Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Badi balongolola bisamba bua “dilongesha dia Yehowa”

Badi balongolola bisamba bua “dilongesha dia Yehowa”

‘Mulombodi au wakalua muena kuitabuja; dilongesha dia Yehowa diakamukemesha bikole.’​—BIEN. 13:12.

1-3. Bayidi ba Yezu bavua batuilangana ne ntatu kayi bua kuyisha lumu luimpe “mu bisamba bionso”?

YEZU KRISTO wakapesha bayidi bende mudimu munene wa kuenza. Wakabambila ne: “Ndayi nuvuije bantu ba mu bisamba bionso bayidi.” Pavuabu benza mudimu au, ndekelu wa bionso ‘lumu luimpe lua Bukalenge luvua ne bua kuyishibua pa buloba bujima budi bantu basombe bua luikale bujadiki kudi bisamba bionso.’​—Mat. 24:14; 28:19.

2 Bayidi bavua banange Yezu ne lumu luimpe. Kadi, bavua mua kuikala badiebeja muvuabu mua kukumbaja mudimu wabu. Bualu batshivua bakese. Bakavua bashipe Yezu uvuabu bamanyisha bu Muana wa Nzambi. Bantu bavua bamona bayidi bu bavua ‘kabayi balonge tulasa tua bungi ne bavua bantu tshianana.’ (Bien. 4:13) Kadi, bavua ne bua kumanyisha mukenji uvua ubengangana ne malongesha a bamfumu ba bitendelelu bende lumu bavua balonge bilele bivua bituadije katshia mu bikondo bia kale. Kabavua bangata bayidi aba ne mushinga mu misoko yabu to. Bena mu tshisamba tshia Isalele bavua bamueneka bantu tshianana patudi tubafuanyikija ne bena mu ampire wa bena Lomo.

3 Bualu bukuabu, Yezu ukavua mudimuije bayidi bende ne: bavua ne bua kubakina ne kubakengesha, kabidi ne: bavua ne bua kushipa bamue ba ku bayidi bende. (Luka 21:16, 17) Bavua ne bua kutuilangana ne batungidianganyi, baprofete ba dishima ne divulangana dia malu mabi. (Mat. 24:10-12) Nansha bu bantu ba miaba yonso bitaba mukenji wabu, mmunyi muvuabu mua kuwufikisha “too ne ku ntengu ya buloba”? (Bien. 1:8) Ntatu eyi ivua mua kuikala ibenza buôwa.

4. Mmalu kayi mimpe avua bayidi ba mu bidimu lukama bia kumpala bapete mu mudimu wa buambi?

4 Nansha bu bayidi abu bikale baditatshisha bua bualu kayi, bakadifila bikole mu diyisha lumu luimpe mu Yelushalema, mu Samaleya ne miaba mikuabu ivua mimanyike tshikondo atshi. Nansha muvua bayidi aba bapete ntatu, munkatshi mua bidimu 30 lumu luimpe lukavua ‘luyishibua munkatshi mua bifukibua bionso bidi muinshi mua diulu’ ne luvua “lukuama mamuma ne luvulangana pa buloba buonso.” (Kolos. 1:6, 23) Tshilejilu: Bua bualu buvua mupostolo muambe ne muenze mu tshidiila tshia Kupuliyo, mulombodi muena Lomo Sêgiyo Paulo “wakalua muena kuitabuja; dilongesha dia Yehowa diakamukemesha bikole.”​—Bala Bienzedi 13:6-12.

5. a) Yezu uvua mulaye bayidi bende tshinyi? b) Bamue bantu bavua bambe tshinyi bua nsombelu uvuaku mu bidimu lukama bia kumpala?

5 Bayidi ba Yezu bavua bamanye ne: kabavua mua kukumbaja mudimu wa kuyisha ku bukole buabu nkayabu to. Yezu ukavua muambe ne: uvua ne bua kuikala nabu ne kabidi nyuma muimpe uvua ne bua kubambuluisha. (Mat. 28:20) Mu mushindu kampanda, nsombelu uvuaku tshikondo atshi pa buloba uvua muambuluishe bua mudimu wa kuyisha Bukalenge wende bimpe. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Bidi bimueneka ne: kakuvua tshikondo tshikuabu tshikumbane bua kuakidila Ntendelelu mupiamupia bu mu bidimu lukama bia kumpala to . . . Bena Kristo ba mu bidimu bia lukama . . . bakatuadija kuela mpata ne: ki nNzambi uvua mulongolole bantu bua ntuadijilu wa buena Kristo to.”​—Évangelisation dans l’Église primitive (Angl.).

