1-3. ¿Mbaʼe mbaʼépa ombohovái vaʼekue Jesús disipulokuéra?

JESÚS onkarga vaʼekue isegidorkuérape peteĩ tembiapo tuicháva. Heʼi chupekuéra: “Tapeho pemboʼe umi hénte opa tetãyguápe oiko hag̃ua chuguikuéra che disípulo”. Ohasávo pe tiémpo, pe “marandu porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore oñemombeʼúta oparupiete ko yvy ape ári, ojekuaa hag̃ua opa tetãrupi” (Mat. 24:14; 28:19).

² Umi disípulo ohayhueterei vaʼekue Jesúspe ha omombaʼe avei pe mensáhe opredikáva umi héntepe. Péro oiméne oikuaase raʼe hikuái mbaʼéichapa omosarambíta pe marandu porã opárupi. ¿Mbaʼépa oipyʼapýne raʼe chupekuéra? Primero, haʼekuéra mbovyeterei voi. Segundo, omombeʼu vaʼerã hikuái Jesús haʼe hague Ñandejára Raʼy, péro haʼe noĩvéima hendivekuéra, pórke ojejuka kuri chupe. Tercero, umi hénte heʼi hesekuéra ijeskuelaʼiha (Hech. 4:13). ¿Mbaʼérepa? Umi líder rrelihióso ningo oho vaʼekue umi eskuéla iñimportántevape, péro Jesús disipulokuéra nahániri. Avei pe mensáhe opredikáva hikuái idiferénte umi tradisión omboʼévagui umi líder rrelihióso. Hiʼarive  koʼã mbaʼe ojesegíma kuri ymaite guive. Opa umívare umi disípulo opensáne raʼe: “¡Mbaʼéicha piko ñanerendúta umi hénte, ko ñandeapoʼietereíva hikuái!”.

³ Cuarto, Jesús oavisa porã kuri idisipulokuérape umi hénte ndaijaʼemoʼãiha hesekuéra, opersegitaha chupekuéra ha algúnope ojukataha voi (Luc. 21:16, 17). Quinto, oikuaa hikuái oĩtaha ihénte ha iñamigokuéra otraisionáva chupekuéra. Sexto, ombohovái vaʼerã umi proféta japúpe. Ha séptimo, heta hetavéta ojapóva mbaʼe vai (Mat. 24:10-12). Umi disípulo opensávo umi mbaʼe ohasa vaʼerãre, oiméne oikuaase mbaʼéichapa ohóta opredika “mombyryvehápe ko yvy tuichakuére” (Hech. 1:8).

4. ¿Mbaʼépa ohupyty umi kristiáno síglo primérope?

⁴ Jesús disipulokuéra oikuaa porã ijetuʼutaha omog̃uahẽ hag̃ua pe marandu porã ko yvy tuichakuére, péro iñeʼẽrendu hikuái ha opredika Jerusalénpe, Samáriape ha tetã ambuére. ¿Mbaʼetekópa oho chupekuéra? Treinta áñopente, pe predikasión oñemog̃uahẽma “oparupiete ko múndope” ha umi “marandu porã heñói ha okakuaa oparupiete” (Col. 1:6, 23). Por ehémplo, apóstol Pablo oĩrõ guare pe ísla héravape Chipre, opredika pe governadór Sergio Páulope. Ko karai “ojerovia pe marandu porãre, oponderaitereígui umi mbaʼe oaprendéva Jehovágui”, ha oiko chugui kristiáno (elee Hechos 13:6-12).

5. a) ¿Mbaʼépa opromete vaʼekue Jesús idisipulokuérape? b) ¿Mbaʼépa omombeʼu peteĩ lívro pe predikasión oñepyrũ vaʼekuére síglo primérope?

⁵ Umi kristiáno ohechakuaa pe tembiapo ojapo vaʼerã tuichaitereiha ha haʼekuéra añónte ndaikatumoʼãiha ojapopa. Péro oikuaa porã hikuái Jesús heʼi hague oĩtaha hendivekuéra ha avei pe espíritu sánto oipytyvõtaha chupekuéra (Mat. 28:20). Avei oĩ vaʼekue heta mbaʼe ofasilitáva chupekuéra okumpli hag̃ua upe tembiapo. Peteĩ lívro de istória heʼi pe síglo primero haʼe hague peteĩ époka iporãitereíva kristianokuéra oñepyrũ hag̃ua opredika. Avei omombeʼu umi kristiáno opensa hague Ñandejára opreparaha chupekuéra pe tape ifasilve hag̃ua pe predikasión.

6. a) ¿Mbaʼépa jahecháta ko artíkulope? b) ¿Mbaʼépa ñahesaʼỹijóta pe ótro artíkulope?

