1, 2. (a) Nso ke ikpanam man inyene nsinsi uwem? (b) Nso idin̄wam nnyịn isan̄a ke nnennen usụn̄ emi edinamde inyene nsinsi uwem?

KE INI ikakabarede idi mbet Christ, ima itọn̄ọ ata akpan isan̄. Isan̄ emi edida nnyịn ikesịm nsinsi uwem, edide ke heaven m̀mê ke isọn̄. Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹyenyan̄a owo eke ediyọde tutu esịm utịt.” (Matt. 24:13) Ata akpanikọ edi emi! Imekeme ndidu uwem ke nsinsi edieke ikade iso isan̄a ye Abasi tutu esịm “utịt,” edide utịt uwem nnyịn m̀mê utịt idiọk ererimbot emi. Edi ana ikpeme mbak n̄kpọ idinam nnyịn ituak ukot iduọ m̀mê isop usụn̄. (1 John 2:15-17) Nso ke ikpanam man isan̄a nte akpanade isan̄a?

² Jesus ada nnyịn usụn̄. Bible etịn̄ nte enye akasan̄ade. Edieke ikpepde Bible, iyọdiọn̄ọ utọ owo emi Jesus ekedide, iyama enye inyụn̄ ibuọt idem ye enye. (Kot 1 Peter 1:8, 9.) Kûfre ke apostle Peter ọkọdọhọ ke Jesus ekenịm uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn man itiene nde ikpat esie ketket. (1 Pet. 2:21)  Edieke itienede nde ikpat esie ketket, iyenyene nsinsi uwem. * Ke ibuotikọ emi ebede, ima ineme nte ikemede ndisụhọde idem nnyụn̄ ntua owo mbọm nte Jesus. Ke ibuotikọ enye emi, imọn̄ ineme nte ikemede ndinyene uko ye mbufiọk nte Jesus.

3. Nso idi uko, ndien nso ke ikpanam man inyene uko?

³ Uko esinam isọn̄ọ ida inam eti n̄kpọ. Ẹdọhọ n̄ko ke owo ndinyene uko ọwọrọ “ndikeme ndiyọ idomo,” ndinyụn̄ “nsọn̄ọ nda nnam se inende.” Mbak Abasi, idotenyịn ye ima ẹsinam owo enyene uko. Ntak emi idọhọde ntre? Mbak Abasi esinam owo anam se inende, ifeheke owo enyịn. (1 Sam. 11:7; N̄ke 29:25) Owo emi enyenede idotenyịn ke n̄kpọ ọyọfọn esiyọ se ededi oro ọwọrọde enye. (Ps. 27:14) Ata ima esinam owo enyene uko anam n̄kpọ Abasi idem ekpededi ẹyom ndiwowot enye. (John 15:13) Edieke ibuọtde idem ye Abasi inyụn̄ itienede nde ikpat Eyen esie, iyenyene uko.—Ps. 28:7.

4. Didie ke Jesus okowụt ke imenyene uko ke ini enye ‘eketiede ke ufọt mme andikpep’ ke temple? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁴ Jesus ama enyene uko etieti, idem ke ini enye ekedide isua 12 kpọt. Ndi emeti se iketịbede ke ini enye akakade temple “[eketie] ke ufọt mme andikpep”? (Kot Luke 2:41-47.) Mme andikpep oro ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ Ibet Moses, ẹfiak ẹbọbọp ibet idemmọ emi akanamde Ikọ Abasi akabade ikpîkpu. Edi Jesus ikefeheke mmọ; enye ama “obụp mmọ mbụme.” Imenen̄ede ifiọk ke enye ikobụpke mmọ mbụme emi eyenọwọn̄ okpobụpde. Kere nte Jesus obụpde mmọ mbụme tutu mmọ ẹdịghe ẹnen̄ede ẹtie ke n̄kpọitie. Edieke mmọ ẹkebụpde Jesus ọkpọsọn̄ mbụme ẹkere ke enye ididiọn̄ọke, mmọ ẹkenam ata ndudue. Ifiọk esie ye se enye ọkọbọrọde mmọ ama akpa kpukpru mmọ idem. Imenen̄ede inịm ke se enye ọkọbọrọde mmọ okoto N̄wed Abasi.

