1-3. Unsang mga babag ang giatubang sa mga tinun-an ni Jesus maylabot sa pagwali sa maayong balita ngadto sa “tanang kanasoran”?

SI Jesu-Kristo naghatag sa iyang mga sumusunod ug dakong buluhaton. Siya nagsugo kanila: “Panglakaw kamo ug paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran.” Sa pagbuhat nila niana, sa ngadtongadto ang ‘maayong balita sa gingharian mawali sa tibuok gipuy-ang yuta ingon nga pagpamatuod ngadto sa tanang kanasoran.’—Mat. 24:14; 28:19.

² Ang mga tinun-an nahigugma kang Jesus ug sa maayong balita. Bisan pa niana, lagmit naghunahuna sila kon sa unsang paagi nila pagatumanon ang buluhaton nga gisugo kanila. Kon buot hunahunaon, diyutay ra sila. Si Jesus, kinsa ilang gimantala ingong Anak sa Diyos, gipatay. Ang iyang mga tinun-an giisip nga “dili edukado ug ordinaryo.” (Buh. 4:13) Bisan pa niana, imantala nila ang mensahe nga supak sa mga pagtulon-an sa inilang mga lider sa relihiyon, kinsa batid sa karaang mga tradisyon. Sa ilang yutang natawhan, ang mga tinun-an wala tahora. Ug kon itandi sa mahimayaong Imperyo sa Roma, unsa ra man ang nasod sa Israel?

 ³ Dugang pa, gipasidan-an ni Jesus ang iyang mga tinun-an nga sila pagadumtan ug pagalutoson ug ang pipila kanila pagapatyon. (Luc. 21:16, 17) Budhian sila, manungha ang mini nga mga manalagna, ug mouswag ang kalapasan. (Mat. 24:10-12) Bisan pag dawaton ang ilang mensahe, sa unsang paagi nila kana madala ngadto sa “kinalay-ang dapit sa yuta”? (Buh. 1:8) Morag imposible kanang mahimo!

4. Unsay resulta sa buluhatong pagsangyaw sa unang siglong mga tinun-an?

⁴ Bisag unsa pa tingaliy ilang gikabalak-an, ang mga tinun-an nagmapuliki sa pagwali sa maayong balita dili lang sa Jerusalem ug Samaria kondili sa ubang nasod usab nga nailhan niadtong panahona. Ang mga tinun-an nakasinati ug mga kalisdanan, apan sulod sa 30 ka tuig ang maayong balita ‘gikawali sa tibuok kalalangan ilalom sa langit’ ug “nagapamunga ug nagalambo sa tibuok kalibotan.” (Col. 1:6, 23) Sa pag-ilustrar: Tungod sa pagsangyaw ni apostol Pablo sa isla sa Cipro, ang Romanong prokonsul nga si Sergio Paulo “nahimong usa ka magtutuo, kay siya nahingangha sa pagtulon-an ni Jehova.”—Basaha ang Buhat 13:6-12.

5. (a) Unsay gisaad ni Jesus sa iyang mga tinun-an? (b) Unsay giingon sa usa ka libro sa kasaysayan bahin sa unang siglo?

⁵ Ang mga tinun-an ni Jesus nahibalo nga dili nila mapalampos ang buluhatong pagsangyaw sa ilang kaugalingong paningkamot. Si Jesus miingon nga siya magauban kanila ug nga ang balaang espiritu motabang kanila. (Mat. 28:20) Sa pipila ka bahin, ang mga kahimtang niadtong panahona lagmit nakatabang aron mawali ang Gingharian. Ang librong Evangelism in the Early Church nag-ingon nga ang unang siglo lagmit mao ang labing maayong panahon nga sugdan sa mga Kristohanon ang pagsangyaw ug nga sa ulahi gibati sa mga Kristohanon nga giandam sa Diyos ang dalan alang kanila.

6. Unsay atong susihon (a) niini nga artikulo? (b) sa sunod nga artikulo?

⁶ Walay giingon ang Bibliya kon sa unsang gilapdon gimaniobra sa Diyos ang mga kaugmaran sa unang siglo aron molampos ang buluhatong pagsangyaw. Apan makaseguro kita niini: Buot ni Jehova nga mawali ang maayong balita, apan si Satanas supak niana. Niining artikuloha, atong hisgotan ang pipila ka butang nga lagmit nakapasayon sa buluhatong pagsangyaw sa unang siglo. Sa sunod nga artikulo, atong susihon ang modernong adlaw nga mga kaugmaran nga nakatabang kanato sa pagmantala sa maayong balita ngadto sa kinatumyang bahin sa yuta.

