Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Kuloñeshela Nyunza Kulonda Yiluki ‘Ntañishilu yaYehova’

Kuloñeshela Nyunza Kulonda Yiluki ‘Ntañishilu yaYehova’

‘Mwanta waboma . . . hakwitiya nahayami dehi kuleja kwaYehova.’—YIL. 13:12.

1-3. Kukalanyi kwamwenuwu atumbanji twaYesu hakushimwina nsañu yayiwahi “nikwakumina maseki”?

 YESU KRISTU wayinkeli atumbanji twindi mudimu weneni. Wayilejeli nindi: “Yenu mwakelishi atumbanji munyuza yejima.” Chakazatawu iwu mudimu, mukuhita kwampinji ‘iyi nsañu yaWanta yayiwahi [akayishimwañena] mwahita matuña ejima mwashakamawu antu, kulonda yakayilili nyunza yejima wunsahu.’—Mat. 24:14; 28:19.

2 Atumbanji amukeñeli Yesu ninsañu yayiwahi. Hela chochu, atela ajinokeli chateleleluwu kuzata iwu mudimu. Muloña adiña antesha chikupu. Yesu ashimwineñawu nawu hiMwana kaNzambi adiña amujaha dehi. Atumbanji twindi niwena ayimweneña neyi “hiyantu akadi kwiluka nyikanda, hela kwiñila mumashikola amaana.” (Yil. 4:13) Ilaña ateleli kushimwina iyi nsañu yabulili kuditeja natushidikilu twawaYudeya twatañishileñawu akulumpi ayipompelu yakutwamba hadi yaaka yayivulu. Atumbanji hiyayilemesheleña mumukala wawuku. Kwesekeja nampuhu yadiña muMukala wawaRoma, aIsarela hiyadiña ashikilamuku.

3 Chakadi nikujina, Yesu wayisoñamishili atumbanji twindi nindi akayihela nakuyikabisha nawa amakwawu hakachi kawu akayijaha. (Luka 21:16, 17) Ateleleli kuumika nekakeja dawanfukeji jawu, atuprofwetu akutwamba nikuluwa chikwavulileña. (Mat. 24:10-12) Hela chakwila antu etejeleña iyi nsañu, hanu dinu adikutwesha kushimwina ñahi kwejima “nikwakumina maseki”? (Yil. 1:8) Yuma yejimiyi yayileñeleli kwaakama.

4. Indi atumbanji amuyaaka nkulakaji yakusambila atwesheli ñahi kuzata mudimu wakushimwina?

4 Hela chakwila adiña nakukala kwamboka-mboka, atumbanji atwalekeluhu kushimwina nsañu yayiwahi bayi neyi muYerusalema nimuSamariya hohuku, ilaña nikwakumina maseki. Hela chakwila atumbanji amweni kukala kwakuvulu, ilaña chimwahitili yaaka 30 nsañu yayiwahi adiña “nakuyishimwina mwahita kuleña kwejima kwekala mwishina dewulu” nawa ‘yinashiki mumpata yamunu mwishina mwejima, hiyikusoña nyikabu, yidi nakutwalekahu nakuvula.’ (Kol. 1:6, 23) Chakutalilahu: Hamuloña wayuma yahosheliyi kapostolu Pawulu niyuma yikwawu yeliliyi kuchitutu chaKipirosi, mwanta waboma Seriji Pawulu “hakwitiya nahayami dehi kuleja kwaYehova.”—Tañenu Yililu 13:6-12.

5. (a) Indi Yesu wayikanini nindidi atumbanji twindi? (b)Indi amakwawu ahosheluhu nawudi, chiyashinshikiluwu hayuma yamwekeni muyaaka nkulakaji yakusambila?

5 Atumbanji twaYesu elukili nawu hiyakutwesha kuzata iwu mudimu wakushimwina nañovu jawuku. Yesu wahosheli nindi wakekala nawu nawa spiritu yajila yikayikwasha. (Mat. 28:20) Munjila jikwawu, yuma yamwekeneña munana mafuku yayileñeleli kushimwina chiwahi nsañu yaWanta. Mukanda wumu wahosha nawu: “Yaaka nkulakaji yakusambila yadiña mpinji yayiwahi nankashi kudi akwaKristu atachikili kushimwina nawa chimwahitili mpinji elukili nawu Nzambi diyi wayikwashileña.” (Evangelism in the Early Church)

6. Yumanyi yitukushinshikahu (a) muchinu chibaaba? (b) nimuchibaaba chikwawu chinalondeluhu?

6 Bayibolu hiyashimuna jiikaku chakwashiliyi Nzambi mudimu wakushimwina muyaaka nkulakaji yakusambila kulonda wuyiliku hambidi. Hela chochu, tweluka netu: Yehova wakeñeleña nsañu yayiwahi ayishimwini, ilaña Satana hakeñeleñaku. Muchinu chibaaba, tukushinshika hayuma yaleñeleli mudimu wakushimwina wupeli kuwuzata muyaaka nkulakaji yakusambila kubadika mumpinji yikwawu yakunyima. Muchibaaba chinalondeluhu, tukushinshika hayuma yinakumwekana makonu yinakutukwasha kushimwina nsañu yayiwahi nikwakumina maseki.