5. Didie ke Jesus okowụt ke imenyene uko ke ini enye okodude ke isọn̄?

⁵ Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ama anam nsio nsio n̄kpọ emi owụtde ke enye enyene uko. Enye ikefeheke mme adaiso ido ukpono ini oro, edi ama anam mme owo ẹdiọn̄ọ ke se mmọ ẹkekpepde ikedịghe akpanikọ. (Matt. 23:13-36) Jesus ikayakke ererimbot abiat enye. (John 16:33) Enye ama aka iso ọkwọrọ ikọ kpa ye oro mme asua ẹkebiọn̄ọde enye. (John 5:15-18; 7:14) Enye ama ebịn mbon emi ẹkenamde mbubehe ke temple osion̄o utịm ikaba.—Matt. 21:12, 13; John 2:14-17.

6. Didie ke Jesus akanam n̄kpọ uko uko ke ini ẹkeyomde ndiwot enye?

⁶ Esinem etieti ndikot mban̄a nte Jesus akanamde n̄kpọ uko uko ke ini ẹkeyomde ndiwot enye. Kere ban̄a se iketịbede okoneyo oro ekesierede usen emi ẹkewotde enye. Enye ama ọfiọk kpukpru se Judas Iscariot aduakde ndinam imọ, edi ọdọhọ Judas ke ini mmọ ẹkesụk ẹnịmde Passover ete: “Se oyomde ndinam, nam wap.” (John 13:21-27) Ke ini mbonekọn̄ ẹkeyomde ndimụm enye ke in̄wan̄ Gethsemane, enye ikefeheke. Kpa ye oro enye ọkọdiọn̄ọde ke ẹmọn̄ ẹwot imọ, enye ama ọdọhọ mmọ uko uko ke imọ idi Jesus, yak mmọ ẹsana mbet imọ ẹyak. (John 18:1-8) Ke ini akwa oku okobụpde enye ke iso mbon Sanhedrin  m̀mê enye edi Christ, Eyen Abasi, enye ama enyịme uko uko, kpa ye oro enye ọkọdiọn̄ọde ke akwa oku oro oyom se adade owot imọ. (Mark 14:60-65) Jesus ama ọsọn̄ọ ada ye Abasi tutu esịm n̄kpa. Ke ini enye okoyomde ndiduọk akpatre ibifịk, enye ama ọdọhọ ete: “Okụre!”—John 19:28-30.

7. Mme uyen, ndi esịt enem mbufo ndikere enyịn̄ ndian Jehovah, ndien didie ke ẹkeme ndiwụt ke ẹmenyene uko?

⁷ Nso ke ikpanam man iwụt ke imenyene uko nte Jesus? Ke ufọkn̄wed. Mme uyen, ke ini ẹnamde nditọ ufọkn̄wed mbufo ẹdiọn̄ọ ke ẹdi Mme Ntiense Jehovah kpa ye oro mmọ ẹkemede ndisak mbufo, ọwọrọ ẹmenyene uko. Emi owụt ke enenem mbufo ndikere enyịn̄ ndian Jehovah. (Kot Psalm 86:12.) Mme owo ẹkeme ndiyom ndinam mbufo ẹnịm ke mme n̄kpọ ẹkefoforo. Edi enyene mme n̄kpọ emi anamde mbufo ẹnịm ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ nte Bible etịn̄de. Tịn̄ n̄kpọ emi nọ mmọ, man mmọ ẹdiọn̄ọ “ntak idotenyịn emi mbufo ẹnyenede.” (1 Pet. 3:15) Esịt eyenem mbufo etieti ke ini ẹnamde mme owo ẹdiọn̄ọ se Ikọ Abasi ekpepde.

