1-3. ¿Imaraykun Jesuspa qatikuqninkunapaq mana facilchu karqan pachantinpi predicananku?

JESUSMI qatikuqninkunata kamachirqan “llapa suyu runakunata” yachachimunankupaq. Chaypaqmi ichaqa pachantinta predicananku karqan (Mat. 24:14; 28:19). Chayqa hatun llank’aymi karqan.

² Cristianokunaqa anchatan Jesusta munakurqanku, runakunaman predicaytapas anchatan munarqanku. Chaywanpas pachantinpi predicaytaqa sasapaqchá qhawarirqanku. ¿Imarayku? Imaymana sasachakuykuna kasqanrayku. Paykunaqa pisillan karqanku, Diospa churin Jesusmantan yachachinanku karqan, lliwmi ichaqa yacharqan Jesustaqa judiokuna wañuchipusqankuta. Hinaspapas yachachisqankuqa judío umallikunaq yachachisqanku contran karqan, chay umallikunaqa hatun escuelakunapin estudiarqanku Jesuspa qatikuqninkunataq mana. Chaymi mana educacionniyoq comun runakuna hina qhawarisqa karqanku (Hech. 4:13). Chaykunaraykun Jesuspa qatikuqninkunaqa ninkuman karqan: “¿Imaynapin runakuna  uyariwasun mana respetawashaspanchis?”, nispa.

³ Chaymantapas Jesusqa willarqanñan predicasqankurayku cheqnisqa, qatiykachasqa wañuchisqa kanankuta (Luc. 21:16, 17). Hinaspapas yacharqankun familiankupas amigonkunapas traicionanankuta, pantasqa yachachiqkuna iñiq t’aqapi hatarinankuta, runakunapas sinchi millay kanankuta (Mat. 24:10-12). Chay sasachakuykunapi yuyaykuspaqa, sinchi sasapaqchá “kay pachaq k’uchunkunakamaraq” predicaytaqa qhawarirqanku (Hech. 1:8).

4. ¿Imakunan karqan cristianokunaq predicasqanrayku?

⁴ Sasaña karqan pachantinpi predicanankupaq chaypas, cristianokunaqa Jesuspa kamachisqanta kasukuspan predicarqanku Jerusalenpi, Samaria llaqtapi, qhepamantaq karu llaqtakunapi. 30 watakuna qhepamanqa lliw llaqtakunatañan predicasqaku, chaymi Pabloqa nirqan: “Chay allin willakuykunan kay pachantinpi runakunaman willasqa kashan”, nispa. Chaymi askha llaqtakunamanta runakuna Jesuspa qatikuqninman tukupurqanku (Col. 1:6, 23). Hukninmi karqan Chipre islamanta kamachikuq Roma llaqtayoq runa, paymi uyarirqan Jehová Diospa yachachikuyninkunata, hinan anchata admirakuspa Jesuspa qatikuqnin kapurqan (leey Hechos 13:6-12).

5. a) ¿Imatan Jesús prometerqan cristianokunaman? b) ¿Ima ninmi huk libro cristianokunaq tiemponmanta?

⁵ Cristianokunaqa manan paykunallamantaqa pachantinpi predicayta atinkumanchu karqan. Ichaqa Jesusmi paykunata yanapananpaq prometerqan, Diospa santo espiritunta chaskinankutapas (Mat. 28:20). Ichaqa, ¿imakunapiwanmi cristianokunata yanapanman karqan predicanankupaq? Yaqapaschá chay tiempokunapi imakunachus sucedesqankuna. Huk libroq nisqan hina, chay tiempokunaqa allinpunis karqan cristianokunaq predicananpaq. Chayraykus qhepa cristianokunaqa piensasqaku chay tiempokunapi imakunapas sucedesqanqa Diospa munasqanrayku kasqanta.

6. ¿Imakunamantan yachasun kay estudiopi qatimuq estudiopipas?

