1-3. Ano ang mga kabudlayan sang mga disipulo ni Jesus sa pagbantala sang maayong balita “sa tanan nga pungsod”?

SI Jesucristo naghatag sing daku nga hilikuton sa iya mga sumulunod. Ginsugo niya sila: “Kadtui ninyo ang mga tawo sa tanan nga pungsod kag tudlui ninyo sila agod mangin disipulo ko.” Samtang ginatuman nila ini nga hilikuton, sa ulihi ang “maayong balita sang Ginharian [mabantala] sa bug-os nga duta subong panaksi sa tanan nga pungsod.”—Mat. 24:14; 28:19.

² Ginhigugma sang mga disipulo si Jesus kag ginpabaloran nila ang maayong balita. Pero, mahimo nga nagpalibog sila kon paano nila matuman ang sugo sa ila kay diutay lang sila. Si Jesus, nga ginbantala nila subong Anak sang Dios, ginpatay. Ang mga disipulo ginkabig nga ‘ordinaryo lang kag indi edukado.’ (Binu. 4:13) Pero ipahayag nila ang mensahe nga supak sa mga panudlo sang prominente nga mga lider sang relihion nga gintudluan sang mga tradisyon sadto. Sa ila dutang natawhan, manubo ang pagtamod sa mga disipulo. Kag kon ipaanggid sa kadalag-an sang Emperyo sang Roma, walawala gid ang pungsod sang Israel!

 ³ Isa pa, ginpaandaman ni Jesus ang iya mga disipulo nga dumtan sila kag hingabuton, kag patyon ang pila sa ila. (Luc. 21:16, 17) Atubangon nila ang pagluib, ang butig nga mga manalagna, kag ang pagdamo sang kalautan. (Mat. 24:10-12) Bisan pa pamatian ang ila mensahe, paano nila ini mabantala “tubtob sa pinakamalayo nga bahin sang duta”? (Binu. 1:8) Ina nga mga kabudlayan daw makapaluya gid!

4. Daw ano ka madinalag-on sa pagbantala ang mga disipulo sang unang siglo?

⁴ Ano man ang ila mga ginakabalak-an, ang mga disipulo nangin masako sa pagbantala sang maayong balita indi lang sa Jerusalem kag Samaria kundi sa tanan nga pungsod nga kilala sadto. Bisan pa may kabudlayan ang mga disipulo, sa sulod sang 30 ka tuig ang maayong balita “ginbantala sa tanan nga tinuga sa idalom sang langit” kag “nagapamunga kag nagalambo sa bug-os nga kalibutan.” (Col. 1:6, 23) Halimbawa: Bangod sang ginsiling kag ginhimo ni apostol Pablo sa isla sang Cipre, ang Romano nga gobernador nga si Sergio Paulo “nagtuo . . . sa Ginuo, kay nahayanghag sia sa mga butang nga natun-an niya tuhoy kay Jehova.”—Basaha ang Binuhatan 13:6-12.

5. (a) Ano ang ginpasalig ni Jesus sa iya mga disipulo? (b) Ano ang ginsiling sang isa ka libro parte sa kahimtangan sang unang siglo?

⁵ Nahibaluan sang mga disipulo ni Jesus nga indi nila masarangan ang pagbantala nga sila lang. Si Jesus nagpasalig nga magaupod sia sa ila kag buligan sila sang balaan nga espiritu. (Mat. 28:20) Sa pila ka paagi, ang mga kahimtangan sang una mahimo nga nagpahapos sa pagbantala sang Ginharian. Ang libro nga Evangelism in the Early Church nagasiling: “Mahimo nga wala na sing panag-on sa kasaysayan sang kalibutan nga mas paborable ang pagbaton sa nagasugod pa lang nga [Cristianismo] sangsa unang siglo AD . . . Ang mga Cristiano sang ikaduha nga siglo . . . nagsiling nga kabubut-on ini sang Dios para mahanda ang kalibutan sa pagluntad sang Cristianismo.”

