1, 2. Etke elõñ armej rar jab jel̦ã mel̦el̦ein naan ko an Jijej?

 ÑE JUON armej ej kõnnaan tok ñan kõj, jemaroñ roñ ainikien im jemaroñ kile ton̦ in ainikien. Ak bwe jen lukkuun mel̦el̦e kõn men ko ej ba, jej aikuj jel̦ã kõn mel̦el̦ein naan ko an. (1 Korint 14:9) Ke Jijej ear kõnnaan ñan elõñ to̦ujin armej, ear kõnnaan ilo kajin eo aer. Bõtab, ejjab aolepeer rar jel̦ã mel̦el̦ein naan ko an Jijej. Kõn men in, Jijej ear ba, ‘kom̦ otemjej kom̦win roñjake im mel̦el̦e.’​—Mark 7:14, UBS.

² Etke elõñ iaan armej rein rar jab jel̦ã mel̦el̦ein naan ko an Jijej? Kõnke jet iaaer rar kõn̦aan wõt l̦oore mel̦el̦e ko rar imminene kaki. Ro jet rar kõn̦aan roñjake naan ko an Jijej, ak ejjab kõnke rar kõn̦aan jel̦ã mel̦el̦eir. Ta eo Jijej ear ba kõn armej rein? Ear ba: “Kom̦ij jol̦o̦k kien Anij, bwe kom̦win dãpij m̦anit ko ami.” (Mark 7:9) Armej rein rar jab kate er ñan jel̦ã kõn mel̦el̦ein naan ko an Jijej. Rar jab kõn̦aan ukot m̦anit ko aer kab wãween aer l̦õmn̦ak. Rar roñ kõn lo̦jilñier ak rar kapen bũrueer. (Riit Matu 13:13-15.) Innem, ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane bwe aolep iien katak ko an Jijej ren jelõt bũruod?

3. Etke rũkal̦oor ro rar maroñ jel̦ã mel̦el̦ein naan ko an Jijej?

³ Jej aikuj l̦oore joñak eo an rũkal̦oor ro an Jijej me ettã bũrueer. Ta eo Jijej ear ba kõn rein? Ear ba: “Kom̦ kanooj jeraam̦m̦an!  Mejãmi rej lol̦o̦kjen̦ im lo̦jilñũmi rej roñl̦o̦kjen̦.” (Matu 13:16, UBS) Etke rein rar maroñ jel̦ã mel̦el̦ein naan ko an Jijej ak ro jet rar jab? Ewõr 3 men ko rũkal̦oor rein rar kõm̦m̦ani. Kein kajuon, rar m̦õn̦õn̦õ in kwal̦o̦k kajjitõk ko im pukot kilen bwe ren jel̦ã mel̦el̦ein naan ko an Jijej. (Matu 13:36, UBS; Mark 7:17) Kein karuo, rar m̦õn̦õn̦õ in kobaik mel̦el̦e ko rekããl rej kab katak kaki ippãn katak ko jet me rar pãd ilo bũrueer kadede. (Riit Matu 13:11, 12, UBS.) Kein kajilu, rar m̦õn̦õn̦õ in l̦oori men ko me rar katak im mel̦el̦e kaki, im rar jipañ ro jet bwe ren bar l̦oori.​—Matu 13:51, 52, UBS.

