Jeremias 31:15 nin: “Ñoqa Tayta Diosmi nini: Rama llaqtapim huk kaqninpa qapariynin uyarikuchkan. Puraminti llakikuywan waqasqanmi uyarikuchkan. Raquelmi wawankunamanta waqachkan. Consuelasqa kaytapas manaña munaspanmi waqachkan. Wawankuna manaña kasqanraykum waqachkan”, nispa.

Raquelpa iskay wawankunaqa paypa wañukusqan qepantañam wañukurqaku. Hinaptinqa, ¿pantarunmanchu karqa Jeremias waranqa wata pasayta chayta qellqaspanqa? Qatiqninpi chaymanta qawasun.

Raquelpa piwi wawanmi Josey karqa (Gen. 30:22-24). Chaymantañataqmi Benjaminta wachakurqa. Ichaqa payta wachakuchkaspanmi wañukurqa. Chaynaqa, ¿imanasqataq Jeremias 31:15 nin Raquelmi wawankunapa wañukusqanmanta waqachkan nispaqa?

Raquelpa piwi wawan Joseypa churinkunam karqa Manaseswan Efrain (Gen. 41:50-52; 48:13-20). Tiempopa risqanman hinam, Efrain aylluqa Israel nacionpa norte lawninpi wakin ayllukunamanta aswan reqsisqa karqa. Benjaminwan Juda ayllukunañataqmi Israel nacionpa sur lawninpi karqaku. Chaymi nichwan Raquelqa Israel nacionpi llapallan wawayoq warmikunawan tupasqanta.

Jeremias libro manaraq qellqakuchkaptinmi Asiria tropakunaqa Israelpa norte lawninta munaychakururqaku, hinaspa chaypi kaq runakunatapas presochaspa apakurqaku. Chayraykuchá Efrain ayllupa wakin mirayninkunaqa norte lawmanta Juda ayllupa kasqanman lluptikurqaku. Chaywanpas cristianokunapa tiemponmanta 607 wata ñawpaqtam Babilonia tropakuna sur law iskay ayllukunata munaychakururqaku. Yaqapaschá presochasqa kaqkunaqa Jerusalenpa norte lawninpi Rama llaqtaman pusasqa karqaku (Jer. 40:1). Chayqa kachkan Raquelpa pampakusqan Benjamin ayllupa kasqanku lawpim, chaymanqa ichapas pusasqa karqaku wañuchisqa kanankupaq (1 Sam. 10:2). Chaynaqa, Benjamin ayllupi wañukuqkunamanta otaq Rama lawpi wañukuqkunamanta waqasqankuwanmi tupanman Raquelpa wawankunamanta waqasqanqa. Chaymantapas, Israel nacionpi runakuna wañuchisqa kasqankumanta otaq huk nacionman apasqa kasqankumanta wawayoq warmikunapa waqasqankuwanmi Jeremiaspa nisqanqa tupanman.

Mayqenña kaptinpas, Raquelpa wawankunarayku waqasqanmanta Jeremiaspa nisqanqa pachaknintin watakuna pasaytam cumplikurqa wawallaraq Jesuspa kawsakuynin sasachakuypi kaptin. Rey Herodesmi kamachirqa Belen llaqtapi iskay watachanmanta urayman llapallan wawakuna wañuchisqa kanankupaq. Chay wawakunaqa Jeremiaspa nisqanman hinam manaña karqakuñachu. Maynatachá chay warmikunaqa wawankumanta waqakurqaku. Waqakusqankuqa Rama llaqtapi uyarikuchkanmanpas hinam karqa (Mat. 2:16-18).

Chaynaqa, Jeremiaspa tiemponpipas hinaspa Jesuspa tiemponpipas wawankunamanta Raquelpa waqasqanqa allintam tuparqa wawankunarayku Israel nacionpi warmikunapa llumpayta waqakusqankuwan. Ichaqa, chay tiempokunapi wañukuqkunaqa ‘enemigopa allpanmanta’ otaq wañuymanta kutimuchkankumanpas hinam kawsarichisqa kanqaku (Jer. 31:16; 1 Cor. 15:26).