7. Unsa ang Pax Romana, ug nganong talagsaon kana?

⁷ Sa pipila ka paagi, ang unang siglong Imperyo sa Roma nakahatag ug benepisyo sa mga Kristohanon. Pananglitan, dihay gitawag ug Pax Romana, o Romanhong Kalinaw. Nianang panahona, ang Imperyo sa Roma nagsumpo sa bisan unsang rebelyon. Usahay, may “mga gubat ug mga taho sa mga gubat,” ingon sa gitagna ni Jesus. (Mat. 24:6) Gilaglag sa kasundalohan sa Roma ang Jerusalem niadtong 70 C.E., ug dihay ginagmayng paggubatay duol sa mga utlanan sa imperyo. Apan sulod sa mga 200 ka tuig sukad sa panahon ni Jesus, may kalinaw sa halos tibuok Mediteranyo. Ang usa ka reperensiya nag-ingon: “Sa kasaysayan sa tawo, nianang panahona lamang milungtad ang ingon ka taas nga yugto sa kalinaw, ug wala na gayod molungtad ang ingon niana nga pakigdait taliwala sa daghang katawhan.”

8. Sa unsang paagi nakabenepisyo ang unang mga Kristohanon sa yugto sa kalinaw?

 ⁸ Sa pagpahayag sa iyang panglantaw bahin niini nga yugto sa kalinaw, ang usa ka teologo sa ikatulong siglo nga si Origen misulat: “Mahimong lisod ang pagwali sa pagtulon-an ni Jesus sa tibuok kalibotan kon diha pay daghang gingharian . . . sanglit ang mga tawo sa bisan diin mapugos sa pagsundalo ug sa pagpakig-away aron sa pagdepensa sa ilang yuta. . . . Nan, sa unsang paagi kini nga pagtulon-an, nga nagsangyawg kalinaw ug wala magtugot sa mga tawo sa pagpanimalos sa ilang mga kaaway, mokaylap gawas lang kon ang kahimtang sa kalibotan nausab ug ang mga tawo mas malumo sa panahon ni Jesus?” Ang mga magmamantala sa Gingharian gilutos diha sa Imperyo sa Roma, apan sila makigdaiton ug dayag nga nakabenepisyo sa maong yugto sa kalinaw.—Basaha ang Roma 12:18-21.

9, 10. Nganong sayon alang sa mga tinun-an ang pagpanaw diha sa Imperyo sa Roma?

⁹ Gipahimuslan sa mga Kristohanon ang sistema sa mga dalan sa Roma. Aron mapanalipdan ug makontrolar ang mga ginsakpan niini, ang Roma adunay puwersado ug batid nga kasundalohan. Aron dali rang makapanaw ang mga sundalo, gikinahanglan ang maayong mga dalan, ug ang mga Romano hanas sa paghimo niana. Ang Romanong mga inhenyero naghimog kapin sa 80,000 ka kilometrong dalan nga nagdugtong sa halos tanang probinsiya. Ang mga dalan milagbas sa kalasangan, mitabok sa mga desyerto, ug milatas sa kabukiran.

¹⁰ Gawas pa sa ilang sistema sa mga dalan, gipahimuslan sa mga Romano ang ilang mga 27,000 ka kilometrong manabigar nga mga suba ug mga kanal. Ang mga barko sa Roma nakalawig ug mga 900 ka ruta sa kadagatan nga nagdugtong sa gatosan ka pantalan. Busa, ang mga Kristohanon nakapanaw bisan diin sa Imperyo sa Roma. Dihay mga kalisdanan, apan si apostol Pablo ug ang uban nakapanaw sa tibuok imperyo nga wala magkinahanglag pasaporte ug bisa. Wala usay inspeksiyon sa imigrasyon ug aduwana. Dugang pa, wala kaayoy tulisan sa kadalanan kay grabe ang silot sa Roma alang sa mga kriminal. Wala poy pirata sa kadagatan, sanglit may mga barko sa militar sa Roma nga nagbantay niini. Bisag kadaghan nakasinatig pagkalunod si Pablo ug dihay mga kapeligrohan sa dagat, walay gihisgotan ang Kasulatan nga giatake sila sa mga pirata.—2 Cor. 11:25, 26.