6. Netukonkonone tshinyi a) mu tshiena-bualu etshi? b) mu tshiena-bualu tshialonda?

6 Bible kena wamba mushindu uvua Nzambi muenzeje malu mu bidimu lukama bia kumpala bua mudimu wa buambi kuenzekawu bikole to. Kadi bulelela budi ne: Yehowa uvua musue bua bayishe lumu luimpe, kadi Satana kavua musue to. Mu tshiena-bualu etshi netukonkonone amue malu avua mua kuikala menze bua mudimu wa buambi kuendawu bimpe mu bidimu lukama bia kumpala kupita muvuawu mua kuenda mu bikondo bikuabu. Mu tshiena-bualu tshialonda, netumone malu a lelu adi atuambuluisha bua kumanyisha lumu luimpe too ne ku ntengu ya buloba.

MUVUA PAX ROMANA MUA KUIKALA MUAMBULUISHE

7. Pax Romana ntshinyi? Bua tshinyi tshivua tshikondo tshia mushinga?

7 Mu mushindu kampanda, bukokeshi bua Lomo bua mu bidimu lukama bia kumpala buvua buambuluishe bena Kristo. Tshilejilu, kuvua Pax Romana peshi Ditalala dia bena Lomo. Ampire munene wa bena Lomo wakenzeja bantu bavua ku bukokeshi buende bua kusombabu mu ditalala. Bimue bikondo kuvua “mvita ne ngumu ya mvita” anu mukavua Yezu mulaye. (Mat. 24:6) Tshiluilu tshia bena Lomo tshiakabutula Yelushalema mu 70 panyima pa Yezu, ne kuvua bimvundu ku mikalu ya ampire eu. Kadi, bidimu bitue ku 200 kumbukila mu matuku a Yezu, matunga avua pabuipi ne Mbuu wa Méditerranée avuaku mu ditalala. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Kakutu kuanji kuikala tshikondo tshia ditalala tshile nunku tshitu bantu ba bungi mu ditalala to, ne kabakakokesha kabidi bua kusombesha bantu ba bungi mu ditalala mushindu au to.”

8. Mmunyi muvua nsombelu wa ditalala muambuluishe bena Kristo ba kumpala?

8 Origène, mulongeshi wa malu a Nzambi wa mu bidimu bia 200 wakaleja lungenyi luende pakafundaye ne: “Bu koku kuikale makalenge a bungi, bivua mua kupangisha bua malongesha a Yezu kumuangalaka pa buloba bujima . . . bualu bavua mua kuikala benzeja bantu ba miaba yonso bua kubuelabu ku busalayi ne kuluangana bua kusungila ditunga diabu. . . . Nunku, mmunyi muvua dilongesha edi divua diakula bua ditalala ne divua dilomba bantu bua kubenga kudisombuela kudi baluishi babu mua kuya kumpala bu nsombelu wa pa buloba bujima kayi mushintuluke ne bu bantu kabayiku ne bulenga tshikondo tshivua Yezu mulue?” Bavua bakengeshe bamanyishi ba Bukalenge mu bukalenge bua Lomo, kadi bavua bena ditalala ne bimueneka ne: nsombelu wa ditalala uvuaku tshikondo atshi uvua mubambuluishe.​—Bala Lomo 12:18-21.

MUVUA DIENZA NGENDU BIPEPELE DIAMBULUISHE

9, 10. Bua tshinyi bivua bipepele bua bayidi kuenzabu ngendu mu ampire wa bena Lomo?

9 Njila ya mu Lomo yakambuluisha bena Kristo bikole. Bua kukuba ne kukokesha bimpe bena mu ditunga, Lomo uvua ne tshiluilu tshikole ne tshilongolola bimpe. Bua biluilu bia basalayi kuenza ngendu ne lukasa, bivua bikengela njila mimpe, ne bena Lomo bavua bapiluke mu dienza njila ya nunku. Ba-enjenyere ba mu Lomo bakenza njila bule bua kilometre 80 000 ivua ituangaja provense pabuipi ne yonso. Njila ivua ikosoluela mu mêtu, ipitshila mu bipela ne isambuluka mikuna.

10 Pa kumbusha njila, bena Lomo bavua kabidi benza ngendu pa mâyi kilometre 27 000. Mazuwa a bena Lomo avua endela mu njila ya pa mâyi 900 ivua ituangaja malobo nkama ne nkama. Nunku bena Kristo bavua mua kuenza ngendu mu Lomo mujima. Kuvua ntatu, kadi mupostolo Paulo ne bantu bakuabu bavua mua kuenza ngendu mu ampire mujima kabiyi bilomba kusumba mikanda ya luendu. Kakuvua bakontolodi ba mikanda ya luendu to. Bu muvua bantomboji batshina manyoka a mbulamatadi wa bena Lomo, mu njila muvuaku bukubi. Kuenza ngendu pa mâyi kuvua kabidi ne bukubi bualu biluilu bia bena Lomo bia pa mâyi bivua bilama njila ya pa mâyi bua benzavi. Nansha muvua mazuwa avua Paulo wenza nawu ngendu matshibukile pa mâyi misangu ya bungi ne muvuaku njiwu pa mbuu, Mifundu kayena ileja patoke ne: benzavi bavua babatatshisha mu luendu luabu to.​—2 Kol. 11:25, 26.

