Skip to content

Skip to table of contents

Bese Ibounai Hagoadaia “Iehova Ena Hadibaia Hereva” Idia Laloa Bada

Bese Ibounai Hagoadaia “Iehova Ena Hadibaia Hereva” Idia Laloa Bada

“Provinsi ena gavana be . . . abidadama tauna ai ia lao, badina Iehova ena hadibaia hereva dekenai ia hoa.”KARA 13:12.

1-3. Iesu ena hahediba taudia be “bese ibounai” dekenai sivarai namona harorolaia totona, dahaka koua gaudia idia davaria?

IESU KERISO ese ena murinai idia raka taudia dekenai gaukara badana ta ia henidia. Ia haganidia ia gwau: “Umui lao, bese ibounai taudia be hahediba taudia ai umui halaoa.” Unai idia karaia lalonai, idia ese “Basileia ena sivarai namona be tanobada ibounai dekenai do idia harorolaia, unai amo bese ibounai ese idia kamonaia diba.”Mat. 24:14; 28:19.

2 Iesu ena hahediba taudia be Iesu bona sivarai namona idia lalokau henia. To, reana idia laloa edena dala ai Iesu ena hahegani idia badinaia diba. Badina idia be momo lasi. Bona ena be taunimanima idia hadibaia Iesu be Dirava ena Natuna, to gabeai Iesu ia mase. Danu, idia be “sikuli bada lasi bona dagi lasi taudia.” (Kara 4:13) To do idia harorolaia sivaraina be tomadiho gunalaia taudia ese idia hahedibalaia gaudia amo ia idau—unai tomadiho gunalaia taudia be Iuda taudia edia sene karadia momo idia diba. Israela ai momo be Iesu ena hahediba taudia idia mataurai lasi, unai dainai reana idia laloa Roma Basileiana dekenai ta ese idia do ia kamonai henia lasi.

3 Iesu ese ena hahediba taudia ia hadibaia haida ese idia do idia inai henia, dagedage henia, bona hamasea. (Luka 21:16, 17) Edia turana ese edia mase dalana do idia karaia, peroveta koikoi taudia do idia hedinarai, bona kara dika do ia bada. (Mat. 24:10-12) Ena be idia harorolaia sivaraina be momo ese do idia kamonai, to edena dala ai “tanobada ena daudau momokani gabudia dekenai” idia harorolaia diba. (Kara 1:8) Hahediba taudia be unai ibounai idia laloa neganai, reana idia laloa unai be hekwakwanai badana!

4. Edena dala ai Iesu ena hahediba taudia edia haroro gaukara ese namo ia havaraia?

4 Herevana dahaka ia vara, to hahediba taudia ese sivarai namona be Ierusalema sibona lasi, to Samaria bona tano ma haida ai idia harorolaia. Lagani 30 lalodiai, hahediba taudia be hekwakwanai badadia idia davaria, to sivarai namona be “tanobada hegegemadai idia harorolaia” bona “tanobada ibounai dekenai huahua ia havaraia bona ia bada ia lao noho.” (Kol. 1:6, 23) Hegeregere, Aposetolo Paulo ena hereva bona kara dainai, Kupro motumotu ai ia noho Roma ena provinsi ena gavana, Seregio Paulo be “abidadama tauna ai ia lao, badina Iehova ena hadibaia hereva dekenai ia hoa.”Kara 13:6-12 duahia.

5. (a) Iesu ese ena hahediba taudia be dahaka ia hamaorodia? (b) Histori ia herevalaia bukana ese aposetolo edia nega be edena bamona ia herevalaia?

5 Iesu ena hahediba taudia idia diba idia sibona edia goada amo unai haroro gaukara idia hagugurua diba lasi. Guna Iesu ese idia ia hamaoroa ia be idia ida do ia noho bona lauma helaga ese idia do ia durua. (Mat. 28:20) Idia edia negai idia vara gaudia haida ese dala ia kehoa sivarai namona idia harorolaia totona. Histori ia herevalaia bukana ta ia gwau, aposetolo edia nega be sivarai namona harorolaia negana namona, bona gabeai Keristani taudia idia laloa Dirava ese idia totona dala ia hegaegaelaia.