⁶ La Biblia nomombeʼúi mbaʼeichaite pevépa Jehová oipytyvõ umi kristiánope opredika hag̃ua opárupi síglo primérope. Péro jaikuaa porã haʼe oipota hague isiervokuéra omombeʼu pe marandu porã enterovépe. Ha Satanás katu ojokose upéva. Ko artíkulope jahecháta oĩ hague heta mbaʼe oipytyvõva Jesús disipulokuérape omog̃uahẽ hag̃ua pe mensáhe opárupi. Ha pe ótro artíkulope jahecháta mbaʼépa ñanepytyvõ koʼág̃a japredika hag̃ua ko yvy tuichakuére.

7. ¿Mbaʼéichapa pe pas omoĩva pe goviérno rrománo ovenefisia umi kristiánope?

⁷ Umi kristiáno oñevenefisia heta mbaʼe omoĩvagui pe goviérno rrománo. Por ehémplo, Roma poguýpe entéro tetã oiko porã oñondive, ha upéva ou porã opavave siudadánope. Péro Jesús heʼi haguéicha, upe tiémpope ‘oñehendu avei oikoha gérra’ (Mat. 24:6). Jaikuaaháicha, umi soldádo rrománo ohundi Jerusalén áño 70-pe, ha oiko mimi avei ñorairõ umi frontérare. Upéicharõ jepe, 200 áñorupi oĩmie vaʼekue pyʼaguapy pe goviérno rrománo poguýpe. Peteĩ lívro heʼi upe épokape añoite ojeiko hague pyʼaguapýpe heta tiémpore.

8. ¿Mbaʼéichapa pe pas omoĩ vaʼekue pe goviérno rrománo ou porã Jesús disipulokuérape?

 ⁸ Amo 300 áñorupi d.C., peteĩ eskritór rrelihióso hérava Orígenes, omombeʼu vaʼekue mbaʼéichapa pe pas oĩva pe goviérno rrománo poguýpe ou porã Jesús disipulokuérape. Umi tetã oĩva Roma poguýpe oiko porãmba oñondive ha umi kristiáno oaprovecha upéva oho hag̃ua opredika umi lugár rupi. Orígenes heʼi avei upe tiémpope umi hénte oiko hague pyʼaguapýpe hogakuérape, upévare ohendu porãve hikuái pe mensáhe oñeʼẽva mborayhu ha pyʼaguapýre. Ha sapyʼánte ojepersegíramo jepe umi disípulope, haʼekuéra oaprovecha vaʼekue oĩ jave pyʼaguapy opredika hag̃ua opárupi (elee Romanos 12:18-21).

9, 10. ¿Mbaʼépa ofavorese umi kristiánope oviaha hag̃ua?

⁹ Kristianokuérape ou porã umi fasilida omoĩva pe goviérno rrománo ojeviaha hag̃ua. Roma oreko vaʼekue peteĩ ehérsito tuicháva ha oĩva preparádo okontrola ha odefende hag̃ua umi hénte oĩvape ipoguýpe. Péro ikatu hag̃uáicha umi soldádo oviaha oimeha gotyo, tekotevẽ kuri iporã umi tape. Ha umi inheniéro rrománo ivale vaʼekue umi mbaʼépe. Ojapo hikuái 80.000 kilómetro tape empedrádo ohasáva kaʼaguýre, desiértore ha montáñare, ha oporogueraháva diferénte siudápe.

¹⁰ Péro umi rrománo ikatu vaʼekue avei oviaha mar ha rríore. Oreko hikuái 27.000 kilómetro de rrío ha kanál ikatuhápe oñenavega. Umi várko katu oviaha 900 tapérupi pe mar rehe og̃uahẽ hag̃ua heta puértope. Upéicha apóstol Pablo ha ambue kristianokuéra oviaha avei várkope umi tetã oĩvare Roma poguýpe. Hiʼarive noikotevẽi hikuái pasapórte ni ambueichagua dokuménto oike hag̃ua ótro tetãme. Avei ndaipeligrósoi vaʼekue ojeviaha hag̃ua, tahaʼe yvýrupi térã mar rupi, pórke umi soldádo noponderái umi maleántere, ha saʼi oĩ mondaha umi tapérupi. Pe mar rehe katu oĩ heta várko militár, ha ndojekyhyjéi umi pirátagui. Pablo ohasa vaʼekue heta pelígro pe mar rehe ha heta vése umi várko oviahahápe oñeundi, péro la Biblia ndeʼíri umi piráta oataka hague chupekuéra (2 Cor. 11:25, 26).

