Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Tuku katsiputunkgo tiku likgalhtawakgakgo

Tuku katsiputunkgo tiku likgalhtawakgakgo

¿Tuku xkilhchanima Jeremías akxni wa pi Raquel xkalakgtasama xkamanan?

Jeremías 31:15 wan: «Wa uma tuku wanit Jehová: “Anta kRamá takgaxmatma tatasa, talipuwan chu lu lhuwa tatasa; Raquel kalakgtasama xkamanan. Ni lakaskinit namakgoxamixikan xlakata xkamanan nialh lamakgo”».

Raquel xninitta akxni nikgolh chatiy xkamanan. Wa xlakata, ¿kaj ni liwana xkatsi Jeremías tuku tsokgli akxni xtitaxtunita akgtum mil kata? Kaʼakxilhwi.

Xapulana xkgawasa Raquel, wa José xwanit (Gén. 30:22-24). Alistalh lakachilh xlichatiy, wa Benjamín. Pero Raquel nilh akxni xmalakachinima uma aktsu skgata. Wa xlakata tawila uma takgalhskinin: ¿tuku xlakata Jeremías 31:15 wan pi Raquel kalakgtasama xkamanan?

José, xapuxku xkgawasa Raquel, litaxtulh xtlat Manasés chu Efraín (Gén. 41:50-52; 48:13-20). Titaxtulh kilhtamaku, tribu xla Efraín wa tiku tlakg xlakgapaskan chu tlakg xlakaskinka litaxtulh ktamapakgsin xalak norte xla Israel chu xtukuwani wa xlitalakgapaskgo akgkaw tribus. Chu tribu xla Benjamín atanu xkgawasa Raquel, akxtum tatapakgsilh tribu xla Judá ktamapakgsin xalak sur. Wa xlakata, tlan nawanaw pi Raquel xlitaxtu putum natsitni xalak Israel, lata tiku xwilakgo ktamapakgsin xalak norte chu xalak sur.

Akxni tsokgka libro xla Jeremías, asirios xʼakgchipakgonit tamapakgsin xalak norte xaʼakgkaw tribus, chu lhuwa israelitas xkachilinkanit. Maski chuna, max makgapitsi xkamanan Efraín taxtukgocha kʼIsrael chu ankgolh kxtiyat Judá. Pero kata 607, akxni nina xmin Jesús, babilonios akgchipakgolh tamapakgsin xla akgtiy tribus xla Judá. Max lhuwa tiku kachilinka kRamá, nema xwi akgtsayan kilómetro xlimakgat, kxnorte Jerusalén (Jer. 40:1). Max makgapitsi anta kamakgnika, kxtiyat Benjamín, niku xmaknukanit Raquel (1 Sam. 10:2). Wa xlakata akxni wankan pi Raquel kalakgtasama xkamanan, max kilhchanima talipuwan tuku analh xlakata putum benjamitas tiku nikgolh, o wa tiku kamakgnika kRamá. Chu uma, max na kilhchanima pi xalaktse israelitas tasakgolh xlakata kamakgnika o kachilinka kachikin.

Tuku Jeremías wa xlakata Raquel xkalakgtasama xkamanan, na wi tuku xkilhchanima. Kgantaxtulh akglhuwa siglo alistalh akxni Jesús aktsujku xwanit chu xmakgniputunkan. Mapakgsina Herodes limapakgsinalh pi xkamakgnika putum laktsu lakgkgawasan tiku aku xlakachinkgonit asta tiku xkgalhikgo akgtiy kata anta kBelén nema xwi kxsur Jerusalén. Umakgolh laktsu lakgkgawasan nikgolh, chuna la xwanit Jeremías. Kalilakpuwanti xtatasakan xalaktse tiku makgatsankgakgolh xkamanankan. Tlan nawanaw pi xtatasakan xtakgaxmata asta kRamá, kxnorte Jerusalén (Mat. 2:16-18).

Chuna la akxilhwi, akxni Jeremías wa pi Raquel xkalakgtasama xkamanan, xlichuwinama lhuwa takatsanajwat tuku makgkatsikgolh xalaktse judías tiku kamakgninika xkamanankan, lata tiku xlamakgo kxkilhtamaku Jeremías chu kxkilhtamaku Jesús. Xlikana pi tiku nikgolh chu ankgolh «kxtiyat talamakgasitsin», uma wamputun linin, «nakitaspitkgo» akxni nakamalakastakwanikan (Jer. 31:16; 1 Cor. 15:26).