6. (a) Inai stadi ai dahaka do ita herevalaia? (b) Stadi gabena ai dahaka do ita herevalaia?

6 Aposetolo edia negai, Dirava ese idia vara gaudia ia haidaua, unai amo haroro gaukara idia karaia noho totona, a? Baibel be unai ia herevalaia lasi. To ita diba gauna be inai: Iehova ia ura sivarai namona do idia harorolaia, to Satani be unai ia ura lasi. Inai stadi ese do ia hahedinaraia aposetolo edia negai dahaka gaudia dainai hahediba taudia ese haroro gaukara idia karaia diba. Stadi gabena ese do ia hahedinaraia, hari inai negai dahaka gaudia idia vara ese ita ia durua tanobada ena daudau gabudia ai sivarai namona ita harorolaia diba.

PAX ROMANA ESE IDIA IA DURUA DALANA

7. Pax Romana ena anina be dahaka, bona dahaka dainai ia be mai anina bada?

7 Aposetolo edia negai Roma Basileia henunai Keristani taudia be namo idia davaria. Hegeregere, unai negai Pax Romana o Roma Ena Maino ia vara. Roma Basileia ena lohia henunai taunimanima be maino ai idia noho. To nega haida, Iesu ia peroveta bamona, taunimanima ese ‘tuari edia sivarai idia kamonai.’ (Mat. 24:6) Lagani 70 C.E. ai, Roma ena tuari oreana ese Ierusalema ia hadikaia, bona Roma Basileia ena badinaia idia noho hanuadia dekenai tuari maragidia idia vara. Iesu ena nega ela bona lagani 200 bamona lalonai, Meditereinien tanodia ai maino ia noho. Buka ta ia gwau: “Histori lalonai unai nega sibona ai taunimanima huanai maino be nega daudau ia noho.”

8. Edena dala ai maino negana ese Keristani taudia ia durua?

8 Lagani 200 bona 300 huanai, tomadiho stadilaia tauna Origen ese ena toretore lalonai, ia gwau: “Bema unai negai basileia momo idia do noho, Iesu ena hadibaia herevadia be tanobada ibounai lalonai idia harorolaia be auka . . . badina gabu ibounai dekenai tatau be tuari lalonai do idia vareai bona edia tano totona do idia tuari. . . . Danu, bema tanobada hegegemadai tuari ia vara bona maino be lasi, vadaeni edena dala ai unai hadibaia hereva, maino bona inai taudia lalokau henia herevana unai, be taunimanima dekenai idia harorolaia?” Ena be Roma ai Basileia harorolaia taudia idia dagedage henia, to unai maino negana dainai namo idia davaria.Roma 12:18-21 duahia.

LAOLAO KARANA BE AUKA LASI

9, 10. Dahaka dainai hahediba taudia edia laolao karana Roma Basileia lalonai be ia auka lasi?

9 Keristani taudia be Roma taudia ese idia karaia dala idia gaukaralaia. Roma ena tuari oreana goadana be unai daladia dekenai idia lao mai, unai amo idia biagua tanodia bona taunimanima idia gimaia totona. Roma ena ensinia taudia ese provinsi ta ta ia lao henia daladia idia karaia, bona edia lata be kilomita 80,000 mai kahana. Unai daladia be uda, taunimanima idia noho lasi gabudia, bona ororo amo idia hanaia.

10 Danu, Roma taudia be bouti amo Kilomita 27,000 bamona davara bona sinavai dekenai idia heau. Roma ena sisima edia heau daladia be 900 bamona, bona unai daladia be wofu handred momo idia lao henia. Unai dainai, Keristani taudia be bouti amo tano momo dekenai idia lao diba. Ena be hekwakwanai idia vara, to Paulo bona ma haida be edia laolao idia hagugurua diba, badina unai negai tano ma ta lao totona gwaumaoro pepedia hegeregere, paspot bona visa be lasi. Danu, taunimanima idia ura lasi taravatua idia utua, badina idia diba Roma ai unai bamona taudia idia panisia. Bona raskol taudia be lasi, badina Roma tuari taudia ese unai gabudia idia gimaia. Paulo be nega momo bouti ai ia loaloa neganai, ena bouti be nadi ia botaia bona ia makohia, to Baibel ia gwau lasi raskol taudia ese ena laolao idia hadikaia.2 Kor. 11:25, 26.