11. ¿Mbaʼérepa pe idióma griégo ideprovechoite vaʼekue umi kristiánope?

¹¹ Ymave umi griégo oreko vaʼekue ipoguýpe hetaiterei país, upévare heta hénte oñeʼẽ vaʼekue idióma griégo koiné. Péro upe rire koʼã país opytapa Roma poguýpe, ha umi kristiáno opredika chupekuéra upe idiómape. Avei oipuru hikuái peteĩ versión vívlika oĩhápe pe Escrituras Hebreas ha ikonosidoitereíva upe tiémpope. Ko versión, oĩva idióma griégope héra Septuaginta, ha otradusi vaʼekue umi hudío oikóva Egíptope. Umi disípulo olee ha osita ko versióngui opredika jave umi héntepe. Pe idióma griégo oreko hetaiterei palávra ha ikatu ojeexplika porã heta mbaʼe, upévare umi kristiáno oskrivi upe idiómape pe Escrituras Griegas Cristianas.

12. a) ¿Mbaʼépa hína pe kódise? b) ¿Mbaʼérepa umi kódise ojepuru porãve vaʼekue umi rróllogui? c) ¿Arakaʼe guivépa umi kristiáno oñepyrũ oipuru umi kódise?

¹² Umi kristiáno primer síglo guare oipuru meme Ñandejára Ñeʼẽ opredika hag̃ua. Péro upérõ guare ndaipóri vaʼekue lívro koʼag̃aguáicha, síno ojehai vaʼekue umi rróllope. Umíva ningo ojepuru  asyeterei kuri, pórke oñedesenrrolla vaʼerã ojelee hag̃ua ha upéi oñenrrolla jey vaʼerã. Avei umi rróllore ojeskrivi un ládonte, upéicha rupi ipukueterei vaʼekue. Por ehémplo, Mateo kuatiañeʼẽnte ojagarrapa voi peteĩ rróllo. Péro tiémpo riremi, ojepurúma pe kódise. Upéva ojogua umi lívrope ha oñemboyvy peteĩ kostádope. Ojelee hag̃ua peteĩ téxto, ojavrínte vaʼerã pe páhina oĩháme upe ojeleeséva. Ndajaikuaáiramo jepe arakaʼete guivépa ojepuru pe kódise, peteĩ lívro omombeʼu haimete enterovéva umi kristiáno oipurúma hague pe áño 100 mboyve.

13, 14. a) ¿Mbaʼéichapa ideprovécho vaʼekue Páblope pe siudadanía rromána? b) ¿Mbaʼéichapa umi kristiáno ojevale umi léi rrománare?

¹³ Umi siudadáno rrománo ikatu vaʼekue ombovale iderécho ha ohupyty heta venefísio umi léi rupive. Upéva ideprovécho avei Jesús disipulokuérape opredika hag̃ua. Por ehémplo Pablo haʼe vaʼekue siudadáno rrománo, ha upéva ideprovécho chupe oviaha aja. Peteĩ jey, umi soldádo rrománo oarresta chupe Jerusalénpe ha oĩma kuri ombyepoti hag̃uáicha chupe arreadórpe. Péro haʼe heʼi peteĩva umi soldádope: “¿Peẽ piko ovale peinupã peteĩ rrománope oñekondenaʼỹre?”. Upéi Pablo heʼi chupekuéra haʼeha siudadáno rrománo de nasimiénto ha pe léi heʼiha ojehusga raẽ vaʼerãha chupe ojekastiga hag̃ua. “Upémarõ umi kuimbaʼe oinupãmoʼã vaʼekue chupe oñeʼẽ hag̃ua, pyaʼe oho upégui, ha pe komandánte opyta okyhyje oikuaa rire Pablo rromanoha, ha oñapytĩ haguére chupe kadénape” (Hech. 22:25-29.)

¹⁴ Páblope oñemoinge vaʼekue kárselpe Filípospe, péro upéi ohechakuaa hikuái haʼeha siudadáno rrománo, ha upémarõ ojepoi jey chugui (Hech. 16:35-40). Éfesope, peteĩ hénte aty ipochyetereíva ombyepotise umi kristiánope. Péro pe intendénte okalmamie umi héntepe ha heʼi porã chupekuéra oviolaha hína umi léi rromána (Hech. 19:35-41). Cesaréape katu Pablo oexihi pe derécho orekóva oho hag̃ua oñeʼẽ pe mburuvicha Romagua renondépe, ikatu hag̃uáicha opredika lívremente (Hech. 25:8-12). Jahechaháicha, umi kristiáno ojevale vaʼekue umi léi rrománare ‘odefende hag̃ua umi marandu porã’ (Filip. 1:7).