6. Ano ang binagbinagon naton (a) sa sini artikulo? (b) sa masunod?

⁶ Wala ginasiling sang Biblia kon paano ginmaniobra sang Dios ang mga hitabo agod maglapnag ang pagbantala sang unang siglo. Apang ini ang sigurado: Gusto ni Jehova nga mabantala ang maayong balita, pero si Satanas indi. Sa sini nga artikulo, binagbinagon naton ang pila ka butang nga mahimo nagpahapos sa pagbantala sang unang siglo sangsa iban nga tion sa kasaysayan. Sa masunod nga artikulo, binagbinagon naton ang mga hitabo sa moderno nga tion nga nagabulig sa aton sa pagbantala sang maayong balita sa bug-os nga duta.

7. Ano ang Pax Romana, kag ngaa talalupangdon gid ini?

⁷ Sa pila ka paagi, nakabenepisyo ang mga Cristiano sa mga Romano sang unang siglo. Halimbawa, may ginatawag nga Pax Romana, ukon Romano nga Paghidait. Ginpat-od sang Emperyo sang Roma nga may kalig-unan ang ila katawhan. Kon kaisa, may “mga inaway sa nagkalainlain nga lugar,” subong sang gintagna ni Jesus. (Mat. 24:6) Ginlaglag sang hangaway sang Roma ang Jerusalem sang 70 C.E., kag may ginagmay nga inaway sa mga dulunan sang emperyo. Pero, sa sulod sang mga 200 ka tuig sugod sang tion ni Jesus, halos wala sing inaway sa Mediteraneo. Ang isa ka libro nagasiling: “Sa kasaysayan sang tawo, amo pa lang natabo ang malawig nga kalinong, kag subong pa lang nahuptan ang nagadugay nga paghidait sa tunga sang madamo nga katawhan.”

8. Paano nakabenepisyo ang mga Cristiano sadto sa mahidaiton nga kahimtangan?

 ⁸ Ang ikatlo nga siglo nga teologo nga si Origen nagsulat: “Naupangan kuntani ang paglapnag sang panudlo ni Jesus sa bug-os nga duta kon madamo sing ginharian sadto . . . bangod ang mga lalaki bisan diin mapilitan nga mangin militar kag makig-away para pangapinan ang ila pungsod. . . . Isa pa, paano ini nga panudlo, nga nagapasanyog sang paghidait kag wala gani nagatugot sa mga tawo nga balusan ang ila mga kaaway, nagmadinalag-on magluwas lang kon tuhay ang kahimtangan sang kalibutan kag nangibabaw ang mahidaiton nga panimuot sang tion ni Jesus?” Ang mga manugbantala sang Ginharian ginhingabot sang panahon sang mga Romano, pero mahidaiton sila kag mahimo nga nakabenepisyo sila sa mahidaiton nga kahimtangan sadto.—Basaha ang Roma 12:18-21.

9, 10. Ngaa mahapos para sa mga disipulo nga magbiyahe sa Emperyo sang Roma?

⁹ Nakabulig gid sa mga Cristiano ang mga dalan nga ginhimo sang Roma. Para mahatagan sing kasiguruhan kag makontrol ang ila mga nasakupan, may mabaskog kag organisado nga hangaway ang Roma. Para mahapos ang pagsaylo sang mga hangaway, kinahanglan ang maayo nga mga dalan, kag lantip ang mga Romano sa paghimo sini. Ang mga enhinyero sang Roma nakahimo sing sobra 80,000 ka kilometro nga mga dalan nga nagapakadto sa halos tanan nga probinsia sini. May mga dalan sa mga kagulangan, mga desyerto, kag sa mga kabukiran.

¹⁰ Magluwas sa ila mga dalan, gingamit man sang mga Romano ang mga 27,000 ka kilometro nga mga suba kag malapad nga mga kanal sa ila paglayag. Ang mga barko sang Roma naglayag sa mga 900 ka ruta sa dagat nga nagapadulong sa ginatos ka pantalan. Gani makabiyahe ang mga Cristiano sa tanan nga nasakupan sang Roma. May mga kabudlayan, pero makabiyahe sanday apostol Pablo kag ang iban sa bug-os nga nasakupan sini nga wala na nagakinahanglan sing mga pasaporte kag visa. Wala sing mga pagpangusisa sa imigrasyon kag adwana. Bangod nahadlok ang mga kriminal sa silot sang Roma, medyo luwas sa katalagman nga mag-agi sa mga dalan. Amo man sa paglayag sa dagat bangod ginabantayan gid ini sang mga navy sang Roma batok sa mga pirata. Bisan pa pila ka beses nga nakaeksperiensia si Pablo nga nagub-an sing barko kag nakaatubang sing mga katalagman sa dagat, wala ginsiling sang Kasulatan nga natabo ini bangod sa pagsalakay sang mga pirata.—2 Cor. 11:25, 26.

