1-3. Jakie przeszkody w głoszeniu dobrej nowiny „wszystkim narodom” napotykali uczniowie Jezusa?

JEZUS CHRYSTUS zlecił swym naśladowcom niemałe zadanie. Powiedział im: „Idźcie więc i czyńcie uczniów z ludzi ze wszystkich narodów”. Dzięki tej działalności ‛dobra nowina o królestwie miała być głoszona po całej zamieszkanej ziemi na świadectwo wszystkim narodom’ (Mat. 24:14; 28:19).

² Uczniowie miłowali zarówno Jezusa, jak i dobrą nowinę. Mogli się jednak zastanawiać, jak zdołają wywiązać się z powierzonego im zadania. Przecież była ich garstka. Jezus, o którym głosili, że jest Synem Bożym, poniósł śmierć. Oni sami w oczach innych uchodzili za „niewykształconych i prostych” (Dzieje 4:13). W dodatku orędzie, które mieli rozgłaszać, kłóciło się z naukami znamienitych przywódców religijnych, będących znawcami odwiecznych tradycji. W swoim kraju uczniowie ci nie cieszyli się poważaniem. A naród izraelski w porównaniu z imponującym imperium rzymskim znaczył niewiele.

 ³ Ponadto Jezus ostrzegł swych naśladowców, że będą nienawidzeni i prześladowani oraz że niektórzy z nich zostaną zabici (Łuk. 21:16, 17). Mieli oni doświadczyć zdrady oraz zmagać się z fałszywymi prorokami i wzrostem bezprawia (Mat. 24:10-12). Ale nawet jeśli głoszone przez nich orędzie spotkałoby się wszędzie z pozytywnym przyjęciem, to jak mieli je zanieść „do najodleglejszego miejsca na ziemi”? (Dzieje 1:8). Takie przeszkody mogły działać zniechęcająco.

4. Jakie rezultaty przyniosło dzieło głoszenia w I wieku n.e.?

⁴ Pomimo przeżywanych rozterek i trudności uczniowie ci pilnie oznajmiali dobrą nowinę nie tylko w Jerozolimie i Samarii, ale też po całym znanym wtedy świecie. W ciągu 30 lat była ona ‛głoszona wszelkiemu stworzeniu pod niebem’ i ‛wydawała owoc oraz wzrastała na całym świecie’ (Kol. 1:6, 23). Oto przykład. Dzięki temu, co apostoł Paweł powiedział i zrobił na Cyprze, rzymski prokonsul Sergiusz Paweł „uwierzył, niezmiernie zdumiony nauką Jehowy” (odczytaj Dzieje 13:6-12).

5. (a) O czym Jezus zapewnił swych uczniów? (b) Jaki wniosek wyciągnęli niektórzy, analizując sytuację panującą w I wieku n.e.?

⁵ Uczniowie Jezusa wiedzieli, iż zadaniu głoszenia nie podołają o własnych siłach. Jezus obiecał, że on sam będzie z nimi i że ich wesprze duch święty (Mat. 28:20). Poniekąd mogły im także pomóc sprzyjające okoliczności, które wówczas panowały. W pewnej książce napisano: „Prawdopodobnie żaden okres w dziejach ludzkości nie nadawał się lepiej na przyjęcie wczesnego Kościoła niż I wiek n.e. (...) Przed upływem drugiego stulecia chrześcijanie (...) zaczęli twierdzić, że to Boża opatrzność przygotowała świat na pojawienie się chrystianizmu” (Evangelism in the Early Church).

6. Co rozważymy w tym i następnym artykule?

⁶ Biblia nie mówi, w jakim stopniu Bóg kierował biegiem wypadków w I wieku n.e., by umożliwić nadanie rozmachu działalności ewangelizacyjnej. Ale jedno jest pewne: Jehowa w przeciwieństwie do Szatana chciał, żeby dobra nowina była rozgłaszana. W tym artykule omówimy kilka czynników, za sprawą których prowadzenie tego dzieła w I stuleciu mogło być łatwiejsze niż w innych okresach historii. W następnym artykule przeanalizujemy, jak nowożytne udogodnienia pomagają nam głosić dobrą nowinę po krańce ziemi.

7. Czym był pax Romana i co go wyróżniało?

⁷ W I wieku chrześcijanie odnosili pożytek z niektórych osiągnięć świata rzymskiego. Zaliczał się do nich pax Romana, czyli pokój rzymski. Zapewniał on mieszkańcom tego ogromnego imperium poczucie stabilizacji. Czasami, jak to zapowiedział Jezus, dało się słyszeć „o wojnach, a także wieści wojenne” (Mat. 24:6). W roku 70 n.e. wojska rzymskie zburzyły Jerozolimę, a na terenach przygranicznych imperium dochodziło niekiedy do potyczek. Jednak przez jakieś 200 lat od czasów Jezusa kraje basenu Morza Śródziemnego były względnie wolne od konfliktów. W pewnym opracowaniu napisano: „Nigdy w dziejach nie było tak długiego okresu ogólnego spokoju i już  nigdy potem pokój nie utrzymywał się tak nieprzerwanie wśród tylu ludzi” (The Horizon Book of Ancient Rome).