15. ¿Mbaʼe lugár rupipa oiko vaʼekue umi hudío?

¹⁵ Jahechamína ótra kósa oipytyvõ vaʼekue avei umi kristiánope opredika hag̃ua ko yvy tuichakuére. Síglo primérope, umi hudío isarambi vaʼekue heta país rupi. Heta tiémpo upe mboyve, umi asírio ha avei umi vavilónio oguenohẽ vaʼekue chupekuéra hetãgui. Upe rire, 500 áñorupi Cristo ou mboyve, oĩma vaʼekue heta komunida hudía umi 127 provínsiare oĩvape Persia poguýpe (Est. 9:30). Ojekalkula Jesús tiémpope oĩ hague 60 millón de persóna pe goviérno rrománo poguýpe, ha umíva apytégui 4 millón haʼe hague hudío. Haʼekuéra oiko Egíptope ha heta lugárpe África del Nórtepe, avei Gréciape, Asia Menórpe ha Mesopotámiape. Ha mamo ohohápe hikuái, osegi opraktika irrelihión (Mat. 23:15).

16, 17. a) ¿Mbaʼépa ojehupyty umi hudío oĩ rupi heta tetãrupi? b) ¿Mbaʼépepa ojojogua umi kristiáno ha umi hudío?

¹⁶ Umi hudío oĩ vaʼekue heta tetãrupi, upéicha rupi heta hénte oikuaa vaʼekue pe Escrituras Hebreas. Por ehémplo, ohendu hikuái oĩha peteĩ Dios verdadéronte ha isiervokuéra okumpli vaʼerãha umi Léi omeʼẽva chupekuéra. Avei ohendu hikuái pe Escrituras Hebreas ouha Ñandejáragui ha pype oĩha heta profesía oñeʼẽva pe Mesíasre (Luc. 24:44). Upéicha rupi kristianokuéra oñepyrũrõ guare opredika, umi hudío ha ndahaʼéiva hudío oikuaáma heta mbaʼe Ñandejára Ñeʼẽgui. Haʼekuéra oaprovecha upéva opredika hag̃ua umi héntepe. Por ehémplo, Pablo ojepokuaa vaʼekue oho umi hudío ijatyhápe ha oipuru Ñandejára Ñeʼẽ omboʼe hag̃ua chupekuéra (elee Hechos 17:1, 2).

¹⁷ Umi hudío oñembyaty vaʼekue oadora hag̃ua Ñandejárape umi sinagógape térã ambue lugárpe al áire lívre. Opurahéi, oñemboʼe ha ohesaʼỹijo hikuái Ñandejára Ñeʼẽ. Umi disípulo osegi upe kostúmbre, ha koʼag̃aite peve ñande jasegi avei jajapo heta mbaʼe haʼekuéra ojapo haguéicha.

18, 19. a) ¿Mbaʼe fasilidápa oĩ vaʼekue síglo primérope ikatu hag̃uáicha ojepredika? b) ¿Mbaʼépa nde repensa Jehováre rehesaʼỹijo rire ko artíkulo?

¹⁸ Jahechaháicha, síglo primérope oĩ vaʼekue heta mbaʼe ofasilitáva Jesús disipulokuérape okumpli hag̃ua Jehová omandáva chupekuéra. Primero, oĩ vaʼekue pas pe goviérno rrománo poguýpe. Segundo, ndahasýi vaʼekue ojeviaha hag̃ua. Tercero, enterove lénto umi hénte oñeʼẽ pe idióma griégo. Cuarto, umi léi rromána oprotehe isiudadanokuérape. Ha quinto, umi hudío isarambi vaʼekue heta hendárupi.

¹⁹ Cuatrocientos áñorupi Jesús ou mboyve, pe filósofo griégo Platón heʼi vaʼekue: “Hasyeterei ningo yvypóra oikuaa hag̃ua pe Kreadórpe ha ndaikatumoʼãi voínte omboʼe ko yvy tuichakuére mbaʼeichagua persónapa haʼe”. Péro Jesús heʼi kuri: “Yvyporakuéra ndaikatúiva ojapo, Ñandejára ikatu ojapo” (Luc. 18:27). Ñande Apohare oipotaiterei umi hénte oikuaa chupe. Upévare Jesús heʼi isegidorkuérape: “Tapeho pemboʼe umi hénte opa tetãyguápe oiko hag̃ua chuguikuéra che disípulo” (Mat. 28:19). Jehová ñanepytyvõ ikatu hag̃uáicha ñakumpli ko tembiapo tuichaitéva. Pe artíkulo oúvape jahecháta mbaʼéichapa ojejapo hína pe predikasión ñane tiémpope.