11. Ngaa gingamit sang mga disipulo ang Griego nga lenguahe?

¹¹ Ang kinaandan nga Griego, ukon Koine nga lenguahe nagbulig para mangin maayo ang komunikasyon kag mahiusa ang Cristiano nga kongregasyon. Bangod sang mga pagpangdaug ni Alejandro nga Daku, naglapnag ang Griego nga lenguahe kag madamo ang nakahangop sini. Gani ang mga alagad sang Dios makapakig-istorya sa tanan nga tawo, kag nakabulig ini sa paglapnag sang maayong balita. Isa pa, ang mga Judiyo nga nagaistar sa Egipto nagbadbad sang Hebreong Kasulatan sa Griego. Ang mga tawo pamilyar sa Septuagint nga bersion, kag pirme ini ginakutlo sang mga sumulunod sang Cristo sadto. Nasapwan man sang mga Cristiano nga maayo gid gamiton ang Griego sa ila mga sinulatan. Madamo ini sing bokabularyo kag termino nga  makabulig sa pagpaathag sang espirituwal nga mga butang.

12. (a) Ano ang codex, kag ano ang mga bentaha sini sa linukot? (b) San-o lapnag nga gingamit sang mga Cristiano ang codex?

¹² Paano nagamit sang mga Cristiano ang Kasulatan sa ila ministeryo? Mabudlay gamiton ang linukot, kay kinahanglan ini lukuton kag humlaron, kag kinaandan nga isa lang ka bahin sini ang nasulatan. Mapuno na ang isa ka linukot sa Ebanghelyo sang Mateo pa lang. Pero naimbento ang codex—ang pinakauna nga porma sang libro. Mga pahina ini nga gintapiktapik. Mahimo buksan sang nagabasa ang codex kag mahapos lang niya makita ang isa ka dinalan sa Kasulatan. Bisan wala mapat-od kon san-o ginsugdan sang mga Cristiano ang paggamit sang codex, ang isa ka sinulatan nagasiling: “Lapnag gid nga gingamit sang mga Cristiano ang codex sang ikaduha nga siglo, amo kon ngaa mahimo gid nga nagsugod ini antes sang A.D. 100.”

13, 14. (a) Paano gingamit ni Pablo ang iya Romano nga pagkabanwahanon? (b) Paano nakabenepisyo ang mga Cristiano sa kasuguan sang Roma?

¹³ Ang kasuguan sang Roma ginpatuman sa bug-os nga emperyo, kag ang mga banwahanon sang Roma ginhatagan sing mga kinamatarong kag mga kahilwayan. Gingamit ni Pablo ang iya Romano nga pagkabanwahanon sa pila ka kahimtangan. Sang ginabunal sia sa Jerusalem, ginpamangkot niya ang Romano nga opisyal: “Tugot bala sa kasuguan nga bunalon ninyo ang isa ka Romano nga wala pa mahukman?” Indi gid. Sang nagsiling si Pablo nga nabun-ag sia nga banwahanon sang Roma, “nag-isol dayon ang mga tawo nga magausisa kuntani sa iya; kag sang mahibaluan sang kumander sang militar nga [si Pablo] gali isa ka Romano hinadlukan sia bangod ginpagapos niya sia.”—Binu. 22:25-29.

¹⁴ Ang pagkabanwahanon ni Pablo sa idalom sang kasuguan sang Roma nakabulig sa iya sa Filipos. (Binu. 16:35-40) Sa Efeso, sang mapahipos sang manugdumala sang siudad ang akig nga guban, ginpatuhuyan niya ang kasuguan sang Roma. (Binu. 19:35-41) Sa Cesaria naman, gingamit ni Pablo ang iya kinamatarong sa pag-apelar amo nga napangapinan niya ang iya pagtuo sa atubangan sang Cesar. (Binu. 25:8-12) Gani bangod sang kasuguan sang Roma, nangin posible ang “pagpangapin  kag legal nga pagpamatuod sa maayong balita.”—Fil. 1:7.