8. Jaki pożytek z pokojowego klimatu odnosili pierwsi chrześcijanie?

⁸ Orygenes, teolog żyjący w III wieku n.e., tak wyraził swój pogląd: „Istnienie wielu królestw stanowiłoby przeszkodę w rozszerzaniu się nauki Jezusa na całą ziemię (...) z powodu konieczności prowadzenia wojen i toczenia walki dla obrony ojczyzny (...). Jakże więc mogłaby zatryumfować taka pokojowa nauka, która nie pozwala nawet mścić się na wrogach, gdyby w czasie wcielenia Jezusa nie zapanował na świecie pokój?” (Przeciw Celsusowi, tłum. S. Kalinkowski). W imperium rzymskim głosiciele Królestwa znosili prześladowania, ale byli pokojowo usposobieni i najwyraźniej dobrze wykorzystywali w miarę spokojny klimat tamtych czasów (odczytaj Rzymian 12:18-21).

9, 10. Dlaczego chrześcijanom było stosunkowo łatwo podróżować po imperium rzymskim?

⁹ Chrześcijanie odnosili również korzyść z istnienia rzymskich dróg. Dla zapewnienia bezpieczeństwa swym poddanym i zachowania nad nimi kontroli cesarstwo rzymskie utrzymywało silną i skuteczną armię. Aby mogła się ona szybko przemieszczać, potrzebne były dobre trakty, a Rzymianie posiedli umiejętność ich budowania. Rzymscy inżynierowie wybudowali ponad 80 000 kilometrów dróg, które dochodziły niemal do każdej prowincji. Przecinały one lasy, pustynie i góry.

¹⁰ Oprócz systemu dróg Rzymianie mieli także do dyspozycji 27 000 kilometrów żeglownych rzek i kanałów. Ich statki kursowały po około 900 szlakach morskich, łączących setki portów. Chrześcijanie mogli zatem podróżować po całym świecie rzymskim. Wprawdzie wiązało się to z pewnymi niedogodnościami, ale apostoł Paweł oraz inni ludzie mogli przemieszczać się po terenie cesarstwa bez paszportów i wiz. Nie istniała kontrola imigracyjna ani celna. Wyjęci spod prawa bali się surowych kar wymierzanych przez Rzymian, więc drogi były względnie bezpieczne. To samo można było powiedzieć o podróżach morskich, ponieważ flota rzymska chroniła szlaki przed piractwem. Chociaż Paweł kilkakrotnie przeżył rozbicie statku i na morzu zetknął się z innymi zagrożeniami, to jednak Biblia nie wspomina, żeby podczas swoich podróży został zaatakowany przez piratów (2 Kor. 11:25, 26).

11. Dlaczego chrześcijanie posługiwali się językiem greckim?

¹¹ Przepływowi informacji między chrześcijańskimi zborami oraz zachowywaniu przez nich jedności sprzyjała potoczna odmiana greki, zwana koine. Język ten upowszechnił się dzięki podbojom Aleksandra Wielkiego. Słudzy Boży mogli się więc porozumiewać z najrozmaitszymi ludźmi, co przyczyniło się do rozkrzewienia dobrej nowiny. Ponadto Żydzi mieszkający w Egipcie przełożyli Pisma Hebrajskie na język grecki. Przekład ten, nazwany Septuagintą, był znany wielu ludziom, a pierwsi naśladowcy Chrystusa często z niego cytowali. Chrześcijanie  zauważyli też, że greka znakomicie się nadawała do spisania w niej reszty Pism. Miała bogate słownictwo, przydatne w objaśnianiu głębokich spraw duchowych.

12. (a) Czym był kodeks i jaką przewagę miał nad zwojem? (b) Kiedy chrześcijanie zaczęli powszechnie używać kodeksu?

¹² Jak chrześcijanie posługiwali się świętymi Pismami w służbie? Zwoje były nieporęczne, ponieważ wymagały rozwijania i zwijania oraz zazwyczaj zawierały tekst tylko po jednej stronie. Sama Ewangelia według Mateusza mieściła się na jednym zwoju. Ale potem pojawił się kodeks — pierwowzór książki. Składał się z arkuszy połączonych ze sobą wzdłuż grzbietu. Czytelnik z łatwością mógł otworzyć kodeks na dowolnym fragmencie tekstu. Nie wiadomo, kiedy dokładnie chrześcijanie zaczęli go używać, ale w pewnym dziele napisano: „W II stuleciu chrześcijanie tak powszechnie posługiwali się kodeksem, że musiał się on pojawić na długo przed 100 rokiem n.e.” (The Birth of the Codex).

13, 14. (a) Jak Paweł wykorzystał swoje rzymskie obywatelstwo? (b) Jaki pożytek z prawa rzymskiego odnosili chrześcijanie?