MUVUA MUAKULU MUAMBULUISHE

Kuenza mudimu ne kodekse kuvua kuambuluisha bua kupeta mvese bipepele (Tangila tshikoso tshia 12)

11. Bua tshinyi bayidi ba Yezu bavua benza mudimu ne muakulu wa tshiena Greke?

11 Tshiena Greke tshivua bantu ba bungi bakula anyi Koine uvua muambuluishe bua bena mu bisumbu bia bena Kristo kuikala bayukidilangana bimpe ne kuikala mu buobumue. Bantu ba bungi bavua bakula ne bumvua tshiena Greke bimpe bualu Alexandre Munene uvua mukuate matunga a bungi. Nunku, batendeledi ba Nzambi bavua mua kuyukila ne bantu ba mishindu yonso, ebi biakambuluisha bua lumu luimpe lutangalake. Kabidi, bena Yuda bavua mu Ejipitu bavua bakudimune Mifundu ya tshiena Ebelu mu tshiena Greke. Bantu bavua bibidilangane ne nkudimuinu wa Septante, ne bayidi ba Kristo ba kumpala bavua batela bipepele mêyi a mu nkudimuinu eu. Bena Kristo bakamona kabidi ne: bivua bimpe kufunda mikanda mu tshiena Greke. Muakulu eu uvua ne miaku ya bungi ivua yambuluisha bua kumvuija malu a Nzambi bimpe menemene.

12. a) Kodekse ntshinyi? Mmushindu kayi uvuaye muambuluishe kupita mivungu? b) Ndîba kayi divua bena Kristo batuadije kuenza mudimu bikole ne kodekse?

12 Mmunyi muvua bena Kristo mua kuenza mudimu ne Mifundu pavuabu bayisha? Mivungu ivua ne mudimu wa bungi bualu ivua ilomba bua kuyivunga ne kuyivungulula, ne pa tshibidilu ivua mifunde anu mu luseke lumue. Mukanda wa Matayi nkayawu uvua muwule mu muvungu mujima. Pashishe bakatuadija kuenza mudimu ne kodekse, mmumue ne: mushindu wa mikanda ya ntuadijilu. Kodekse uvua muenza ne mabeji masangisha kaba kamue. Mubadi uvua mua kubulula kodekse ne kupeta mvese bipepele. Nansha mutudi katuyi bamanye menemene dîba divua bena Kristo batuadije kuenza mudimu ne kodekse, mukanda kampanda udi wamba ne: “Bena Kristo bakenza mudimu bikole ne kodekse mu bidimu bia 100, nenku kodekse udi ne bua kuikala mupatuke kumpala kua tshidimu tshia 100.”

MUVUA MIKENJI YA BENA LOMO MIAMBULUISHE

13, 14. a) Mmunyi muvua Paulo muenze mudimu ne dikala diende muena Lomo? b) Mmunyi muvua mikenji ya bena Lomo miambuluishe bena Kristo?

13 Mikenji ya bena Lomo ivua ne bukole mu ampire mujima, ne bavua banemeka manême a bena Lomo. Misangu ya bungi Paulo wakakuata mudimu ne dikala diende muena Lomo. Pavuabu basua kumuela mfimbu mu Yelushalema, Paulo wakebeja mfumu kampanda wa basalayi ne: “Mbianyishibue bua nuenu kuela muntu udi muena Lomo mfimbu kabayi banji kumupisha anyi?” Kabivua bianyishibue to. Pavua Paulo muleje ne: uvua muena Lomo katshia ku tshilelelu, “bantu bavua ne bua kumukengesha bua kumutondesha malu ku bukole bakumbuka kudiye; kamanda ka basalayi wakumvua buôwa pakamanyaye ne: uvua muena Lomo ne uvua mumusuike ne shene.”​—Bien. 22:25-29.

14 Dikala dia Paulo muena Lomo ku diambuluisha dia mikenji ya bena Lomo divua ne buenzeji mu mushindu uvuabu bamuenzela malu mu Filipoyi. (Bien. 16:35-40) Mu Efeso, mufundi wa malu a mu tshimenga wakakula bua tshivua mikenji ya bena Lomo yamba bua dikosa bilumbu yeye mumane kutuyisha tshisumbu tshia bantu bena tshimvundu. (Bien. 19:35-41) Pavua Paulo mulombe bua bamulumbuluishe bilondeshile mikenji pavuaye mu Kaisaliya, biakamuambuluisha bua kubingisha ditabuja diende kumpala kua Kaisa. (Bien. 25:8-12) Nunku, mikenji ya bena Lomo yakambuluisha mu “diakuila dia lumu luimpe ne mu dilujadika kumpala kua bakokeshi.”​—Filip. 1:7.