⁶ ¿Dioschu ñawpa cristianokunaq tiemponpi imakunapas sucedenanpaq imatapas ruwarqan? Bibliaqa manan ima ninpaschu chay hina kananmantaqa. Ichaqa sut’in kashan cristianokunaq predicanankuta Diospa munasqanqa, manan Saqrapas tatichiyta atirqanchu. Kay estudiopin yachasun imakunachus ñawpa cristianokunata yanaparqan predicanankupaq chayta. Qatimuq estudiopitaq yachasun imakunan ñoqanchista yanapawanchis pachantinpi predicananchispaq chaytañataq.

7. a) ¿Imaynan kawsay karqan Roma llaqtaq kamachisqan llaqtakunapi? b) ¿Imaraykun chay tiempo hukniray karqan?

⁷ Roma llaqta thakpi kawsasqanmi cristianokunata yanaparqan predicanankupaq. Roma llaqtaqa askha llaqtakunatan kamachirqan. Chay tiempopiqa Roma llaqta contra hatariqkunaqa castigasqan kaqku, chayraykun thak kawsay karqan. Ichaqa Jesusmi willarqan guerrakuna kananmanta (Mat. 24:6). 70 wata ukhupin Roma soldadokunaqa Jerusalén llaqtata thunirqanku, Roma llaqtaq muyuriqninpipas guerrakunan kallarqantaq. Chaywanpas yaqa llapa runakunan 200 watakuna hina thakpi kawsarqanku. Huk libroq nisqan hina, manas hayk’aqpas chhaytukuy tiempoqa askha runaqa thakpi kawsasqakuchu.

8. ¿Imaynatan cristianokunata yanaparqan Roma llaqtapi thak kawsay kasqan?

⁸ Jesuspa wañupusqan askha watakuna pasasqanmanmi, religionmanta yachaq Orígenes sutiyoq runa qelqarqan Roma llaqtaq thak kawsasqanqa cristianokunaq allinninpaq kasqanta. Chay tiempopiqa facil-llatan cristianokunaqa viajaqku Roma llaqtaq kamachisqan llaqtakunapi predicanankupaq. Hinaspapas Orígenes runaq nisqan hina, chay llaqtakunapi tiyaq runakunaqa thakpi kasqankuraykun wasillankupi kasharqanku, chaysi munakuymanta sumaq kawsaymanta cristianokunaq willasqankuta uyariqku. Qatiykachasqaña mayninpi karqanku chaypas, Roma llaqtaq thak kawsasqan tiempopin cristianokunaqa tukuy atisqankuta ruwarqanku predicacionta mast’arinankupaq (leey Romanos 12:18-21).

9, 10. ¿Imaraykun ñawpa cristianokuna facil-llata viajaqku?

⁹ Roma llaqtaq kamachisqan tiempopiqa mana sasachakuspallan viajaqku, chaymi cristianokunata yanaparqan predicanankupaq. Roma llaqtantinpin askha carreterakunata ruwarqanku. Chaykunatan ruwarqanku soldadokuna usqhaylla Roma llaqtata defendenankupaq. Cristianokunapas chay carreterankunatan puriqku montekunaman, yunkakunaman, huk ladokunamanpas predicasqankuta mast’arinankupaq.

¹⁰ Chaymantapas Roma llaqtapi runakunaqa lamar-qochanta mayunkunata iman viajaqku, manan carreterallantachu. Chaypaqmi pachak-pachak puertokunata ruwarqanku barcokuna tukuy ladokunaman rinankupaq. Chaykunapin cristianokunapas viajaqku,  manataqmi necesitaqkuchu documentokunata. Hinaspapas carreterakunapiqa manan nishuchu suwakuna karqan, chay tiempopiqa sinchitan suwakunata castigaqku. Lamar-qochapipas suwakunaqa pisillan karqan soldadokunaq barconkuna chayninta purisqanrayku. Biblian willan askha kutipi Pabloq viajasqan barcokuna t’ikraykukusqanmanta, ichaqa manan willanchu suwakunawan tupasqanmantaqa (2 Cor. 11:25, 26).