4. Bwe jen maroñ jel̦ã mel̦el̦ein waanjoñak ko an Jijej, ta ko jilu jej aikuj in kõm̦m̦ani?

⁴ Ewõr 3 men ko jej aikuj kõm̦m̦ani bwe jen jel̦ã mel̦el̦ein waanjoñak ko an Jijej ãinwõt kar rũkal̦oor ro an. Kein kajuon, jej aikuj kõm̦m̦an ad iien ñan katak im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn naan ko an Jijej. Ilo iien eo jej kõm̦m̦ane men in, jej aikuj bõkm̦aantak jet kajjitõk im pukot mel̦el̦e ko ñan lo uwaakier. Ilo wãween in, jenaaj jel̦ã kõn naan ko an. (Jabõn Kõnnaan 2:4, 5, UBS) Kein karuo, jej aikuj kobaik jel̦ã in ad ekããl ippãn men ko em̦õj ad jel̦ã kaki kadede. Im jej aikuj l̦õmn̦ak kõn etke ewõr tokjãn jel̦ã in ñan kõj. Ilo wãween in, jenaaj jel̦ã mel̦el̦ein naan ko an. (Jabõn Kõnnaan 2:2, 3, UBS) Kein kajilu, jej aikuj mour ekkar ñan men ko em̦õj ad katak kaki. Ilo wãween in, jej kaalikkar ad mãlõtlõt.​—Jabõn Kõnnaan 2:6, 7.

5. Jouj im kwal̦o̦k juon waanjoñak kõn oktak eo ikõtaan ad jel̦ã, mel̦el̦e, im mãlõtlõt.

⁵ Ta oktak eo ikõtaan ad jel̦ã, mel̦el̦e, im mãlõtlõt? Eokwe, jen lale juon waanjoñak: Jen ba bwe kwõj jutak iol̦apl̦apin juon ial̦ im juon wa ej kaiim̦ waj ñan ijo kwõj jutak ie. M̦oktata, ewõr am̦ jel̦ã bwe wa men eo. Innem, kõn am̦ jel̦ã, kwõj mel̦el̦e bwe ñe kwõnãj jutak wõt ijo, wa eo enãj dibõj eok. Im kõn am̦ mel̦el̦e, kwõj kaalikkar am̦ mãlõtlõt ilo am̦ m̦õkaj im etal jãn iol̦apen ial̦ eo! Baibõl̦ ej ba bwe jen ‘dãpij wõt mãlõtlõt,’ bwe jen jab jorrããn!—Jabõn Kõnnaan 3:21, 22, UBS; 1 Timote 4:16.

6. Ta kajjitõk ko 4 jenaaj uwaaki ñe jenaaj bwebwenato kõn 7 iaan waanjoñak ko an Jijej? (Lale bo̦o̦k eo.)

⁶ Ilo katak in im katak eo tok juon, jenaaj bwebwenato kõn 7 iaan waanjoñak ko Jijej ear kwal̦o̦ki. Im ilo kajjojo iaan waanjoñak kein, jenaaj uwaaki kajjitõk kein: Ta mel̦el̦ein naan ko an Jijej ilo waanjoñak in? (Kajjitõk in ej jipañ kõj ñan ad jel̦ã kake.) Etke Jijej ear kwal̦o̦k waanjoñak in ñan kõj? (Kajjitõk in ej jipañ kõj ñan ad mel̦el̦e kake.) Elemen ad maroñ kõjerbale mel̦el̦e kein ñan jipañ kõj make kab ro jet? (Kajjitõk in ej jipañ kõj ñan ad mãlõtlõt.) Im ãliktata, ta eo waanjoñak in ej katakin kõj kõn Jeova im Jijej?

7. Ta mel̦el̦ein waanjoñak eo an Jijej kõn ineen mõstad eo?

⁷ Riit Matu 13:31, 32. Ta mel̦el̦ein waanjoñak eo an Jijej kõn ineen mõstad eo? Ineen mõstad eo ej jitõñl̦o̦k ñan ennaan eo kõn Aelõñ eo an Anij jej kwal̦o̦k naan kake. Ej bareinwõt jitõñl̦o̦k ñan eklejia eo an Kũrjin ro. Ke eklejia eo an Kũrjin ro ear jutak ilo iiõ eo 33, ear iiet uwaaer. Ear ãinwõt ineen mõstad eo kõnke “edik jãn ine otemjej.” Bõtab, ejjabto tokãlik, ekar m̦õkaj an lõñl̦o̦k uwaan eklejia eo an Kũrjin ro kõn aer kar kwal̦o̦k naan. Elõñ rar bwilõñ kõn joñan an m̦õkaj an lõñl̦o̦k uwaan eklejia in. (Kolosse 1:23) Ilo waanjoñak eo, Jijej ear ba bwe “bao in mejatoto” ko rej ‘kãtem babu ilo ra ko raan.’ Bao in mejatoto ko rej jitõñl̦o̦k ñan ro em̦ool bũrueer me rej itok ñan eklejia eo an Kũrjin. Im ñe rej itok, eklejia in ej kõjparok im kaenõm̦m̦an er kab lel̦o̦k katak ko rem̦ool ñan er.​—Bar lale Ezekiel 17:23.