8. Ntak emi ikpọkwọrọde ikọ uko uko?

⁸ Ke ini ikade ukwọrọikọ. Ana nnyịn mme ata Christian ika iso “[itịn̄] ikọ ye uko ke odudu Jehovah.” (Utom 14:3) Ntak emi akpanade ikwọrọ ikọ uko uko? Akpa ntak edi ke nnyịn ikwọrọ ata akpanikọ emi odude ke Bible. (John 17:17) Udiana ntak edi ke “nnyịn idi nsan̄autom Abasi,” ndien edisana spirit an̄wam nnyịn inam utom ukwọrọikọ. (1 Cor. 3:9; Utom 4:31) Ọyọhọ ntak ita edi ke nnyịn imọfiọk ke edieke isịnde ifịk ikwọrọ ikọ, ọwọrọ ke imama Jehovah ye mbọhọidụn̄ nnyịn. (Matt. 22:37-39) Edieke inyenede uko, nnyịn idikụbike inua, edi iyanam mme owo ẹdiọn̄ọ nsu emi mme ufọkabasi ẹsude emi mîyakke mme owo ẹfiọk akpanikọ. (2 Cor. 4:4) N̄kpọ en̄wen edi ke iyaka iso ikwọrọ eti mbụk ekpededi mme owo ẹsasak nnyịn, imaha ukwọrọikọ nnyịn, m̀mê ẹkọkọbọ nnyịn.—1 Thess. 2:1, 2.

9. Didie ke ikeme ndinam n̄kpọ uko uko ke ini inyenede mfịna?

⁹ Ke ini inyenede mfịna. Edieke ibuọtde idem ye Abasi, iyenyene uko ye mbuọtidem ndiyọ se ededi emi ọwọrọde nnyịn. Ke ini owo nnyịn akpade, iyatua, edi nnyịn idituaha nte mbon emi mînyeneke idotenyịn. “Abasi kpukpru ndọn̄esịt” ọyọnọ nnyịn odudu ndiyọ se iwọrọde nnyịn. (2 Cor. 1:3, 4; 1 Thess. 4:13) Ke ini idọn̄ọde, nnyịn idinamke n̄kpọ emi Abasi akpande. Nnyịn idinyịmeke ndibọ usọbọ emi Bible akpande. (Utom 15:28, 29) Ke ini etiede nte mfụhọ ọmọn̄ emen nnyịn emen, esịt ekeme nditọn̄ọ ndibiom nnyịn. Kpa ye emi, nnyịn iditreke ndinam n̄kpọ Abasi sia imọfiọk ke Abasi ‘esikpere mmọ eke esịt obụn̄ọde.’ *—1 John 3:19, 20; Ps. 34:18.

10. Nso idi mbufiọk, ndien didie ke eyenete emi enyenede mbufiọk esitịn̄ ikọ onyụn̄ anam n̄kpọ?

¹⁰ Owo emi enyenede mbufiọk esikeme ndikere n̄kpọ ọfọn, ọdiọn̄ọ se ifọnde ye se idiọkde onyụn̄ emek ndinam se ifọnde. (Heb. 5:14) Asan̄autom Abasi emi enyenede mbufiọk “esinen̄ede ọfiọk  ndibiere n̄kpọ.” Enye esitịn̄ ikọ onyụn̄ anam n̄kpọ ke usụn̄ emi enemde Abasi. Enye isitịn̄ke ikọ emi otopde-top mbon en̄wen. (N̄ke 11:12, 13) ‘Isisọpke iyatesịt.’ (N̄ke 14:29) Enye ‘ọyọsọn̄ọ odu ke nnennen usụn̄,’ idikpọn̄ke usụn̄ Abasi ikasan̄a ke usụn̄ en̄wen. (N̄ke 15:21) Nso ke ikpanam man inyene mbufiọk? Ana ikpep Ikọ Abasi inyụn̄ inam se ikpepde. (N̄ke 2:1-5, 10, 11) N̄kpọ en̄wen edi ndise nte Jesus akanamde n̄kpọ sia idụhe owo ndomokiet emi ọfiọkde n̄kpọ nte enye.