MUVUA DIMUANGALAKA DIA BENA YUDA DIAMBULUISHE

15. Mmushindu kayi uvua bena Yuda batangalake mu bidimu lukama bia kumpala?

15 Mu mushindu kampanda, bena Kristo bavua mua kuikala bamone ne: mudimu wabu wa diyisha uvua mupepele bualu bena Yuda bavua bamuangalake mu ampire mujima wa Lomo. Bidimu nkama ya bungi kumpala, bena Ashû ne pashishe bena Babilona bakakuata bena Yuda, kuyabu nabu mu bupika. Ku ntuadijilu kua bidimu bia 400 kumpala kua Yezu, bena Yuda bakavua bamuangalake mu provense 127 ya mu ampire wa bena Pelasa. (Ese. 9:30) Pavua Yezu pa buloba, kuvua bena Yuda bavua basombele mu Ejipitu ne mu matunga makuabu a mu Afrike wa ku Nord, ne mu Grèce, mu Asie ne mu Mezopotamiya. Bavua batshinka ne: mu bantu 60 000 000 ba mu ampire wa Lomo, muntu 1 pa bantu 14 uvua muena Yuda. Miaba yonso ivua bena Yuda baya, bavua baya ne ntendelelu wabu.​—Mat. 23:15.

16, 17. a) Mmu mishindu kayi muvua dimuangalaka dia bena Yuda diambuluishe bantu ba bungi bavua kabayi bena Yuda? b) Mmalu kayi avua bena Yuda benza avua bayidi ba Yezu bidikije?

16 Bu muvua bena Yuda bamuangalake bikole, bantu ba bungi bavua kabayi bena Yuda bakibidilangana ne Mifundu ya tshiena Ebelu. Bakamanya ne: kudi anu Nzambi umuepele mulelela, ne kabidi ne: bantu badi bamuenzela mudimu badi batumikila mikenji ya bikadilu bimpe idi mitumbuke. Kabidi, Mifundu ya tshiena Ebelu ivua ne milayi ya bungi ivua itangila Masiya. (Luka 24:44) Bena Yuda ne bena Kristo bakumvua ne: Mifundu ya tshiena Ebelu ivua Dîyi dia Nzambi difundisha ku nyuma divua diambuluishe Paulo bua kupetangana ne bantu bavua banange buakane. Nunku, Paulo uvua ne tshibidilu tshia kubuela mu nsunagoga wa bena Yuda ne kubelesha meji pa Mifundu.​—Bala Bienzedi 17:1, 2.

17 Bena Yuda bakajadika mushindu kampanda wa kutendelela. Pa tshibidilu bavua badisangisha mu nsunagoga peshi pambelu miaba ya kuenzela bisangilu. Bavua bimba misambu, basambila ne bakonkonona Mifundu. Bena Kristo ba lelu batu pabu benza nunku mu bisumbu.

BIENZEKE KU DIAMBULUISHA DIA YEHOWA

18, 19. a) Nsombelu uvuaku mu bidimu lukama bia kumpala uvua muambuluishe ku tshinyi? b) Malu atudi bakonkonone mmakuambuluishe bua kumona Yehowa mushindu kayi?

18 Bidi bimueneka ne: imue nsombelu ya pa buayi ivua miambuluishe bua kuyisha lumu luimpe bipepele. Pax Romana, dienza ngendu bipepele, muakulu uvua bantu ba bungi bakula, mikenji ya bena Lomo ne dimuangalaka dia bena Yuda bivua biambuluishe bayidi ba Yezu bua kutungunuka ne kuenza mudimu wa diyisha uvua Nzambi mubapeshe.

19 Bidimu 400 kumpala, Platon, muena nkindi muena Greke wakafunda mu mukanda kampanda ne: “Bivua mua kuikala bikole bua kumanya muntu anyi tatu udi mufuke diulu ne buloba bietu ebi, ne nansha bu tuetu bamumanye, bivua mua kuikala bikole bua kuambila bantu bonso bualu buende.” Kadi Yezu uvua muambe ne: “Malu adi bantu kabayi mua kuenza, Nzambi udi uenza.” (Luka 18:27) Mufuki wa diulu ne buloba mmusue bua bantu bamupete ne bamumanye. Kusakidila apu, Yezu wakambila bayidi bende ne: “Nuvuije bantu ba mu bisamba bionso bayidi.” (Mat. 28:19) Tudi mua kukumbaja mudimu eu bimpe ne diambuluisha dia Yehowa. Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshituleje mushindu udi mudimu eu wenzeka matuku etu aa.