8. Etke Jijej ear kwal̦o̦k waanjoñak in kõn ineen mõstad eo?

 ⁸ Etke Jijej ear kwal̦o̦k waanjoñak in? Elukkuun m̦õkaj an juon ineen mõstad eddekl̦o̦k ñan an erom juon wõjke kileplep. Jijej ear kwal̦o̦k waanjoñak in ñan kaalikkar bwe enaaj m̦õkaj an lõñl̦o̦k ro uwaan Aelõñ eo an Anij. Bareinwõt, ear kwal̦o̦ke ñan kaalikkar bwe Aelõñ in enaaj kõjparok ro doon, im anjo̦ ioon jabdewõt apañ im mãlejjoñ. Jãn kar 1914 eo, elukkuun kabwilõñlõñ joñan an lõñl̦o̦k ro uwaan eklejia eo an Kũrjin ro. (Aiseia 60:22) Eklejia eo an Kũrjin ej jipañ armej ro ie bwe ren epaake wõt Jeova. (Jabõn Kõnnaan 2:7, UBS; Aiseia 32:1, 2) Jekdo̦o̦n wõn ro rej jum̦ae eklejia in, ak reban lo tõprak. Enaaj lõñl̦o̦k wõt oran eklejia in.​—Aiseia 54:17, UBS.

9. (1) Ta eo jemaroñ katak jãn waanjoñak eo kõn ineen mõstad eo? (2) Ta eo men in ej katakin kõj kõn Jeova im Jijej?

⁹ Ta eo jemaroñ katak jãn waanjoñak eo kõn ineen mõstad eo? Bõlen jej jokwe ilo juon jikin me eiiet Ri Kõnnaan ro an Jeova ie im ejjab aolep rekõn̦aan roñjake ñe jej kwal̦o̦k naan. Bõtab, jej aikuj keememej bwe Aelõñ eo an Anij enaaj anjo̦ ioon jabdewõt apañ im mãlejjoñ. Ad jel̦ã men in enaaj jipañ kõj ñan kijenmej wõt. Ñan waanjoñak, ke juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Edwin Skinner ear etal ñan India ilo kar 1926 eo, kar jet wõt Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo aelõñ in. Bareinwõt, jerbalin kwal̦o̦k naan ekar jab m̦õkaj im “wõnm̦aanl̦o̦k” kõnke eiiet ro rar kõn̦aan roñjake. Bõtab, in jeid im jatid ear jab bõjrak an kwal̦o̦k naan. Ear lo an ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo ajeededl̦o̦k meñe ear lõñ mãlejjoñ ko rar wal̦o̦k. Ilo raan kein, elõñl̦o̦k jãn 37 to̦ujin Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo India. Bareinwõt, elõñl̦o̦k jãn 108 to̦ujin armej ro rar kobal̦o̦k ilo Kwõjkwõj in Keememej Mej eo an Jijej ilo kar 2013 eo. Ilo ejja iiõ eo wõt me Edwin Skinner ear etal ñan India, ro jet rar jino kwal̦o̦k naan ilo aelõñ in Zambia. Ilo raan kein, elõñl̦o̦k jãn 170 to̦ujin Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo aelõñ in. Im ekar wõr 763,915 armej ro rar pãd ilo Kwõjkwõj in Keememej Mej eo an Jijej ilo kar 2013 eo. Mel̦el̦ein bwe elukkuun kar lõñ armej in Zambia rar pãd ilo kweilo̦k in. Elukkuun kabwilõñlõñ joñan an lõñl̦o̦k oraer!