GREEK GADO ESE IDIA IA DURUA

Kodeks ese ta ia durua siri ta ia davaria haraga totona (Paragraf 12 itaia)

11. Dahaka dainai hahediba taudia ese Greek gado idia gaukaralaia?

11 Greek gado, Koine, ese Keristani kongrigeisen taudia ia durua idia herevahereva hebou, bona mai lalotamona ida idia noho. Alesana Badana ese tuari amo tano momo ia abia dainai, momo be Greek gado idia lalopararalaia bona herevalaia. Unai dainai, Dirava ena hesiai taudia be taunimanima idauidau idia hereva henia, bona gabu momo dekenai sivarai namona idia harorolaia diba. Danu, Aigupito ai idia noho Iuda taudia ese Heberu Toretoredia be Greek gado ai idia hahanaia. Taunimanima momo be unai Greek Septuagint Baibel idia diba, bona Keriso murinai idia raka taudia ese unai Baibel idia gaukaralaia. Keristani taudia be edia toretore lalonai Greek gado idia gaukaralaia danu. Ia lalonai hereva idauidau momo idia noho bona Dirava ena hereva idia herevalaia goevagoeva diba.

12. (a) Kodeks be dahaka, bona edena dala ai kodeks ese lokua toretoredia ena namo ia hereaia? (b) Edena negai Keristani taudia momo ese kodeks idia gaukaralaia matamaia?

12 Edena dala ai Keristani taudia ese haroro gaukara ai Baibel idia gaukaralaia? Lokua toretoredia be mai edia hekwarahi abia loaloa totona, badina duahia totona idia kehoa bena idia ore murinai idia lokua lou, bona nega momo toretore be kahana tamona sibona dekenai idia noho. Evanelia bukana Mataio ena hereva ese lokua toretorena tamona ia hahonua diba. To gabeai, kodeks idia gaukaralaia matamaia. Unai be pepa o rau ibounai idia hakapua bona buka idia karaia. Duahia tauna be kodeks o buka ai siri ia davaria haraga diba. Ena be ita diba lasi Keristani taudia be edena nega ai kodeks idia gaukaralaia matamaia, to buka ta ia gwau: “Lagani 200 C.E. lalonai Keristani taudia momo be kodeks idia gaukaralaia noho, unai dainai toana be unai kodeks be lagani 100 C.E. do lasi neganai idia gaukaralaia matamaia.”

ROMA ENA TARAVATU

13, 14. (a) Paulo be Roma tauna ta dainai, dahaka ia vara? (b) Edena dala ai Roma ena taravatu ese Keristani taudia ia durua?

13 Roma Basileia ibounai lalonai taunimanima ese Roma ena taravatu idia badinaia, bona unai ese idia ia durua. Paulo be Roma tauna ta dainai, iena laolao negadia haida lalonai Roma ena taravatu ese ia gimaia. Ierusalema ai Roma tuari taudia ese Paulo idia kwatua bona idia kwadia gwauraia neganai, Paulo ese ofesa ta ia nanadaia. Ia gwau: “Bema Roma tauna ta be kota vairanai ia do gini lasi, ia umui kwadia be maoro, a?” Ia hahedinaraia unai bamona idia karaia be maoro lasi. Paulo ia gwau ia be Roma tauna ta neganai, “ia idia kwadia bona nanadaia gwauraia taudia be maoromaoro ia idia rakatania. Bona Paulo be seini amo ia guia tuari biaguna be ia laloparara Paulo be Roma tauna neganai, ia gari dikadika”Kara 22:25-29.

14 Filipi ai, Paulo be dibura amo idia ruhaia badina ia be Roma tauna ta. (Kara 16:35-40) Efeso ai, taoni naria tauna be hutuma edia regerege ia hadokoa murinai, Roma ena taravatu ia duahia. (Kara 19:35-41) Kaisarea ai, Paulo be ia ura Kaisara vairana do ia hedinarai dainai, unai ese dala ia kehoa ena abidadama ia gimaia totona. (Kara 25:8-12) Unai dainai, Roma ena taravatu ese Keristani taudia ia durua ‘sivarai namona idia hamomokania bona kota vairanai edia maoro idia gwauraia hedinarai’ totona.Fili. 1:7.