11. ¿Imaraykun ñawpa cristianokuna griego simipi predicaqku?

¹¹ Roma llaqtaq kamachisqan llaqtakunapiqa griego simitan rimaqku ñawpa tiempopi Grecia llaqta chay llaqtakunata kamachisqanrayku. Chaymi cristianokunaqa griego simipi askha runakunata predicarqanku. Hinaspapas Bibliawanmi predicarqanku hebreo qelqakuna griego simipi t’ikrasqaña kashasqanrayku. Chaytaqa ruwarqanku Egiptopi tiyaq wakin judiokunan, chay qelqakunatan suticharqanku Septuaginta nispa. Chaymantapas Bibliaq yachachikuyninkunata sut’inchanapaqqa griego simin allinpuni karqan. Chaymi cristianokunaqa Jesuspa kawsayninmanta qelqaspa, iñiq t’aqakunaman cartakunata qelqaspapas griego simipi qelqarqanku, chaykunataqmi Bibliapi tarikun. Chay hinapin griego simiqa cristianokunata yanaparqan huk-nisqalla kanankupaq.

12. a) ¿Iman códice nisqa karqan? b) ¿Imaraykun qelqa k’uyukunamanta aswan allin karqan códice nisqa? c) ¿Hayk’aqmantan yaqa llapa cristianokuna códice nisqawan predicaqku?

¹² Qallariypiqa qelqa k’uyukunawanmi cristianokunaqa predicaqku. Ichaqa sasan karqan k’uyukunawan predicay. ¿Imarayku? Sasa kichana sasa k’uyuna kasqanrayku. Hinaspapas huk ladollanpin astawanqa qelqaqku chaymi nishu rakhu karqan, sasa apanataqmi karqan. Mateo qelqallan huk hatun k’uyupi qelqakuq. Qhepamantaq libroman rikch’akuq qelqata utilizarqanku, chay qelqataqa códice nispan niqku. Chaykunaqa fácil apayllan karqan, huk textota tarinapaqqa paginallantan maskhananku karqan. Yachaq runakunan ninku Jesuspa wañupusqan 100 watakuna qhepata yaqa llapa cristianokuna códice qelqawan predicasqankuta.

13, 14. a) ¿Imaynatan Pablota yanaparqan Roma llaqtayoq kasqan? b) ¿Imaynatan Roma llaqtapi leykuna cristianokunata yanaparqan?

¹³ Roma llaqtapi leykunapas ñawpa cristianokunatan yanaparqan predicanankupaq. Chay leykunaqa askha kutitan Pablota yanaparqan Roma llaqtayoq kasqanrayku. Huk kutinmi soldadokuna Jerusalenpi presota hap’ispa soq’ananku karqan. Ichaqa paymi nirqan Roma llaqtayoq kasqanrayku castiganankupaq juzganankuraq kasqanta. Chayta uyarispataq ratolla kacharipurqanku. Comandantepas mancharikurqanmi Pablo Roma llaqtayoq kasqanta yachaspa (Hech. 22:25-29).

¹⁴ Huk kutinpas Roma llaqtayoq kasqanmi Pablota yanaparqan Filipos llaqtapi (Hech. 16:35-40). Éfeso llaqtapin phiñasqa runakuna cristianokuna contra hatarirqanku, chaypi kamachikuq runan ichaqa nirqan Roma llaqtapi leykunata p’akishasqankuta (Hech. 19:35-41). Huk kutinpitaq Cesarea llaqtapi kamachikuqta Pablo nirqan Romapi aswan hatun kamachikuqman rinanpaq, chhaynapi predicasqanta defendemunanpaq (Hech. 25:8-12). Qhawarisqanchis hina paykunaqa Roma llaqtapi leykunawanmi yanapachikurqanku predicanankupaq defendekunankupaqpas (Filip. 1:7).