10. Ta mel̦el̦ein waanjoñak eo kõn iij eo ak kein kauwe eo?

¹⁰ Riit Matu 13:33. Ta mel̦el̦ein waanjoñak eo kõn iij eo ak kein kauwe eo? Waanjoñak in ej jitõñl̦o̦k ñan ennaan eo kõn Aelõñ eo im wãween an ukot mour ko an armej ro. ‘Aolepen iiõk in pilawã eo’ ej jitõñl̦o̦k ñan aolep armej ro jãn jabdewõt aelõñ. An uwe iiõk eo ej jitõñl̦o̦k ñan wãween an ennaan eo kõn Aelõñ eo ajeededl̦o̦k ikijjeen jerbalin kwal̦o̦k naan. Waanjoñak eo kõn ineen mõstad eo ear kwal̦o̦k bwe enaaj alikkar an m̦õkaj an ajeededl̦o̦k nuuj eo em̦m̦an. Ak ilo waanjoñak in kõn iij eo ak kein kauwe eo, ej kwal̦o̦k bwe ilo jinoin eban lukkuun alikkar an ajeededl̦o̦k nuuj eo em̦m̦an. Bõtab, tokãlik enaaj lukkuun alikkar an l̦apl̦o̦k tõprak.

11. Etke Jijej ear kwal̦o̦k waanjoñak eo kõn iij eo ak kein kauwe eo?

¹¹ Etke Jijej ear kwal̦o̦k waanjoñak in? Jijej ear kwal̦o̦k bwe ennaan eo kõn Aelõñ eo enaaj ajeededl̦o̦k ñan “ãneo ettol̦o̦ktata ilal̦,” im enaaj jipañ elõñ armej ñan ukot mour ko aer. (Jerbal 1:8) Meñe rej kõm̦m̦an oktak, ak ilo jinoin jemaroñ jab kile. Elukkuun lõñ armej ro jãn pel̦aakin lal̦ in rej roñjake ennaan eo kõn Aelõñ eo im rej kõtl̦o̦k bwe ennaan in en ukot bũrueer.​—Rom 12:2, UBS; Epesõs 4:22, 23, UBS.

12, 13. Kwal̦o̦k bwebwenato ko kõn wãween an jerbalin kwal̦o̦k naan ãinwõt waanjoñak eo kõn iij eo ak kein kauwe eo.

¹² Meñe jej kwal̦o̦k naan ñan armej ro, ak ekkã ad loi tõprak ko elõñ iiõ tokãlik. Ñan waanjoñak, ilo kar 1982 eo, ruo rippãlele etaer Franz im Margit, rar jerbal ilo Betel̦ eo ilo Brazil. Kiiõ erro ej jerbal ilo bar juon Betel̦. Bõtab, ke erro kar jerbal ilo Brazil, rar kwal̦o̦k naan ilo juon bukwõn jidikdik. Ear lõñ aerro rũkkatak, im rar bar katak ippãn juon kõrã im ajri ro 4 nejin. L̦adik eo erũttotata nejin kõrã in ear 12 an iiõ ilo kar tõre in. L̦adik in ekar lukkuun ejjookok, joñan ekajoor kũttiliek ñe rej etal im katak ippãer. Tokãlik, kar jilkinl̦o̦k Franz im Margit ñan bar juon jikin, im rar jab maroñ wõnm̦aanl̦o̦k im katak ippãer. Bõtab, ãlikin 25 iiõ, erro kar bar jam̦botok ñan jikin in. Elukkuun l̦ap aerro m̦õn̦õn̦õ ke rar lo 69 rukwal̦o̦k naan ilo eklejia in. Ejjab men in wõt, ak 13 iaan rein rej rekũl̦ar bainier, im aolepeer rej kweilo̦k ilo juon Im̦õn Kweilo̦k ekããl! L̦adik eo rekõn katak ippãn me ear ejjookok, erũtto kiiõ im e eo ej loloorjake jerbal ko an em̦m̦aan ro rej lale eklejia! Men in ej kaalikkar bwe ennaan eo kõn Aelõñ eo ej ãinwõt iij ak kein kauwe eo ilo waanjoñak eo an Jijej. Etke? Kõnke em̦õj an ennaan in ajeededl̦o̦k im ukot mour ko an elõñ armej.