11. Didie ke Jesus ekesitịn̄ ikọ esịn mbufiọk?

¹¹ Kpukpru se Jesus eketịn̄de onyụn̄ anamde owụt ke enye ama enyene mbufiọk. Nte enye ekesitịn̄de ikọ. Enye ekesisasat se enye etịn̄de ke ini ọkwọrọde eti mbụk ọnọ mme owo. Jesus ekesitịn̄ “ndinem ikọ” emi anamde idem akpa mbon emi enye ọkwọrọde ikọ ọnọ. (Luke 4:22; Matt. 7:28) Enye ekesitịn̄ se isịnede ke Ikọ Abasi—atat ikpan̄wed okot ọnọ mme owo, etetịn̄ se isịnede ke N̄wed Abasi ke ibuot, mîdịghe asiak itien̄wed Abasi oro ọsọn̄ọde se enye etịn̄de. (Matt. 4:4, 7, 10; 12:1-5; Luke 4:16-21) Jesus ama esinam itien̄wed Abasi an̄wan̄a mme owo ke usụn̄ emi anamde mmọ ẹyom ndinam n̄kpọ Abasi. Ke ẹma ẹkenam Jesus eset, enye ama eneme nneme ye mbet esie emi ẹkekade Emmaus, onyụn̄ “asiak mme n̄kpọ emi ẹketịn̄de ẹban̄a enye ke ofụri N̄wed Abasi ọnọ mmọ.” Mbet esie ẹma ẹtịn̄ nte ini akade ẹte: “Nte esịt ikofiopke nnyịn . . . nte enye akatatde N̄wed Abasi ọnọ nnyịn ọyọhọ ọyọhọ?”—Luke 24:27, 32.

12, 13. Nso iwụt ke Jesus ama ọfiọk nte anamde n̄kpọ ye mme owo ikonyụn̄ isọpke iyatesịt?

¹² Nte enye ekesinamde n̄kpọ ye mme owo. Mbufiọk ekesinam Jesus omụm idem akama, ‘okûsọp iyatesịt.’ (N̄ke 16:32) Enye ama ‘enyene ifụre ifụre ido.’ (Matt. 11:29) Jesus ama esinyene ime ke ini mbet esie ẹnamde ndudue, isọpke iyat esịt ye mmọ. (Mark 14:34-38; Luke 22:24-27) Enye ikesịnke ntịme ke ini ẹnamde enye ibak.—1 Pet. 2:23.

¹³ Mbufiọk akanam Jesus ọdiọn̄ọ nte anamde n̄kpọ ye mme owo. Enye ikọsọn̄ọke iyịre ite ẹnịm Ibet Moses ketket, edi ama esikere aban̄a se ikanamde Abasi ọnọ Ibet oro. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a mbụk oro odude ke Mark 5:25-34. (Kot.) Eyenan̄wan kiet emi ọdọn̄ọde uwọrọiyịp ama odụk otuowo okotụk Jesus ọfọn̄, ndien idem ama ọsọn̄ enye. Ibet Moses ọkọdọhọ ke owo emi ọdọn̄ọde utọ udọn̄ọ emi edehe, ndien ikanaha enye otụk owo ndomokiet. (Lev. 15:25-27) Edi Jesus ama enen̄ede ọfiọk Ibet Abasi, ikonyụn̄ iyatke esịt ye enye. Enye ama ọdiọn̄ọ ke ibet oyom ẹtua owo ‘mbọm ẹnyụn̄ ẹnam akpanikọ.’ (Matt. 23:23) Jesus ama ọdọhọ mma oro ete: “Eyenan̄wan, mbuọtidem fo amanam idem ọsọn̄ fi. Nyọn̄ ke emem, bọhọ idiọk udọn̄ọ fo nyụn̄ kop nsọn̄idem.” Mbufiọk akanam Jesus ọfọn ido ntre ye mma oro!

14. Nso utọ uwem ke Jesus ekemek ndidu, ndien nso ikan̄wam enye aka iso odu utọ uwem oro?

¹⁴ Utọ uwem oro Jesus okodude. Utọ utom emi Jesus ekemekde ndinam owụt ke enye ama enyene mbufiọk etieti. Enye akada ofụri ini esie ọkwọrọ eti mbụk, onyụn̄ anam emi ke ofụri eyo uwem esie. (Luke 4:43) Jesus ama ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ Abasi. Enye ikesinamke mme n̄kpọ emi mîdiyakke enye esịn idem ọkwọrọ ikọ. Enye ikoyomke ikpọ n̄kpọ, edi ama oyụhọ ye se enye enyenede man enyene ini ye odudu anam utom ukwọrọikọ. (Luke 9:58) Enye ama ọfiọk ke ọfọn imọ ikpep mbon en̄wen utom  emi man mmọ ẹkpeka iso ẹnam ke ini imọ ikpade. (Luke 10:1-12; John 14:12) Enye ama ọn̄wọn̄ọ ke imọ iyan̄wam mbet imọ ẹnam utom emi “tutu esịm akpatre ini editịm n̄kpọ emi.”—Matt. 28:19, 20.