11. Nganong gigamit sa mga tinun-an ang Gregong pinulongan?

¹¹ Ang komon, o Koine, nga Gregong pinulongan nakatabang sa pagpalambo sa maayong komunikasyon ug panaghiusa taliwala sa Kristohanong mga kongregasyon. Tungod sa pagpanakop ni Alejandrong Bantogan, ang Grego kaylap nga gisulti ug nasabtan sa kadaghanan. Busa, ang mga alagad sa Diyos nakakomunikar sa tanang matang sa tawo, ug kini nakaamot sa pagkaylap sa maayong balita. Dugang pa, ang mga Hudiyo nga nagpuyo sa Ehipto naghubad sa Hebreohanong Kasulatan ngadto sa Gregong pinulongan. Ang mga tawo pamilyar niining Septuagint nga hubad, ug ang unang mga sumusunod ni Kristo kanunayng mokutlo niini. Gigamit usab sa mga Kristohanon ang Grego sa pagsulat sa uban pang basahon sa Bibliya. Kini daghag bokabularyo ug mga termino nga magamit sa pagpatin-aw sa espirituwal nga mga butang.

12. (a) Unsa ang codex, ug unsay mga bentaha niini kon itandi sa linukot nga basahon? (b) Kanus-a nga daghan kaayong Kristohanon ang migamit sa codex?

 ¹² Sa unsang paagi gigamit sa mga Kristohanon ang Kasulatan diha sa ilang ministeryo? Ang mga linukot nga basahon lisod gamiton o dad-on, kay kinahanglan kining buksan ug lukoton, ug sagad usa lang ka bahin sa pergamino ang dunay sulat. Ang Ebanghelyo ni Mateo pa lang makapuno nag entiro nga linukot. Apan naimbento ang codex—ang kinaunhang matang sa libro. Kini maoy hugpong sa mga panid nga gitahi. Ang magbabasa makaabli sa codex ug dali rang makit-an ang teksto. Bisag wala mahibaloi kon kanus-a gisugdan paggamit sa mga Kristohanon ang codex, ang usa ka reperensiya nag-ingon: “Daghan kaayong Kristohanon ang naggamit sa codex sa ikaduhang siglo busa lagmit gisugdan kini paggamit sa wala pa ang A.D. 100.”

13, 14. (a) Sa unsang paagi gigamit ni Pablo ang iyang katungod ingong lungsoranon sa Roma? (b) Sa unsang paagi nakabenepisyo ang mga Kristohanon sa Romanhong balaod?

¹³ Ang Romanhong balaod gipatuman diha sa tibuok imperyo, ug ang mga lungsoranon sa Roma giprotektahan ug gihatagag mga katungod. Daghang higayon nga gigamit ni Pablo ang iyang katungod ingong lungsoranon sa Roma. Sa dihang latigohon na unta siya didto sa Jerusalem, ang apostol nangutana sa Romanong opisyal: “Subay ba sa balaod nga lapdosan ninyo ang usa ka tawo nga Romano ug wala pa husaya?” Dili gayod. Sa dihang gisulti ni Pablo nga siya usa ka Romano sukad sa pagkatawo, “ang mga tawo nga mousisa unta kaniya inubanan sa pagsakit mibiya kaniya; ug ang komandante militar nahadlok sa dihang iyang natino nga [si Pablo] usa diay ka Romano ug nga siya nagpagapos kaniya.”—Buh. 22:25-29.

¹⁴ Ang pagkalungsoranon ni Pablo sa Roma nakaapektar sa pagtratar kaniya sa Filipos. (Buh. 16:35-40) Sa Efeso, gipunting sa kalihim sa siyudad ang Romanhong balaod human niya pakalmaha ang magubtanong panon. (Buh. 19:35-41) Ang pag-apelar ni Pablo dihang didto siya sa Cesarea nagbukas sa dalan nga madepensahan niya ang iyang pagtuo atubangan kang Cesar. (Buh. 25:8-12) Busa, tungod sa Romanhong balaod nahimong posible ‘ang pagdepensa ug pagtukod sa legal nga paagi sa maayong balita.’—Filip. 1:7.