¹³ Ilo jet aelõñ, em̦õj an kien ko aer kamo an rũttõmak ro m̦õttad kwal̦o̦k naan ie. Meñe ãindein, ak ennaan eo kõn Aelõñ eo an Anij ej jipañ armej ro ilo jikin kein ñan ukot mour ko aer. Ekkã ad bwilõñ ñe jej lo joñan an ajeededl̦o̦k nuuj eo em̦m̦an ilo jikin kein. Ñan waanjoñak, ñe baj ilo aelõñin Cuba, ear ijjino jerbalin kwal̦o̦k naan ilo 1910 eo. Ilo 1913 eo, juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Charles Russell ear lol̦o̦k aelõñin Cuba. Ilo kar jinoin, ear iiet uwaaer, ak kiiõ elõñl̦o̦k jãn 96 to̦ujin rukwal̦o̦k naan ro ie. Im ekar wõr 229,726 rar pãd ilo iien Kwõjkwõj in Keememej Mej eo an Jijej ilo kar 2013 eo. Elukkuun lõñ oran armej ro rar pãd ilo kar kweilo̦k in. Ak ta kõn jikin ko ejjab mo kwal̦o̦k naan ie, bõtab rukwal̦o̦k naan ro rejjab maroñ tõpari? Eokwe, jekdo̦o̦n ak armej ro ie remaroñ kar roñ kõn ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo.​—Ekklisiastis 8:7, UBS; 11:5, UBS.

14, 15. (1) Etke men ko jaar katak kaki ilo waanjoñak eo kõn iij eo ak kein kauwe eo emaroñ jipañ kõj kajjojo? (2) Ta eo waanjoñak in ej katakin kõj kake kõn Jeova im Jijej?

¹⁴ Etke men ko Jijej ear kwal̦o̦k kaki ilo waanjoñak eo kõn iij eo ak kein kauwe eo emaroñ jipañ kõj? Kõnke ñe jej  kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn mel̦el̦ein waanjoñak in an Jijej, jenaaj kile bwe jejjab aikuj inepata kõn kilen ad naaj tõpar elõñ milien armej ro me rejjañin roñ kõn Aelõñ eo an Anij. Jeova emaroñe men otemjej. Ak ta ijo kun̦aad? Baibõl̦ ej ba: “Ke ejibboñ kwõn ekkat ine eo am̦, im ke ejota kwõn jab dãpij peim̦, bwe kwõjaje ewi iaaerro enaaj jeraam̦m̦an, eñin ak eo juon, ak el̦aññe erro renaaj em̦m̦anin wõt juon.” (Ekklisiastis 11:6) En ikkutkut ad jar ñan Jeova im kajjitõk bwe en kajeraam̦m̦an jerbalin kwal̦o̦k naan, el̦aptata ilo aelõñ ko me emo ad kwal̦o̦k naan ie.​—Epesõs 6:18-20, UBS.

¹⁵ Bareinwõt, el̦aññe ejjab m̦õkaj ad lo tõprak ilo jerbalin kwal̦o̦k naan, jejjab aikuj in ebbeer. Jen jab inepata “kõn an dik tõprak” ilo jinoin. (Zekaraia 4:10, UBS) Wõn ejjab ba tokãlik enaaj lukkuun l̦ap tõprak. Joñan, emaroñ l̦e jãn joñan eo jaar kõtmãne kake!​—Sam 40:5; Zekaraia 4:7, UBS.