KUWUNDA KWAMUROMA CHIKWAYIKWASHILI

7. Kuwundanyi kwadiñaku muRoma, nawa muloñadi iku kuwunda chikwambukiluku nampinji jikwawu?

7 Munjila jikwawu, akwaKristu ashakamineña mumatuña ayuulileña aRoma muyaaka nkulakaji yakusambila ahetelelumu chikupu. Chakutalilahu, kwadiña Kuwunda muRoma. Hayina mpinji Nfulumendi yawaRoma yakañesheleña antu ejima azuñileña njita. Hampinji yikwawu kwadiña “nsañu jamajita, nimbonji jamajita,” neyi chochashimwiniyi Yesu. (Mat. 24:6) Amashidika awaRoma ajilumwini Yerusalema mu 70 C.E., nawa adiña nakuzuña kufwila jiñinza jawanta. Hela chochu, kwakwihi nayaaka 200 kufuma hampinji yadiñaku Yesu, ituña daMediterranean dadiña nakuwunda. Mukanda wumu wansañu washimwini nawu: “Hikwadiñahu dehi kuwunda hadi yaaka yayivulu kwakwashili antu amavulu neyi chikwadiña hayina mpinjuku.”

8. Indi kuwunda kwadiñaku kwayikwashili ñahi akwaKristu akusambila?

8 Kwakwihi nayaaka 300 kufuma hampinji yadiñaku Yesu, muntu wejina daOrigen weluka nsañu yamuBayibolu wahosheli nindi: “Chadi kuyikalila kutandisha ntañishilu yaYesu mukaayi kejima neyi chakwila kwadiña mawanta amavulu, muloña amayala ejima adi kuyikanjikija kwiñila muwushidika hakwila akiñi mpata yawu. . . . Hanu dinu iyi ntañishilu yatañishileña kuwunda nikubula kwiteja amayala kufuntisha katama nakatama kudi ayilumbu jawu, yadi kuyilaku ñahi hambidi chakadi kuwunda mukaayi kejima hampinji yenjiliyi Yesu?” Hela chakwila akwakushimwina nsañu yaWanta ayikabishili kudi nfulumendi yawaRoma, ilaña azatishili iyi mpinji yakuwunda kulonda ashimwini nsañu yayiwahi kwejima.—Tañenu Aroma 12:18-21.

CHADIÑA CHASWAYI KUSHIMWINA MULOÑA ÑENDELU YADIÑA YAPELA

9, 10. Muloñadi chichayipeleleli atumbanji kwenda mumpata yaRoma yejima?

9 Nyikwakwa yatuñiluwu aRoma, yayikwashili akwaKristu kushimwina. Chumichi chayipeleleli amashidika awaRoma kwenda swayi-swayi kudi kwejima kuzatisha iyi nyikwakwa nakukiña iluña dawu. Hakwila endi swayi-swayi, nyikwakwa yayiwahi yakeñekeleña nawa aRoma elukili chikupu kutuña nyikwakwa. Iyi nyikwakwa yatuñiluwu yabadikili hamakilomita 80,000 nawa yashikili munyisumba yayivulu. Nyikwakwa yeniyi yahitili mumasaña, muyinkalampata nimujimpidi.

10 Kubombela hakutuña nyikwakwa, nfulumendi yawaRoma yaloñesheli cheñi ñendelu yidi neyi matu endeleña mutuloña twadiña najikilomita 27,000. Matu awaRoma ayileña kumaluña akushika ku 900 ayili kuyikumu yashiyashana kwemeneneña matu. Chumichi chayikwashili akwaKristu kwenda mwahita Roma yejima. Hela chakwila kwadiña kukala, ilaña kapostolu Pawulu niakwawu endeleña mumaluña amavulu chakubula ninyikanda yakwendela. Kwadiña wanyi jimigilesheni nijikasitomu. Mwadiña wanyi amakombi munyikwakwa muloña elukili nawu akuyibabesha kudi nfulumendi yaRoma. Antu endeleleña hamenji niwena hiyatiyileña woma wawamakombuku muloña amashidika awaRoma dikwadiñawu. Hela chikwila Pawulu mpinji yikwawu wawanikileña muwumbanji wahamenji, ilaña Nyikanda Yajila hiyashimunahu nawu Pawulu amukabishileña kudi amakombuku.—2 Kor. 11:25, 26.