¹³ Prawo rzymskie obowiązywało na terenie całego imperium, a obywatelstwo rzymskie zapewniało cenne prawa i przywileje. Paweł skorzystał z niego przy kilku okazjach. Kiedy w Jerozolimie miał być wychłostany, zapytał rzymskiego setnika: „Czy wolno wam biczować człowieka, który jest Rzymianinem, a nie został skazany?”. Oczywiście nie wolno było tego robić. Gdy Paweł wspomniał, że jest obywatelem rzymskim od urodzenia, „odstąpili od niego ci, którzy mieli go przesłuchać z zastosowaniem tortur; a dowódca wojskowy zląkł się, gdy się dowiedział, że to Rzymianin, on zaś kazał go związać” (Dzieje 22:25-29).

¹⁴ Rzymskie obywatelstwo Pawła wpłynęło na to, jak został potraktowany w Filippi (Dzieje 16:35-40). W Efezie pisarz miejski po uciszeniu tłumu powołał się na rzymskie ustawodawstwo, żeby skłonić ludzi do rozejścia się (Dzieje 19:35-41). A gdy w Cezarei Paweł wniósł apelację, otworzyło mu to  drogę do obrony wiary przed Cezarem (Dzieje 25:8-12). Tak więc prawo rzymskie umożliwiało „obronę oraz prawne ugruntowywanie dobrej nowiny” (Filip. 1:7).

15. Gdzie w I wieku istniały społeczności żydowskie?

¹⁵ Działalność ewangelizacyjną chrześcijan ułatwiało również to, że po całym świecie rzymskim rozproszone były gminy żydowskie. Setki lat wcześniej najpierw Asyryjczycy, a potem Babilończycy uprowadzili Żydów do niewoli. Na początku V wieku p.n.e. społeczności żydowskie istniały w 127 prowincjach imperium perskiego (Est. 9:30). Kiedy na ziemi przebywał Jezus, Żydów można było spotkać w Egipcie i innych częściach Afryki Północnej oraz w Grecji, Azji Mniejszej i Mezopotamii. Ocenia się, że co 14 mieszkaniec 60-milionowego imperium rzymskiego był narodowości żydowskiej. Tam, dokąd Żydzi się udawali, zabierali ze sobą swoją religię (Mat. 23:15).

16, 17. (a) Jaki pożytek z istnienia diaspory żydowskiej odniosło wielu nie-Żydów? (b) Jakie zwyczaje przejęli od Żydów chrześcijanie?

¹⁶ Dzięki takiemu rozproszeniu ludności żydowskiej wielu nie-Żydów mogło się zaznajomić z Pismami Hebrajskimi. Dowiedzieli się oni, że istnieje tylko jeden prawdziwy Bóg i że ci, którzy Mu służą, muszą się trzymać wysokich norm moralnych. Poznali też wiele zawartych w owych Pismach proroctw dotyczących Mesjasza (Łuk. 24:44). Zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie rozumieli, że Pisma Hebrajskie stanowiły natchnione Słowo Boże. Pozwalały one Pawłowi znaleźć wspólną płaszczyznę z tymi, których serca skłaniały się ku prawości. Dlatego apostoł miał zwyczaj zachodzić do synagog i prowadzić z Żydami rozważania na podstawie Pism (odczytaj Dzieje 17:1, 2).

¹⁷ Żydzi wielbili Boga, regularnie spotykając się w synagogach lub w wyznaczonych miejscach na świeżym powietrzu. Śpiewali wtedy pieśni, modlili się i omawiali Pisma. Podobnych zwyczajów trzymamy się w naszych zborach.

18, 19. (a) Do czego się przyczyniły okoliczności w I wieku? (b) Jakie uczucia wobec Jehowy wzbudza w tobie ten artykuł?

¹⁸ Chrześcijanie mogli skutecznie wywiązać się ze zleconego im przez Boga zadania dzięki kilku sprzyjającym okolicznościom. Można do nich zaliczyć: pax Romana, stosunkowo łatwe podróżowanie, wspólny język, rzymskie prawo oraz rozproszenie Żydów.

¹⁹ Cztery wieki wcześniej grecki filozof Platon powiedział ustami jednej ze swych postaci literackich: „Znaleźć Twórcę i Ojca tego całego Wszechświata jest wielkim przedsięwzięciem. Lecz gdy się Go odkryło, jest niemożliwe objawić Go wszystkim” (Timajos, Kritias albo Atlantyk, tłum. P. Siwek). Tymczasem Jezus oświadczył: „To, co niemożliwe u ludzi, jest możliwe u Boga” (Łuk. 18:27). Stwórca wszechświata chce, żeby ludzie Go znaleźli i poznali. Poza tym Jezus polecił swym naśladowcom czynić uczniów z ludzi ze wszystkich narodów (Mat. 28:19). Mogą się oni z tego wywiązać dzięki pomocy Jehowy Boga. W następnym artykule omówimy, jak to dzieło jest wykonywane w naszych czasach.