15. ¿Maykunapin judiokuna tiyarqanku Jesuspa tiemponpi?

¹⁵ Hinaspapas judiokunaq wak llaqtakunapi tiyasqankun cristianokunata yanapallarqantaq pachantinpi predicanankupaq. Ichaqa, ¿imaynapin judiokuna wak llaqtakunapi tiyarqanku? Unay watakuna ñawpaqtan Asiria llaqtaqa judiokunata kamachita hina llaqtankuman apapurqanku, qhepamantaq wakin judiokunata Babilonia llaqta apapullarqantaq. Persia llaqta Babilonia llaqtata kamachishaqtinqa, askha judiokunan Persia llaqtaq 127 huch’uy llaqtankunapi tiyarqanku (Est. 9:30). Jesuspa tiemponpaqqa Roma llaqtapin karqan 60 millón runakuna, paykunamantan 4 millón judiokuna karqanku. Judiokunaqa askha llaqtakunapin tiyarqanku: Turquía (Asia Menor), Irak (Mesopotamia), Grecia, Egipto llaqtakunapi, África hallp’aq wakin llaqtankunapiwan. Chhayna ch’eqerisqaña kasharqanku chaypas, religionninkuman hinan kawsarqanku (Mat. 23:15).

16, 17. a) ¿Imanaqtinmi allin karqan wak llaqtakunapi judiokunaq tiyasqanku? b) ¿Imakunatan cristianokuna judiokuna hina ruwarqanku?

¹⁶ Wak llaqtakunapi judiokunaq tiyasqankuraykun mana judío kaqkuna judío runakunaq costumbrenkuta yacharqanku, hebreo qelqakunatapas reqsirqanku. Yacharqankun cheqaq Diosqa ch’ullalla kasqanta, kamachikuyninkunata kasunanku kasqanta, hebreo qelqakuna Diospa simin kasqanta, mesiasmanta willasqantapas (Luc. 24:44). Chay yachachikuykunata judío runakunapas mana judío kaqkunapas reqsisqankun cristianokunata yanaparqan predicanankupaq. Pablopas judiokunaq huñunakunanku wasimanmi sapa kutillan riq, chaypin Diospa simin  qelqakunawan predicaq (leey Hechos 17:1, 2).

¹⁷ Judiokunaqa Diosta adoranankupaqmi huñukuqku, cristianokunapas chay hinallatataqmi ruwaqku. Chaypin takiqku, Diosmanta mañakuqku, qelqakunata estudiaqku. Kunanpas chay hinatan Diosta serviqkunaqa ruwallankutaq.

18, 19. a) ¿Imakunan ñawpa cristianokunata predicanankupaq yanaparqan? b) ¿Ima ninkin Jehová Diosmanta kay estudiopi yachasqayki qhepaman?

¹⁸ Chhaynaqa, ñawpa cristianokunatan predicanankupaq yanaparqan Roma llaqtaq thakpi kawsasqan, kaq simillata rimasqanku, runakunata leykunaq pakaykusqan, maymanpas fácil viajaylla kasqan, judiokunaq wak llaqtakunapi tiyasqankupas. Chaykunatan kay estudiopi yacharqanchis.

¹⁹ Jesuspas manaraq naceshaqtinmi huk yuyaysapa runa nirqan kamaqninchista reqsiyqa sasapuni kasqanta, reqsispataq lliw runaman paymanta yachachiyqa manapuni atikunanta. Jesusmi ichaqa nirqan: “Runakunapaqqa mana atinan, Diospaqmi ichaqa atikun”, nispa (Luc. 18:27). Chhaynaqa, Jehová Diosmi cristianokunata yanapaykurqan predicanankupaq. Payqa munan pachantinpi runakunaq reqsinankutan, willachisqantapas uyarikunankuta (Mat. 28:19). Kay tiempopipas pachantinpin predicakushan, ¿imaynatan chayta aparikushan? Qatimuq estudiopi yachasun.