IUDA TAUDIA BE TANO MOMO DEKENAI IDIA LAO

15. Aposetolo edia negai, Iuda taudia momo be edeseni ai idia noho?

15 Iuda taudia be Roma ena tano momo dekenai idia noho dainai, dala ia kehoa Keristani taudia ese gabu momo dekenai haroro gaukara idia karaia diba. Lagani handred gunanai, Iuda taudia be Asuria bena gabeai Babulonia ese igui hesiai taudia bamona idia abia lao. Lagani 500 B.C.E. do lasi neganai, Iuda taudia be Parasa Basileiana ena provinsi 127 lalonai idia noho. (Est. 9:30) Iesu be tanobada ai ia noho neganai, Iuda taudia be Aigupito bona North Africa ena gabu haida, Greece, Asia Minor, bona Mesopotamia ai idia noho. Haida idia laloa Roma Basileia ai idia noho taunimanima 60 milioni amo 4 milioni mai kahana be Iuda taudia. Iuda taudia be tano ta ta dekenai idia lao neganai, edia tomadiho danu idia abia lao.Mat. 23:15.

16, 17. (a) Iuda taudia be tano momo ai idia noho dainai, edena dala ai unai ese Iuda lasi taudia ia durua? (b) Edena dala ai hahediba taudia be Iuda taudia idia tohotohoa?

16 Iuda taudia be tano momo ai idia noho dainai, Iuda lasi taudia momo ese Heberu Toretoredia idia dibaia. Idia dibaia gaudia haida be inai: Dirava momokanina be tamona bona ia idia hesiai henia taudia be kara maoromaoro do idia badinaia. Danu, Heberu Toretoredia lalonai Mesia ia perovetalaia herevadia momo idia noho. (Luka 24:44) Iuda bona Keristani taudia idia laloparara Heberu Toretoredia be Dirava ena Hereva. Unai dainai Paulo ia ura kara maoromaoro idia ura henia taudia ia tahua. Iuda taudia edia sinagoga ai ia vareai bona idia dekenai Toretore Helagadia ia herevalaia namonamo.Kara 17:1, 2 duahia.

17 Iuda taudia ese tomadiho dalana ta idia hamatamaia. Hanaihanai sinagoga o ruma murimurina ai idia hebou. Idia ese ane idia abia, idia guriguri, bona Toretore Helagadia idia herevalaia. Unai bamona tomadiho dalana be hari, Keristani kongrigeisen ese idia badinaia danu.

IEHOVA ENA HEDURU

18, 19. (a) Aposetolo edia negai dahaka gaudia ese sivarai namona harorolaia gaukarana ia durua? (b) Inai stadi ai ita herevalaia gaudia oi diba dainai, Iehova be edena bamona oi laloa?

18 Iesu ena hahediba taudia be Dirava ese ia henidia gaukarana, haroro gaukara unai, idia karaia namonamo. Unai gaukara idia karaia totona, idia ia durua gaudia be inai: Pax Romana o Roma Ena Maino, laolao dalana ia auka lasi, tano momo ai idia herevalaia gado, Roma ena taravatu, bona Iuda taudia be tano momo ai idia noho.

19 Lagani 400 gunanai, Greek aonega tauna Plato ena toretore ta ai ia gwau: “Iunives ia havaraia bona tamana ita diba be auka, danu ena be ia ita diba, to taunimanima dekenai ia ita herevalaia be do ia auka.” To Iesu ia gwau: “Taunimanima ese idia karaia diba lasi gauna be Dirava ese ia karaia diba.” (Luka 18:27) Iunives ia Havaraia Tauna ia ura taunimanima ese ia do idia tahua bona ia idia dibaia. Danu, Iesu ese ena murinai idia raka taudia ia hamaoroa, ia gwau: “Bese ibounai taudia be hahediba taudia ai umui halaoa.” (Mat. 28:19) Iehova Dirava ena heduru amo unai gaukara ita hagugurua diba. Stadi gabena ese hari iseda negai, unai gaukara idia karaia dalana do ia hahedinaraia.