijile kino kishimpi? Walumbulwilenga kuba’mba byambo bya Bufumu biji na bulume bwa kusampana ne kulengela bantu kupimpula byubilo byabo. Byambo bya Bufumu byafika ne “monse mwapela ntanda.” (Byu. 1:8) Nangwa byonkabyo, lupimpu lubiwa na mambo a bino byambo kechi lumweka bukiji ne; lupimpu lubena kubiwa kimye kimo kechi lwakonsha ne kuyukanyikwa ne. Kishinka ke kya kuba’mba lupimpu lwikalako, kabiji kechi lumwekelatu mu kuvujilako kwa bantu ne, bino lubiwa ne mu bantu bapimpula byubilo byabo na mambo a kuswa bino byambo.—Loma 12:2; Efi. 4:22, 23.

12, 13. Ambai byamwekele bimwesha mwingilo wa kusapwila Bufumu byo akoma byonkatu byo bamulumbulula mu kishimpi kya mbizho.

¹² Javula bifuma mu mwingilo wa kusapwila bimweka panyuma ya kupitapo myaka yavula. Akyumvwai kino kyamwekele. Ba Franz ne bakazhi babo ba Margit luno babena kwingijila pa musampi mukwabo, mu 1982 baingijilanga pa musampi wa mu kyalo kya Brazil. Basapwilanga mu kataunyi kacheche. Pa bantu bo bafunjishanga Baibolo, pajinga ne inetu ne baana banji bana. Mwananji wamulume wa mukulumpe wajinga na myaka 12 pa kyo kya kimye, wajinga bingi na bumvu kabiji kimye kyonse wafyamanga inge lufunjisho lwatendeka. Na mambo a kuba bebatumine kuya na kwingijila ku mpunzha ingi, bano balume ne bakazhi kechi batwajijile kufunjisha kino kisemi ne. Pano byo papichile myaka 25 bayile na kufwakasha mu uno taunyi. Pano bataine bintu biji byepi? Kimye kyo baileko bataine kipwilo kya basapwishi 69 ne bapainiya ba kimye kyonse 13 bapwilanga mu Nzubo ya Bufumu yakatataka. Kabiji awa kalombwana wajinga na bumvu bataine wakoma kabiji ye wajinga mukulumpe ukwatankanya jibumba ja bakulumpe mu kipwilo. Byonkatu biji mbizho yaambilepo Yesu mu kishimpi kyanji, ne byambo bya Bufumu nabyo bibena kukomenako ne kupimpula bwikalo bwa bantu.

¹³ Bulume bwa byambo bya Bufumu bubena kupimpula bwikalo bwa bantu ne mu byalo mo bakanya mwingilo wa Bufumu. Kyakatazha bingi kuyuka byaenda byambo bya bufumu mu bino byalo kabiji tukumya bingi pa bintu byawama byafumamo. Akilangulukai pa kyalo kya Cuba. Byambo bya Bufumu byafikile mu kino kyalo mu mwaka wa 1910, kabiji Mulongo Russell wayile ku Cuba mu 1913. Nangwa byonkabyo, bukine kechi bwakomenenga bukiji ne. Pano luno kiji byepi mu kyalo kya Cuba? Luno muji basapwishi kukila pa 96,000 babena kusapwila mambo awama, kabiji batainwe ku Kivuluko mu mwaka wa 2013 bajinga 229,726. Kino kibena kulumbulula’mba pa bantu 48 ba pa jino jikuji, umo watainwe ku Kivuluko. Ne mu byalo mo babula kukanya mwingilo wetu, namo byambo bya Bufumu byafika ne mu mapunzha amo Bakamonyi bakonkako mo balangulukanga’mba mwingilo wa kusapwila kechi wafikamo ne. *—Sapwi. 8:7; 11:5.

14, 15. (a) Atweba bonse pa muntu pa muntu twakonsha kufunjilako ka ku kishimpi kya mbizho? (b) Nga kino kishimpi kitufunjishapo ka pe Yehoba ne Yesu?