IDIMI DACHIGRIKI DAYIKWASHILI

Chadiña chaswayi kuwana nsona kuzatisha codex (Talenu paragilafu 12)

11. Muloñadi atumbanji chakeñeleluwu kuzatisha idimi dachiGriki?

11 Antu amavulu chelukiluwu kuhosha idimi daKoine Griki, chayikwashiluku kutiyañana nawa chipompelu chawakwaKristu chanuñañeni. Hamuloña wakushinda kwaAlesanderi Muneni, idimi daGriki datandili chikupu nawa adihosheleña kudi antu amavulu. Dichi, ambuña Nzambi atwesheli kutiyañana nawantu ashiyashana nawa chumichi chaleñeleli nsañu yayiwahi kutanda. Ilaña, aYudeya ashakamineña muEjipitu adiña abalumuna dehi Nyikanda Yajila kufumisha mwidimi dachiHeberu nakutwala mwidimi dachiGriki. Antu elukili chikupu iyi nsonekelu yaSeptuagint, nawa atumbanji twaYesu akusambila adiña nakutena nsañu yamuniwu mukanda. Chayipeleleli akwaKristu kusoneka iyi nsañu muchiGriki. Chelili idimi dachiGriki dadiña namazu amavulu, chumichi chayikwashili kulumbulula nsañu yamuBayibolu.

12. (a) Indi codex hichumanyi, nawa wawahililidi kubadika muvuñilu? (b) Mpinjinyi yatachikiluwu akwaKristu kuzatisha iwu mukanda wakusoneka kumakasa?

12 Indi akwaKristu azatishileña ñahi Nyikanda Yajila mumudimu wawu wakushimwina? Nyivuñilu yadiña yakala kusenda muloña adiña nakuyivuña nikuyivuñulula nawa jinsona jadiña hohu mbadi yimu yamuvuñilu. Nsañu Yayiwahi yasonekeliyi Matewu yeñilileña hamuvuñilu wumu. Dichi antu atachikili kuzatisha mukanda wasonekeluwu kumakasa wateneneñawu nawu codex, diwadiña muchidi wamukanda watachi. Yipapilu ayichimini hamu. Chayipeleleli atañi kubakula yipapilu muniwu mukanda nakuwana nsona yinakukeñawu. Hela chakwila kwosi muntu weluka mpinji yayeni yatachikiluwu akwaKristu kuzatisha iwu mukanda, mukanda wumu wahosha nawu: “AkwaKristu atachikili kuzatisha mukanda weniwu nawa chimwahitili yaaka 100 antu amavulu azatishileña iwu mukanda.”

NSHIMBI YAWAROMA YAYIKWASHILI

13, 14. (a) Indi Pawulu wazatishili ñahi kukooleka kwindi kwakwikala mwinimbu wamuRoma? (b) Indi nshimbi yawaRoma yayikwashili ñahi akwaKristu?

13 Nshimbi yawaRoma yazatikileña mumatuña ejima ayuulileñawu aRoma, dichi enimbu amuRoma adiñi akiñewa. Kakavulu Pawulu wazatishileña iku kukooleka kwakwikala mwinimbu wamuRoma. Hampinji yamukasiluwu muYerusalema, kapostolu wamulejeli kalamba wawaRoma nindi: “Kweta kaRoma chakadi kumuhisha, hichinjilaku?” Chinjila. Chelili Pawulu yayileji nindi wadiñi mwinimbu wasemukila muRoma, ‘akeñeli kumuvupula amufuma nikumufuma. Mukulumpi muneni niyena, chanelukiyi nindi [Pawulu] hikaRoma hakutiya woma, nanochu chanamukasiyi.’—Yil. 22:25-29.

14 Kukooleka kwaPawulu kwakwikala mwinimbu wamuRoma kwamukwashili hampinji yamukabishileñawu muFwilipi. (Yil. 16:35-40) Kalala kañanda wateneni nshimbi yawaRoma hanyima yakumwenesha izaza dahilili muEfwesesa. (Yil. 19:35-41) Chimwahitili mpinji, henohu Pawulu wudi muKesareya walombeli nindi yadimoni naKesari kulonda akamusompeshi. (Yil. 25:8-12) Dichi, nshimbi yawaRoma yayikwashili ‘kuhakwila nikukolesha nsañu yayiwahi.’—Fwi. 1:7.