16. Ta mel̦el̦ein waanjoñak eo kõn ruwia eo kab waanjoñak eo kõn menin aorõk eo me kar n̦ooje?

¹⁶ Riit Matu 13:44-46, UBS. Ta mel̦el̦ein waanjoñak eo kõn ruwia eo im men eo eaorõk me kar n̦ooje? Ilo raan ko an Jijej, jet ruwia rekõn itoitak ñan jikin ko relukkuun ettol̦o̦k bwe ren kappok bõõr ko raiboojoj im wia. Ilo waanjoñak in an Jijej, ear kwal̦o̦k kõn juon bõõr me “el̦ap an aiboojoj.” Bõõr in ej jitõñl̦o̦k ñan katak eo em̦ool kõn Aelõñ eo an Anij. Im ruwia eo ej jitõñl̦o̦k ñan armej ro em̦ool bũrueer me rej kate er im pukot kilen ñan jel̦ã kõn katak in em̦ool kõn Aelõñ eo. Ruwia eo ear kajju “ilo̦k” im wiakake aolep men ko m̦weien bwe en maroñ wiaik bõõr in eaiboojoj. Jijej ear bar kwal̦o̦k juon waanjoñak kõn juon em̦m̦aan ear jerbal ilo mel̦aaj ko. Em̦m̦aan in ear jide im loe juon men eaorõk me kar “n̦ooje.” Em̦m̦aan in eoktak jidik jãn ruwia eo kõnke ear jab pukote menin aorõk eo, ak ear jide im loe. Bõtab, ãlikin wõt an kar em̦m̦aan eo kile aorõkin men in, ear ãinwõt ruwia eo. Unin ej kõnke ear bar m̦õn̦õn̦õ in wiakake aolep “men ko m̦weien” bwe en maroñ wiaiki men in eaorõk.

17. Etke Jijej ear kwal̦o̦k waanjoñak eo kõn ruwia eo kab menin aorõk eo kar n̦ooje?

¹⁷ Etke Jijej ear kwal̦o̦k waanjoñak kein ruo? Jijej ear kõn̦aan kaalikkar bwe emaroñ oktak wãween an armej ro jino loi katak ko rem̦ool. Jet armej rej kappukot katak ko rem̦ool im kate er m̦ae iien rej loi. Ak ro jet, rej loi katak ko rem̦ool meñe rejjab kappukoti. Men in emaroñ wal̦o̦k ñe juon ej kepaak er im kwal̦o̦k naan ñan er. Em̦m̦aan ro ruo ilo waanjoñak kein rar jim̦or kile aorõkin men ko rar loi. Kõn men in, rar m̦õn̦õn̦õ in wiakaki aolep men ko m̦weieer bwe ren maroñ bũki men kein raorõk.

18. (1) Etke waanjoñak kein ruo remaroñ jipañ kõj? (2) Ta ko waanjoñak kein rej katakin kõj kaki kõn Jeova im Jijej?

¹⁸ Etke waanjoñak kein ruo remaroñ jipañ kõj? (Matu 6:19-21) Eokwe, kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn kajjitõk kein: ‘Wãween aõ l̦õmn̦ak ej ke ãinwõt em̦m̦aan ro ruo ilo waanjoñak kein? Ij ke kaorõki katak ko rem̦ool ãinwõt juon men eaorõk? Ij ke m̦õn̦õn̦õ in kõm̦m̦an oktak bwe in maroñ bũki katak kein? Ij kõtl̦o̦k ke bwe men ko jet ãinwõt m̦weiuk ren kõm̦ad eõ jãn aõ bũki?’ (Matu 6:22-24, 33; Luk 5:27, 28; Pilippai 3:8, UBS) El̦aññe jej lukkuun kaorõki katak ko rem̦ool, jenaaj kate wõt kõj bwe m̦ool eo en men eo aorõktata ilo mour ko ad.

19. Ta eo jenaaj katak kake ilo katak eo tok juon?

¹⁹ Jen kaalikkar ilo mour ko ad bwe jaar roñjake im mel̦el̦e kõn waanjoñak kein. Keememej bwe ejabwe ñan baj jel̦ã wõt kõn mel̦el̦eir. Jej aikuj bar mour ekkar ñan men ko jaar katak kaki. Ilo katak eo tok juon, jenaaj bar bwebwenato kõn 3 waanjoñak im lale ta ko jemaroñ katak jãni.