15. Unsa ka kaylap ang mga komunidad sa mga Hudiyo sa unang siglo?

¹⁵ Sa pipila ka paagi, nahimong sayon ang pagwali sa mga Kristohanon kay ang mga Hudiyo nagkatibulaag sa tibuok Imperyo sa Roma. Kasiglohan una pa niana ang mga Asiryanhon ug sa ulahi ang mga Babilonyanhon nagdestiyero sa mga Hudiyo gikan sa ilang yutang natawhan. Sukad pa sa ikalimang siglo B.C.E., may komunidad na sa mga Hudiyo diha sa 127 ka probinsiya sa Imperyo sa Persia. (Est. 9:30) Niadtong dinhi si Jesus sa yuta, dihay mga komunidad sa mga Hudiyo sa Ehipto ug sa ubang bahin sa Amihanang Aprika, maingon man sa Gresya, Asia Minor, ug Mesopotamia. Gibanabana nga sa 60,000,000 ka tawo sa Imperyo sa Roma, mga 1 sa 14 ang Hudiyo. Bisan asa mangadto ang mga Hudiyo, gidala nila ang ilang relihiyon.—Mat. 23:15.

16, 17. (a) Sa unsang paagi nakabenepisyo ang daghang dili-Hudiyo sa pagkatibulaag sa mga Hudiyo? (b) Sa unsang paagi gisundog sa mga Kristohanon ang panig-ingnan sa mga Hudiyo?

¹⁶ Sanglit daghan kaayong Hudiyo sa lainlaing dapit, daghang dili-Hudiyo ang nahimong pamilyar sa Hebreohanong Kasulatan. Ilang nakat-onan nga dunay usa lamang ka matuod nga Diyos ug nga kadtong nag-alagad kaniya kinahanglang mosunod sa hataas nga sukdanan sa moral. Dugang pa, ang Hebreohanong Kasulatan naundan ug daghang tagna bahin sa Mesiyas. (Luc. 24:44) Ang mga Hudiyo ug mga Kristohanon parehong nahibalo nga ang Hebreohanong Kasulatan maoy inspiradong Pulong sa Diyos, mao nga wala malisdi si Pablo sa pagsangyaw ngadto sa mga tawo kansang kasingkasing nakiling sa pagkamatarong. Busa, nabatasan na sa apostol ang pagsulod sa mga sinagoga sa mga Hudiyo ug pagpangatarongan kanila pinasukad sa Kasulatan.—Basaha ang Buhat 17:1, 2.

¹⁷ Ang mga Hudiyo nakaestablisar ug paagi sa pagsimba. Sila regular nga nagtigom diha sa mga sinagoga o sa mga tigomanan sa gawas. Sila nag-awit, nag-ampo, ug naghisgot sa Kasulatan. Susama usab niana ang ginahimo sa Kristohanong mga kongregasyon karon.

18, 19. (a) Unsay nahimong posible tungod sa mga kahimtang sa unang siglo? (b) Tungod sa atong natun-an karon, unsay imong pagbati kang Jehova?

¹⁸ Busa ang talagsaong mga kahimtang nakaamot sa malamposong pagwali sa maayong balita. Ang Pax Romana, sayon nga pagpanaw, Gregong pinulongan, Romanhong balaod, ug ang pagkatibulaag sa mga Hudiyo nakatabang sa mga tinun-an ni Jesus sa pagtuman sa buluhaton nga gisugo sa Diyos kanila.

¹⁹ Upat ka siglo una pa niana, usa ka karakter sa sinulat sa Gregong pilosopo nga si Plato miingon: “Lisod mailhan ang magbubuhat ug amahan niining atong uniberso, ug kon mailhan man nato siya, imposible ang pagsulti bahin kaniya ngadto sa tanan.” Apan si Jesus miingon: “Ang mga butang nga imposible sa tawo maoy posible sa Diyos.” (Luc. 18:27) Buot sa Maglalalang sa uniberso nga ang mga tawo makakaplag ug makaila kaniya. Dugang pa, giingnan ni Jesus ang iyang mga sumusunod: “Paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran.” (Mat. 28:19) Sa tabang ni Jehova nga Diyos, posible gayod ang pagtuman sa maong sugo. Ipakita sa sunod nga artikulo kon sa unsang paagi ginahimo ang maong buluhaton karon.