Jeremías 31:15 jyënaˈany: “Duˈunë Jyobaa të jyënaˈany: Jam Ramá yajmëdoy tuˈugë ää yoˈkn, këjx tujkën etsë mëk jëˈëy mëk yaxën; Raquel diˈib nyijëëy nyiyaxypyë yˈuˈunk yˈënäˈk. Kyaj të tkupëky yajjotkujkmoˈoyët mä ja yˈuˈunk yˈënäˈk, jaˈko kyaj yˈokjaˈäjnëdë”.

Raquel jawyiin yˈoˈky ets ok ja nimajtskpë yˈuˈunk. ¿Mbäät njënäˈänëm ko jääytyëgooyë Jeremías ko kyum mil jëmëjt duˈun tkujäˈäyë? Min nˈokˈijxëm.

Ja tim jawyiimbë yˈuˈungë Raquel, ja txëˈäjty José (Gén. 30:22-24). Ets ja myëmajtskpë ja txëˈäjty Benjamín, per ko myaxuˈunkˈäjty, ta yˈoˈkyë Raquel. Pääty, ¿tiko Jeremías 31:15 jyënaˈany ko tnijëˈëy tniyaˈaxy ja yˈuˈunk yˈënäˈk pën të nety yˈoˈknë?

José, ja kyaˈaxkopkˈuˈungë Raquel, yëˈë yˈuˈunkˈäjtë Manasés mëdë Efraín (Gén. 41:50-52; 48:13-20). Ets ko tiempë nyajxy, ta Efraín jëjpˈam yˈijty ets mëj nyajxy mä ja anaˈam kutujkën diˈib anikëjxytsyoo jam Israel ets yëˈë nyitënääy ja mäjkpë familyë. Ets ja tyëëm yˈäätsë Benjamín, jam yajpaty mä ja anaˈam kutujkën diˈib abatkëˈëytsyoo mëdë tyëëm yˈäätsë Judá. Pääty mbäät njënäˈänëm ko Raquel yëˈë yˈandijpy niˈamukë ja uˈunktääk diˈib yajpattë duˈun mä ja anaˈam kutujkën diˈib anikëjxytsyoo, ets nanduˈun diˈib abatkëˈëytsyoo.

Ko yajjääyë liibrë diˈib xyëˈäjtypy Jeremías, të nety ja Asiria jäˈäy dyajkutëgoytyë ja mäjkpë familyë, ets të nety nimay ja israelitëty myënëjkxëdë ja myëtsip. Waˈan nääk ja tyëëm yˈäätsë Efraín ojts kyaktsoˈoktë mä ja yˈit lyugäärë Judá. Per mä jëmëjt 607 mä kyajnëm myinyë Jesus, ta ja Babilonia jäˈäy tjaˈabëjktë ja majtskpë familyë, Judá mëdë Benjamín. Ets nimay jyawë ojts yajmënëjkxtë jam Ramá diˈib myëjagamˈäjtypyë Jerusalén naa tuktujk kilometrën (Jer. 40:1). Waˈan jam nääk yaˈoˈkëdë ja myëtsip, mä yˈit lyugäärë Benjamín, mä netyë Raquel të nyaxtëkë (1 Sam. 10:2). Pääty ko Jeremías tmaytyaˈagyë Raquel tniyaˈaxy ja yˈuˈunk yˈënäˈk, mbäät yëˈë tˈandijy ko yajnimoon yajnidujktë niˈamukë ja tyëëm yˈäätsë Benjamín diˈib oˈktë, o ja diˈib oˈktë jam Ramá. O nan waˈan yëˈë tˈandijy ko ja uˈunktäägëty diˈib Israel tnijëëy tniyaxtë ko niˈamukë ojts myënëjkxëdë ja myëtsip.

Per ko nyajxy kanäk mëgoˈpx jëmëjt, ta ojts yˈadëy ko Jeremías jyënany ko Raquel tnijëˈëy tniyaˈaxy ja yˈuˈunk yˈënäˈk, net ko Jesus jyayaˈooganë jäˈäy ko nety myutskˈaty. Ja rey Herodes ojts tniˈanaˈamë ets jam Belén, diˈib wëˈëmp abatkëˈëytsyoo Jerusalén, yˈooktët niˈamukë ja yaˈayˈënäˈkuˈunk diˈibë jyëmëjt majtsk axtë tim mutskpë. Tyäˈädë ënäˈkuˈunk kyaj nyekyjyaˈäjttë extëmë netyë Jeremías të jyënaˈany. Okpawinmay wiˈix ja uˈunktääk tnijëëy tniyaxtë ja yˈuˈunk yˈënäˈk ko yˈoˈktë. Duˈunxyëp extëm ja kyëjx tyujkën yajmëdooy axtë Ramá, diˈib wëˈëmp anikëjxytsyoo jam Jerusalén (Mat. 2:16-18).

Ko Jeremías jyënany ko Raquel tnijëˈëy tniyaˈaxyë yˈuˈunk yˈënäˈk, yëˈë myaytyak mä wiˈixë nety ja uˈunktäägëty dyajnaxäˈändë jäj jëmuˈumën ko tˈixtët ja yˈuˈunk ënäˈk yaˈoogëdë jäˈäy, duˈun ja tiempë mä Jeremías jyukyˈajty ets duˈun mä primer siiglë. Per pënaty yajmënëjkxtë “mä ja myëtsipë yˈit lugäär”, jaˈa njënäˈänëm pënaty oˈktë, “tsoonandëp jam” ko nety jyukypyëktë jatëgok (Jer. 31:16; 1 Kor. 15:26).