¹⁴ Twakonsha kumwenamo byepi mu bitufunjishe Yesu mu kishimpi kya mbizho?  Inge twalanguluka bulongo mwatala kino kishimpi kya kwa Yesu, tukayuka’mba kechi twafwainwa kwakamwa’mba kana bantu bavula bakomvwa byambo bya Bufumu nyi? Yehoba ye ubena kutangijila byonse. Nanchi mwingilo wetu ye wepi? Mambo a Lesa aamba’mba: “Byalai nkunwa yenu lukelo kabiji mabanga kange mwikaletu ne; mambo kechi mwayuka ikamena ne, kana iye nyi, kana yoya, nangwa kana yonse ikamena.” (Sapwi. 11:6) Nangwa byonkabyo, kechi twafwainwa kulubangako kulomba Lesa kwitukwasha kwingila bulongo mwingilo wa kusapwila ne, kikatakata mu byalo mo bakanya uno mwingilo.—Efi. 6:18-20.

¹⁵ Kabiji kechi twafwainwa kulefulwa inge ketubule kumona byawama bibena kufuma mu mwingilo wetu ne. Kechi twafwainwa kulengulula “juba ja ntendekelo icheche” ne. (Zeka. 4:10) Mambo mwakonsha kufuma bintu byavula byawama byo twabujile kuketekela.—Sala. 40:5; Zeka. 4:7.

16. Kishimpi kya kintu kya buneme kyo bafya ne kya mupoteshi wajinga pa lwendo kilumbulula ka?

¹⁶ Tangai Mateo 13:44-46. Kishimpi kya mupoteshi wajinga pa lwendo ne kya kintu kya buneme kyo bafya kilumbulula ka? Mu moba a kwa Yesu bapoteshi bamo bayanga kwalepa kufika ne ku kalunga ka mema ka Indian Ocean na kukeba bamangalite bawamisha. Mu kino kishimpi, mupoteshi wimenako bantu baji na michima yawama baya na kukebakeba bukine. “Mangalite umo ufwa mali avula” wimenako bukine bwa Bufumu. Na mambo a kuba uno mupoteshi wayukile buneme bwa uno Mangalite, “ponkapotu” wapoteshe byonse byo ajinga nabyo pa kuba’mba amupote. Kabiji Yesu waambile ne pa mwanamulume waingijilenga mu bujimi wataine kintu kya buneme “kyo bafya.” Kupusanako na mupoteshi, uno mwanamulume kechi wayilenga na kukebakeba kya buneme ne. Bino byonka byaubile mupoteshi, naye byo amwene buneme bwakyo wapoteshe “bintu byonse” byo ajinga nabyo pa kuba’mba ekale nakyo.

17. Mambo ka Yesu o aambijile kishimpi kya kintu kya buneme kyo bafya ne kya mupoteshi wajinga pa lwendo?

¹⁷ Mambo ka Yesu o aambijile bino bishimpi bibiji? Walumbulwilenga kuba’mba bantu batana bukine mu mashinda apusana pusana. Bantu bamo babena kukebakeba bukine kabiji basankilapo bintu bimo pa kuba’mba bebutane. Bakwabo nabo nangwa kya kuba kechi baya na kukebakeba bukine ne, bebutana, kampe kupichila mu kwibasapwila. Bano bonse bayuka buneme bwa bukine kabiji basankilapo bintu byavula pa kuba’mba batwajijile kwikala monka.

18. (a) Twakonsha kumwenamo byepi mu bino bishimpi bibiji? (b) Nga bino bishimpi bitufunjishapo ka pe Yehoba ne Yesu?

¹⁸ Twakonsha kumwenamo byepi mu bino bishimpi bibiji? (Mat. 6:19-21) Iipuzhai amba: ‘Nanchi nji na muchima wajingapo na bano bantu nyi? Abya nanemeka bukine byonka byo bebunemekele nyi? Nanchi nsankilapo bintu bimo pa kuba’mba ngikale mu bukine nangwa abya ndeka bintu nabiji bya mu bwikalo kundengela kulabikwa nyi?’ (Mat. 6:22-24, 33; Luka 5:27, 28; Fili. 3:8) Lusekelo lo twikala nalo na mambo a kutana bukine lwitulengela kwibunemeka kukila bintu byonse bya mu bwikalo bwetu.

19. Ñanyi bintu byo tukesambapo mu mutwe walondelapo?

¹⁹ Twayai tumweshenga kuba’mba tubena kuteleka ne kumvwisha nangwa’mba kukwatankanya mwatala bino bishimpi byaamba pa Bufumu. Vulukai kuba’mba kechi twafwainwa kupelelatu mu kuyuka mwatala bino bishimpi ne, bino twafwainwa ne kubanga byo twafunjilako. Mu mutwe walondelapo, tukesamba pa bishimpi bisatu ne kumona byo twakonsha kufunjilako.