AYUDEYA ASHAKAMINEÑA MUMATUÑA AMAVULU

15. Indi aYudeya amavulu ashakamineña kudihi muyaaka nkulakaji yakusambila?

15 Munjila yikwawu, akwaKristu chayipeleleli kuzata mudimu wawu wakushimwina muloña aYudeya amavulu ashakamineña mumatuña amavulu ayuulileñawu kudi aRoma. Ashuri nawaBabiloni ayisendeli aYudeya muwuduñu muyaaka yakunyima. Muyaaka yamuma 400 B.C.E., aYudeya ashakamineña mutubeta 127 twaWanta wawaPeresi. (Esita 9:30) Hampinji yadiñayi Yesu hamaseki, aYudeya ashakamineña muEjipitu nikumaluña amakwawu akukabeta kaChimunswa kaAfrica, kushilahu niGreece, Asia Minor niMesopotamiya. Esekeja nawu hadi antu 60,000,000 adiñi muRoma, wumu hakachi kawantu 14 wadiñi kaYudeya. A Yudeya adiña nakupompa muyipompelu yawu kwejima kwayileñawu.—Mat. 23:15.

16, 17. (a) Indi aYudeya ashakamineña mumatuña amavulu akwashili ñahi antu abulili kwikala aYudeya? (b) Yumanyi yelileñawu aYudeya yatachikili kulondelawu atumbanji?

16 Antu amavulu abulili kwikala aYudeya elukili Nyikanda Yajila yachiHeberu muloña aYudeya ashakamineña mumatuña amavulu. Adizili nawu kwekala Nzambi walala wumu hohu nawa antu amukalakelaña atela kwovwahila nshimbi jindi jajiwahi. Cheñi nawa, muNyikanda Yajila yachiHeberu mwadiña nsañu yayivulu yawuprofwetu yahosheleña hadi Mesiya. (Luka 24:44) A Yudeya niakwaKristu elukili nawu Nyikanda Yajila yachiHeberu yadiña Izu daNzambi donenawu, nawa chumichi chamukwashili Pawulu kuhanjeka nawantu akeñeleña kwila yuma yaloña. Dichi kapostolu wadiña nakwiñila mumasinagogi awaYudeya nakuhanjeka nawu muNyikanda Yajila.—Tañenu Yililu 17:1, 2.

17 A Yudeya adiña nanjila yalondeleleñawu hakudifukula. Apompeleña hamu mpinji yejima mumasinagogi hela hanzi. Embileña tumina, kulomba nikuhanjeka nsañu yamuNyikanda Yajila. Makonu yipompelu yawakwaKristu yalondelaña njila yoyimu.

YEHOVA WAYIKWASHILI KUSHIMWINA

18, 19. (a) Indi yuma yadiñaku yaaka nkulakaji yakusambila yayikwashili ñahi ? (b) Indi iyi nsañu yitunahanjekuhu yinayitiyishi ñahi kutalisha hadi Yehova?

18 Yuma yejimiyi diyi yaletesheli ashimwineña chiwahi nsañu yayiwahi. Kuwunda kwamuRoma, ñendelu yapela, idimi dachiGriki, nshimbi yawaRoma, nawa chineli aYudeya ashakamineña mumatuña amavulu, chumichi chayikwashili atumbanji twaYesu kutwalekahu kuzata mudimu wakushimwina wayinkeluwu kudi Nzambi.

19 Henohu kuchidi yaaka 400 hakwila Yesu yenzi hamaseki, mukwamaana awaGriki Plato wasonekeli mumukanda windi wumu nindi: “Kukeñakeña nleñi nawa tata wakuleña kwejima hichuma chinateli kutukalila hama, nawa neyi tumuwana hitukutwesha kuleja antu ejima hadi yenaku.” Ilaña Yesu wahosheli nindi: “Yuma yikukañanya antu, Nzambi wukuyitwesha.” (Luka 18:27) Nleñi yamawulu nimaseki wakeñaña nindi antu amuwani nawa amwiluki. Yesu wayilejeli cheñi atumbanji twindi nindi: ‘Ilishenu atumbanji munyunza yejima.’ (Mat. 28:19) Tunateli kuzata iwu mudimu nawukwashu waYehova Nzambi. Chibaaba chinalondeluhu chikamwekesha chinakuzatawu iwu mudimu makonu.