15. Didie ke ikpowụt ke imenyene mbufiọk ke ini itịn̄de ikọ?

¹⁵ Kere ban̄a usụn̄ en̄wen emi ikemede ndikpebe Jesus. Nte isitịn̄de ikọ. Ke ini inemede nneme ye nditọete nnyịn, nnyịn isitịn̄ ikọ emi enemde-nem mmọ, idịghe ikọ emi edidiọkde mmọ esịt. (Eph. 4:29) Ke ini itịn̄de iban̄a Obio Ubọn̄ Abasi inọ mme owo, imesiyak ikọ nnyịn enyene inem. (Col. 4:6) Imesiyom usụn̄ idiọn̄ọ se mbon emi ikwọrọde ikọ inọ ẹnen̄erede ẹyom, inyụn̄ idiọn̄ọ nte itịn̄de ikọ. Nte itịn̄de ikọ ekeme ndinam mme owo ẹnyịme ndikpan̄ utọn̄ nnọ nnyịn. N̄ko-n̄ko, ke ini idomode nditịn̄ se inịmde ke akpanikọ, isitịn̄ se isịnede ke Bible. Imesisiak itie Bible inyụn̄ ikot inọ mme owo man mmọ ẹkụt ke nnyịn itịn̄ke ikọ idem nnyịn. Imọdiọn̄ọ ke Bible enyene odudu akan se ededi oro nnyịn ke idem nnyịn ikpetịn̄de.—Heb. 4:12.

16, 17. (a) Nso idin̄wam nnyịn isimụm idem ikama ke ini owo anamde se iyatde nnyịn? (b) Nso ke ikpanam man ika iso ikwọrọ ikọ?

¹⁶ Nte isinamde n̄kpọ ye mme owo. Mbufiọk esinam imụm idem ikama; isiyakke ‘isọp iyatesịt.’ (Jas. 1:19) Ke ini mme owo ẹtịn̄de ikọ m̀mê ẹnamde n̄kpọ emi abiakde nnyịn, imesidomo ndidiọn̄ọ se inamde mmọ ẹtịn̄ m̀mê ẹnam se ẹnamde oro. Ndikere n̄kpọ ntem isiyakke esịt enen̄ede ayat nnyịn, esinyụn̄ anam ikeme “ndifen ndudue” mbon en̄wen. (N̄ke 19:11) Mbufiọk esinam inam n̄kpọ ye eti ibuot. Nnyịn isiyomke nditọete nnyịn ẹnam n̄kpọ emi ọsọn̄de akan mmọ, sia idịghe kpukpru mfịna mmọ ke nnyịn idiọn̄ọ. Imesikpan̄ utọn̄ ikop se mmọ ẹtịn̄de, inyụn̄ inyịme nti ekikere mmọ.—Phil. 4:5.

¹⁷ Utọ uwem emi idude. Imọdiọn̄ọ ke idụhe utom emi okponde akan utom ukwọrọikọ. Ntre, nnyịn isiyakke n̄kpọ ndomokiet akpan nnyịn ndika iso nnam utom emi. N̄kpọ Abasi edi akakan n̄kpọ ke uwem nnyịn, ndien nnyịn isiyomke ikpọ n̄kpọ man ikeme ndika iso nsịn idem n̄kwọrọ ikọ mbemiso utịt edide.—Matt. 6:33; 24:14.

18. Nso idin̄wam nnyịn isan̄a ke usụn̄ emi adade esịm uwem, ndien nso ke afo ebiere ndinam?

¹⁸ Ese didie kpukpru se inemede emi iban̄a Jesus? Kere nte ekpenemde fi edieke okpokotde aban̄a mme edu Jesus en̄wen onyụn̄ odomo ndikpebe enye. Yak idomo ofụri ukeme nditiene nde ikpat esie. Edieke inamde emi, iyaka iso isan̄a ke usụn̄ emi adade esịm uwem, iyonyụn̄ inen̄ede ikpere Jehovah, Enye emi Jesus ekekpebede.