15. Daw ano kadamo ang mga komunidad sang mga Judiyo sang unang siglo?

¹⁵ Sa pila ka bahin, nangin mahapos ang pag-ebanghelyo sang mga Cristiano bangod may mga komunidad sang mga Judiyo bisan diin sa emperyo sang Roma. Siniglo antes sini, gindala nga bihag sang mga Asirianhon, kag sang ulihi sang mga Babilonianhon ang mga Judiyo. Sang ikalima nga siglo B.C.E., may mga komunidad na sang mga Judiyo sa 127 ka probinsia sang Emperyo sang Persia. (Est. 9:30) Sang yari si Jesus sa duta, may mga komunidad na sang mga Judiyo sa Egipto kag sa iban nga bahin sang Aminhan nga Aprika, subong man sa Gresya, Asia Minor, kag Mesopotamia. Ginabanta nga sa 60,000,000 ka pumuluyo sang Emperyo sang Roma, 1 sa 14 ang Judiyo. Bisan diin magkadto ang mga Judiyo, dala nila ang ila relihion.—Mat. 23:15.

16, 17. (a) Paano nakabenepisyo sa paglinapta sang mga Judiyo ang mga indi Judiyo? (b) Ano nga kinabatasan sang mga Judiyo ang ginsunod sang mga disipulo?

¹⁶ Bangod naglinapta ang mga Judiyo, madamo nga indi Judiyo ang nangin pamilyar sa Hebreong Kasulatan. Natun-an nila nga may isa lamang ka matuod nga Dios kag ang mga nagaalagad sa iya nagasunod sa mataas nga talaksan sa moral. Isa pa, ang Hebreong Kasulatan nagaunod sang madamo nga tagna parte sa Mesias. (Luc. 24:44) Nahangpan sang mga Judiyo kag sang mga Cristiano nga gintuytuyan sang Dios ang pagsulat sang Hebreong Kasulatan, amo nga nakakita si Pablo sing topiko nga ginaugyunan sang mga tawo nga nahuyog sa pagkamatarong. Isa pa, kinabatasan sang apostol nga magsulod sa mga sinagoga sang mga Judiyo kag magpangatarungan sa ila pasad sa Kasulatan.—Basaha ang Binuhatan 17:1, 2.

¹⁷ Ang mga Judiyo nakatukod sing sulundan sang pagsimba. Regular sila nga nagatipon sa sinagoga ukon sa mga wayang. Nagakanta sila, nagapangamuyo, kag nagahinun-anon sa Kasulatan. Kaanggid man sini ang ginahimo sa Cristianong mga kongregasyon subong.

18, 19. (a) Paano nakabulig ang mga kahimtangan sang unang siglo? (b) Bangod sang aton mga natun-an, ano ang masiling mo parte kay Jehova?

¹⁸ Amo ina ang talalupangdon nga mga kahimtangan nga nakabulig para magmadinalag-on ang pagbantala sang maayong balita. Ang Pax Romana, ang mahapos nga pagbiyahe, ang lenguahe nga mahangpan sang madamo, ang kasuguan sang Roma, kag ang paglinapta sang mga Judiyo nagbulig sa mga disipulo ni Jesus para matuman nila ang sugo sang Dios nga magbantala.

¹⁹ Apat ka siglo antes sini, ang isa ka karakter sa sinulatan sang Griegong pilosopo nga si Plato nagsiling: “Mabudlay mahibaluan kon sin-o ang manughimo kag amay sang aton uniberso, kag kon makilala man gid naton sia, imposible nga maistorya sia sang tanan.” Pero si Jesus nagsiling: “Ang mga butang nga imposible sa tawo posible sa Dios.” (Luc. 18:27) Luyag sang Manunuga sang uniberso nga makilala sia sang mga tawo. Dugang pa, si Jesus nagsiling sa iya mga sumulunod: “Kadtui ninyo ang mga tawo sa tanan nga pungsod kag tudlui ninyo sila agod mangin disipulo ko.” (Mat. 28:19) Sa bulig ni Jehova nga Dios, matuman gid ina nga sugo. Ipaathag sang masunod nga artikulo kon paano ginahimo karon ina nga hilikuton.